OCAK-ŞUBAT 2023 / ÖZEL HABER
Tarımda kardeş dayanışması
Türkiye ve Azerbaycan ortak etnik kökene, tarihî ve kültürel değerlere sahip iki ülke. 13 km’lik kısa bir sınırla aynı zamanda komşu olan iki devletin ilişkileri elbette geçmişten gelen köklü bağlardan dolayı her zaman dostça oldu. Tarih boyunca dostane olan ilişkiler, İkinci Karabağ Savaşı ile başka bir dönemece girdi. Savaş boyunca Türkiye siyasi, diplomatik, teknik ve askerî desteği ile Azerbaycan’ın yanında yer aldı. Özellikle Türk yapımı İHA/SİHA’ların etkin olarak kullanılması savaşın kazanılmasında oldukça etkili oldu. Liderler düzeyinde de süren sıcak görüşmeler, savaş sonrası gerek işgalden kurtarılan toprakların imarı ve tarıma açılması, gerekse enerji, lojistik, savunma, ekonomi gibi konularda ilişkilerin hız kazanmasıyla yeni bir boyuta ulaştı. Bu süreçte aynı kökten gelen İki Türk Devleti arasındaki “kardeş dayanışması” tarıma da yansıdı. Var olan ilişkilere yeni iş birliği anlaşmaları ve mutabakatlar eklendi.
Geçmişten gelen etnik, tarihî ve kültürel ortaklıklar nedeniyle Türkiye ile Azerbaycan arasındaki dostane ilişkiler 2010 yılında imzalanan “stratejik ortaklık ve karşılıklı yardıma” ilişkin anlaşmadan sonra tüm alanlara yayılarak genişledi. Birbirlerini “kardeş ülke” sayan iki devlet, özellikle Azerbaycan’ın Ermenistan’a karşı verdiği İkinci Karabağ Savaşıyla birlikte ilişkilerini eskisine göre daha derin ve geniş bir boyuta taşıdı. Bu süreçte tarım alanında devam eden iş birliği ve ticarete de yenileri eklendi. Öyle ki Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci 2022 yılı içinde Azerbaycan’a dört ayrı ziyaret gerçekleştirdi.
Bakan Vahit Kirişci ve beraberindeki heyet Bakü’de düzenlenen “15. Caspian Agro Azerbaycan Uluslararası Tarım Fuarı ve Balık Ekmek Festivali”ne katılmak üzere 17-20 Mayıs tarihleri arasında; Havacılık, Uzay ve Teknoloji Festivali’ne katılmak üzere 26-29 Mayıs tarihleri arasında Azerbaycan’da bulundu.
Bakan Kirişci, üçüncü ziyaretini Azerbaycan’da Şuşa Yılı çerçevesinde iki kardeş devlet arasındaki müttefiklik ilişkileri hakkında Şuşa Beyannamesi’nin birinci yıl dönümüne ithaf edilen, “Azerbaycan-Türkiye Stratejik Müttefiklik İlişkileri: Kafkasya Bölgesinde Barış ve İstikrar” konulu uluslararası konferansa katılmak üzere 14-16 Haziran gerçekleştirdi.
En son Bakan Kirişci ve beraberindeki heyet, Türkiye-Azerbaycan Uluslararası Eğitim Merkezi ve Fidanlık Tesisi Projesi ve Zengilan Uluslararası Havaalanı ve Dost Agro açılışında bulunmak üzere, 19-21 Ekim tarihleri arasında Karabağ’ı ziyaret etti.
Azerbaycan Ekoloji ve Doğal Kaynaklar Bakanı Muhtar Babayev de beraberindeki heyetle 2020 yılından beri Türkiye ve Azerbaycan’da eş zamanlı gerçekleştirilen 11 Kasım “Geleceğe Nefes Ağaç Dikme Seferberliği” etkinliklerine katılmak üzere 2021 yılında Türkiye’ye geldi. Babayev, Bakan Vahit Kirişci’nin daveti üzerine, ormancılık ve diğer alanlarda ilişkilerin daha üst düzeye ulaştırılması ve çeşitli alanlarda yeni bakış açılarının değerlendirilmesi amacıyla, Ağustos 2022’de ikinci ziyaretini gerçekleştirdi.
DOSTLUK ORMANI’NIN TEMELİNİ İKİ CUMHURBAŞKANI BİRLİKTE ATTI
Karabağ Savaşı sonrasında Tarım ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü tarafından Azerbaycan-Karabağ-Cebrayıl’da kurulacak olan “Türkiye-Azerbaycan Uluslararası Eğitim Merkezi ve Fidanlık Tesisi’nin temeli, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci ve her iki ülkenin yetkililerinin katılımıyla atıldı. İçerisinde idari bina, sosyal tesis, laboratuvar, sera, hangar, tohum stok deposu, fidan üretim tesisleri olacak projede, yaklaşık 6 bin 500 m2 kapalı alan bulunacak. Bu kapsamda 2 adet paletli ekskavatör, 51 bin adet fidan hibe edildi. Ağaçlandırma yapılacak 65 hektar sahada, 2022 sonbaharı itibarıyla fidan dikim işleminin yüzde 80’i tamamlanmış durumda. Arazide Azerbaycan’ın gerçekleştireceği tesviye çalışmaları, kazı-dolgu işleri de büyük oranda bitti. 2023 yılında bitirilmesi öngörülen Uluslararası Eğitim Merkezi ve Fidanlık Tesisi Projesi için Orman Genel Müdürlüğünce 250 milyon TL’lik bütçe tahmin ediliyor.
