KASIM-ARALIK 2021 / NESLİ TEHLİKE ALTINDAKİ TÜRLER
Endemik “Beypazarı Geveni” bitkisi korunuyor
Beypazarı Geveni, Türkiye Bitkileri Kırmızı Listesine göre kritik kategorisinde yer alıyor. Ülkemiz dışında herhangi bir yerde bulunmadığı gibi, ülkemiz içinde yayılışı en dar olan bitkiler arasında.
Ankara’nın Beypazarı ilçesi, bitki çeşitliliği bakımından özel öneme sahip doğal alanlarımızdan biridir. Beypazarı konum itibarıyla İç Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Sakarya Bölümü ile Karadeniz Bölgesi’nin Batı Karadeniz bölümü sınırları içinde yer almaktadır. Bozkırla yeşilin bir arada olduğu bu geçiş bölgesinde ülkemize özgü, yani endemik türlerimizden biri olan Beypazarı geveni (Astragalus beypazaricus) de bu yöremizde yetişmektedir.
Tehdit altındaki bitkilerimizden olan Beypazarı geveni, 1998 yılında Türk ve Alman araştırmacılar tarafından tespit edilerek tanıtıldı.
Beypazarı geveni, Türkiye Bitkileri Kırmızı Listesine göre CR (Critically Endangered-Kritik) kategorisinde yer almaktadır. Ülkemiz dışında herhangi bir yerde bulunmadığı gibi, ülkemiz içinde yayılışı en dar olan bitkilerden biridir. Koruma altındaki türle ilgili yapılan literatür ve arazi çalışmalarında birey sayısı oldukça sınırlı düzeyde olduğu tespit edilmiştir.
Astragalus beypazaricus “baklagiller” (Fabaceae) familyasının bir üyesidir. Baklagiller familyası Orchidaceae ve Astearaceae familyalarından sonra dünyada en büyük familyadır. Dünyada 650 cins, 18 bin 860 kadar türe sahiptir. Baklagiller familyası içinde en fazla türe sahip cins ise 2 binden fazla türle Astragalus’tur. Astragalus cinsinin yaygın olduğu coğrafya daha çok Türkiye ve İran topraklarıdır. Dolayısıyla bu tür ülkemizde yetişen 439 geven türünden biridir.
Yaklaşık 50 cm boyunda ve tabanda çalımsı olan bitki, parçalı yapraklıdır. 3-4 çift halindeki yaprakçıkları, eliptik biçimden ters yumurtamsı biçime kadar değişen formlarda ve basık tüylüdür. Basit başak şeklinde sıralanmış, 8-15 çiçeği bulunmaktadır. Mayıs ayı ortasından haziran ayı ortasına kadar açan çiçekleri, mavimsi menekşe rengindedir. Dikdörtgen biçiminde, az kıvrık ve tabanda kısa bir sap ile gövdeye bağlanan meyveleri, iki gözden oluşur. Tohumları, 2-4 çift halinde sıralanır ve temmuz ayı sonlarında olgunlaşır. Doğrudan güneş ışığı alan yerlerde ve yıllık ortalama sıcaklığın 15 derecenin üzerinde olduğu yerlerde yaşayan bitki için ideal toprak tipi nemli ve geçirgen topraklardır. Beypazarı Geveni bütün bir yıl boyunca yeşil kalıp yapraklarını dökmez.
Türkiye'de, Beypazarı - Nallıhan (Ankara) karayolunun 15,5 km'sindeki bozkırlarda, nadir olarak yetişen bitkinin bu alandaki popülasyonu çok zayıf olduğundan tür, tel çit çekilerek koruma altına alınmıştır. Tel çit üzerinde kısa bilgi içeren tabelalar bulunmaktadır.
TÜRE YÖNELİK TEHDİTLER VE ALINAN ÖNLEMLER
Türün yaşamını tehdit eden etmenlerin başında: otlatma, erozyon, insan kaynaklı ve iklimsel faktörler gelmektedir.
Türün korunması ve yok olmasının önlenebilmesi amacıyla 2014 yılında Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce tür koruma eylem planı hazırlanmıştır. Halihazırda koruma faaliyetleri de bu plan çerçevesinde sürdürülmektedir. Ayrıca tür, Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi kapsamında Ankara ili için gösterge tür olarak belirlenerek, izleme programı çerçevesinde izlemeye alınmıştır.