KARABAĞ’A ÖZEL KIRSAL KALKINMA EYLEM PLANI
Ermeni işgalinden kurtarılan Karabağ topraklarının yeniden tarıma elverişli hale getirilmesinde Azerbaycan’a destek olmak amacıyla Tarım ve Orman Bakanlığı üst düzey yetkililerinden oluşan bir heyet, 16-19 Mart 2021 tarihleri arasında Karabağ’da Fuzuli, Cebrayıl ve Zengilan bölgelerini ziyaret ederek incelemeler yaptı. Ardından iki ülke Tarım ve Orman Bakanlıkları arasında “Tarımda Modern Teknolojilerin Paylaşımı ve Tarımsal Eğitim Konusunda İş birliği Niyet Beyanı” adı altında, tarım, hayvancılık, balıkçılık, gıda, orman, su gibi konularda yol haritasını çizecek Karabağ Çalışma Grubu oluşturuldu. 19-28 Nisan 2021 tarihleri arasında Azerbaycan ve Karabağ’da görevlendirilen söz konusu çalışma grubu tarafından hazırlanan 73. maddelik Karabağ Eylem Planı 16 Haziran 2021 tarihinde imzalandı.
Anılan Kırsal Eylem Planının işler hale getirilmesi amacıyla, Tarım ve Orman Bakanlığının ilgili birimlerinden farklı dönemlerde ve sürelerde, 2022 sonu itibarıyla 35 uzman Azerbaycan Karabağ’da görevlendirildi. Bu Plan kapsamında Bakanlıkça temin edilen, 3 tır tohum, fide, fidan ve alet-makineler Azerbaycan’a ulaştırıldı. Cebrayıl’da mayından temizlenmiş 5 hektar toprak 30 yıl sonra tohumla buluşturuldu, Zengilan da ise 5 hektar alanda Bakanlığımız araştırma enstitülerinden temin edilen 2 bin 620 meyve fidanı dikimi ile Azerbaycan-Türkiye Kardeşlik Bağı kuruldu.
Karabağ Eylem Planı Bitkisel Üretim maddeleri kapsamında, yerli ayçiçeği, soya, mısır, yonca, korunga, fiğ ve yem bezelyesi için demonstrasyon alanı ile sera, zeytin ağacı ve süs bitkilerinden oluşan çevre düzenlemeleri tamamlandı. Bakanlık Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü Tohum Tescil ve Sertifikasyon Merkezinde, 16 kişiden oluşan Azerbaycan Tarım Bakanlığı Tarım Hizmetleri Ajansı uzmanlarına tohumculuk, tescil ve sertifikasyon konusunda eğitim verildi. Ayrıca ilgili enstitüler arasında yerel tohumculuğun geliştirilmesi amacıyla yürütülen ortak projeler devam ediyor.
Azerbaycan Tarım Bakanlığı Meyvecilik, Çaycılık, Üzümcülük ve Şarapçılık Bilimsel Araştırma Enstitüleri ile Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü arasında bilgi ve tecrübe paylaşımı konularında da çalışmalar var. Pamuk, sebze yetiştiriciliği konusunda yapılan çalışmalara ilave olarak tarla bitkilerinden mısır, soya, ayçiçeği ve yer fıstığı türlerinde koordinatör enstitüler belirlenmiş olup Azerbaycan muhatapları ile proje hazırlıkları sürüyor. Önümüzdeki süreçte bu kapsamda Azerbaycan ile tarla bitkileri araştırmaları, biyoteknoloji, eğitim konularında iş birliği devam edecek.
İki ülke arasında 2021 yılında imzalanan iş birliği konularından biri de Gıda Güvenliği. Söz konusu eylem planı; Azerbaycan’daki hayvancılık işletmeleri, mezbaha ve kesimhanelerin, hayvan hastalıkları laboratuvar alt yapısının amaca uygun hale getirilmesi aynı zamanda hayvan ve bitki sağlığı konusunda Türkiye’nin bilgi ve deneyimlerini paylaşmasını içeriyor. Bu Plan kapsamında birçok kez iki ülke uzmanları karşılıklı teknik ziyaret gerçekleştirdi, Azerbaycan’ın ihtiyaç duyduğu konularda eğitim verildi.
Hayvancılığın geliştirilmesine yönelik olarak da Azerbaycan Karabağ’da Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgesi (TDİOSB) kuruyor. Çalışmayı başlatmak üzere düzenlenen ortak toplantıda, Türkiye heyeti hangi yapıların yer alması gerektiği, arazi ihtiyacı ve maliyetler konusunda detaylı sunum yaptı. Türkiye’den giden uzman ekip Azerbaycan/Gence’de Suni Tohumlama ve Embriyo, Arı Hastalıkları ve Zararlıları ile Arı Yetiştiriciliği ve Islahı, İpek Böcekçiliğinin Geliştirilmesi konularında eğitim verdi.
SULAMA PROJELERİNİN YAPIMINDA İŞ BİRLİĞİ
Türkiye ile Azerbaycan arasındaki tarımsal iş birliği, sulama projelerinin yapımı ve haritalandırılmasını da kapsıyor. Hüdaferin Sulama Projesi, Velvele Çayı Üst Havza Çalışmaları bu çalışmalardan. Tarım ve Orman Bakanlığı DSİ heyeti Bakü’de bulunan Azerbaycan İyileştirme ve Su Kaynakları Anonim Şirketi ile arazi çalışması yapılacak vadiler ile ilgili ön çalışmalara başladı. Yapılan görüşmeler sonrasında, Kuba’da bulunan, Velvele Çayı ile membasındaki Cimni Çayı ve Babaçayı bölgesi pilot çalışma sahası olarak belirlendi. DSİ Genel Müdürlüğü sorumluluğundaki kısa ve orta vadedeki faaliyetlerin birinci aşaması olan, sulama tesislerinin işletme, bakım ve yönetimi ile projelerin, tesislerin Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamına aktarılması için teknik ziyaret gerçekleştirildi.
Ormancılık, ağaçların envanteri, fidanlık teknikleri, fidan ve tohum üretimi, orman yeşilliklerinin envanteri, balık ve diğer su ürünlerinin avlanmasına ilişkin kurallar, kaçak avlanmaya karşı mücadele ve su, balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği ve diğer alanlarda deneyim alışverişinde bulunmak amacıyla birçok kez Azerbaycan heyetleri Türkiye’ye teknik ziyaret gerçekleştirdi.
TÜRKİYE İLE AZERBAYCAN ARASINDA TARIMDA 26 ANLAŞMA VAR
Tarım ve Orman Bakanlığı ile Azerbaycan Tarım Bakanlığı arasında Karabağ Eylem Planı dâhil hâlihazırda, tarım, gıda, balıkçılık, su ve orman alanında iş birliği konularında çeşitli zamanlarda imzalanmış 26 adet Anlaşma, Protokol, Mutabakat Zaptı ve Niyet Beyanı bulunuyor. Veterinerlik ve AR-GE alanında iş birliği için müzakereler devam ediyor.
Mart 2021’de gerçekleştirilen Türkiye-Azerbaycan 10. Dönem Tarım Yürütme Komitesi Toplantısı ise tarım, hayvancılık, tohumculuk ve balıkçılık sektörlerinde ikili ticari ve ekonomik ilişkilerin daha ileri taşınmasını hedefliyor. 11. Dönem Tarım Yürütme Toplantısı’nın ise 2023 yılında gerçekleştirilmesi planlanıyor.
Türkiye-Azerbaycan ortak çalışmalarından birisi de tüm bakanlıkları kapsayan 10. Dönem Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) Protokolü ve Eylem Planı. Bu kapsamda, “Bitki Karantinası ve Koruması” ve “Tohumculuk Alanında İş birliği Anlaşması” yapıldı.
Ayrıca 2020 yılında iki ülke arasında Tercihli Ticaret Anlaşması yapıldı. Buna göre belirli ürünlerde iki taraf arasında gümrük vergisi ödemeden ticaret yapılacak. Diğer yandan Türkiye Tarım Sigortaları Havuzu (TARSİM) ile Azerbaycan Aqrar Sigorta Fonu (FON) arasında Şubat 2020’de Bakü’de imzalanan “iş birliği niyet beyanı” na göre, tarım sigortası konusunda Türkiye bilgi ve tecrübesini paylaşıyor.
Son zamanlarda, Azerbaycan’da su kaynaklarında iklim değişikliğine ve su yönetimine bağlı olarak yaşanan su sıkıntısının azaltılması ve kaynakların verimli kullanımına ilişkin Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından 2020-2022 Eylem Planı hazırlandı. Taşkın ve kuraklık yönetim planlarının hazırlanması ile su kalitesinin izlenmesi ve yönetimi, İklim değişikliği, konu başlıklarında sahip olduğumuz deneyimin, düzenlenecek eğitim ile paylaşılması konusunda görüş birliğine varıldı.
AZERBAYCAN ORMAN YANGINLARININ SÖNDÜRÜLMESİNE DESTEK VERDİ
2021 yılında yaşanan orman yangınlarının söndürülmesinde Türkiye’nin yanında olan Azerbaycan çalışmalara, bir yangın uçağı, bir yangın helikopteri, 76 itfaiye aracı, 15 diğer araç ve 751 personel ile destek verdi.