EYLÜL-EKİM 2025 / KAPAK KONUSU
Geleceğin suyu bugünden yönetiliyor
Türkiye, kişi başına düşen su miktarı ile su stresi altındaki ülkeler grubunda yer alıyor. Üstelik iklim değişikliğinden en çok etkilenen Akdeniz havzasındayız. Peki, tarımsal üretimin geleceği ve su güvenliğimiz nasıl sağlanacak? Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürü Mehmet Akif Balta konuyla ilgili dergimize özel açıklamalarda bulundu. Genel Müdür Balta, yapay zekâ destekli sulama otomasyonundan, ön ödemeli sayaçlı sistemlerden taşkın erken uyarı sistemlerine kadar yapılan önemli çalışmaları anlattı.
Türkiye’de iklim değişikliğinin su kaynakları üzerindeki etkilerini DSİ olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? İklim değişikliğine uyum ve su yönetimi konusunda DSİ’nin belirlediği ana stratejileri kısaca anlatabilir misiniz?
Biz DSİ olarak su verimliliği konusunda önemli çalışmalar yapmaktayız. İklim değişikliğine bağlı olarak olumsuz etkilerin azaltılmasına yönelik yapısal (tesis ve altyapı inşaatı gibi konu başlıkları) ve yapısal olmayan (yönetim ve eğitim gibi konu başlıkları) tedbirler olmak üzere iki ana başlık belirledik.
Bunları biraz açalım isterseniz. Yapısal tedbirlerimiz kapsamında, su ve sulama yatırımlarına hız kesmeden devam ediyoruz. Son 23 yılda tam 10 bin 984 adet tesis hizmete alındı. Önümüzdeki 3 yıllık periyotta ise ilave 1162 adet su ve sulama amaçlı yatırımın daha tamamlanması hedefleniyor. Sulama sistemlerimizde köklü bir modernizasyon yaptık. Basınçlı-borulu sistem oranını yüzde 6’dan yüzde 38’e çıkardık. 2028 yılı hedefi ise yüzde 45. Ayrıca, açık sulama sistemlerinin kapalıya dönüştürülmesi kapsamında 1,3 milyon hektar alanda planlama-proje-inşaat çalışmaları devam ediyor. Bu modernizasyona ek olarak son 16 yılda bakım-onarım projeleri ile 174 adet sulama tesisinin ihtiyaçlarını gidererek iletim randımanını yükselttik. Bu sistemler sayesinde, özellikle ön ödemeli sayaçlı sistemlerde sulama randımanı yüzde 84’lere çıkarıldı ve hektara su tüketimi 5.092 metreküpe düşürüldü.
Sulama yönetimini yapay zekâ ile güçlendiriyoruz. Adana İmamoğlu, Afyonkarahisar ve Denizli’de toplam 45 bin dekar alanı kapsayan yapay zekâ destekli sulama otomasyonu projelerini tamamlayarak işletmeye aldık. 110 bin dekar alanda ise ihale çalışmalarımız devam ediyor. Ayrıca, havza bazında suyun tahmini, kontrolü ve değişimlerini izlemek amacıyla TÜBİTAK iş birliğiyle Akım Tahmin ve Havza Optimizasyon Modeli (ATHOM) hayata geçirildi.
Kullanılmış suların sulamada yeniden kullanımına yönelik projeler de yürütüyoruz. Afyonkarahisar’da günlük 44.000 metreküp kapasiteli tesis, 9.050 dekar alanı sulayarak 1,6 MW’lık GES ile birlikte tamamlandı. Kilis’te günlük 30.000 metreküp kapasiteli tesisin ilk etap inşaatı sürüyor, Konya’da ise planlama aşamasındayız. Ülke genelinde 123 adet projede etüt çalışmaları devam ediyor.
Haber Görseli
Mehmet Akif Balta Devlet Su İşleri Genel Müdürü
ENERJİ MASRAFLARININ AZALTILMASI HEDEFLENİYOR
Yapısal olmayan tedbirlerimizde ise yönetim ve teşvik ön planda. İşletmede bulunan tüm barajlar için ATHOM yazılımı geliştirildi. Bu sistem, sadece Seyhan havzasında 2020-2023 su yılları arasında yıllık ortalama en az yüzde 5 olmak üzere, toplamda 830 hektometreküp su tasarrufu sağladı. Sulama Tesisleri Mekânsal Bilgi Sistemi (SUTEM) ile planlı su dağıtımı yapılırken kademeli su kullanım hizmet bedeli uygulamasıyla su tasarrufu teşvik ediliyor. Ayrıca, kendi motopomp, yağmurlama ve damla sulama sistemlerini kullanan üreticilere sulama ücretinde yüzde 50 indirim uygulanması da teşvik hükümlerimiz arasında.
Kuraklık takibi ve koordinasyon çalışmaları da hızla devam ediyor. Mevcut kuraklık izleme sistemini geliştirerek çok detaylı arazi bazında izleme yapılması için Dünya Bankası projeleri kapsamında pilot çalışmalar başlattık. Bilinçlendirme adına ise DSİ Tiyatro Grubu, ülke genelinde öğrencilere su tasarrufu ve verimliliği temalı gösteriler düzenliyor.
8 GÖL İÇİN EYLEM PLANI HAZIRLANIYOR
İklim değişikliğinin göllere etkisi ne boyutta, su seviyelerindeki çekilmeler ve ekosistemdeki değişimler hakkında ne gibi gözlemleriniz var? Bu duruma karşı hangi projeleri yürütüyorsunuz?
Göllerimizdeki seviye düşüşleri ve ekosistemdeki değişimleri hassasiyetle takip ediyoruz. Bu duruma karşı en önemli adım, 24 Aralık 2024’te Sayın Bakanımızın himayelerinde gerçekleştirilen Ulusal Su Kurulu 3. Toplantısı’nda alındı; kuraklık riski altındaki göllerimize ilişkin eylem planları hazırlanması kararlaştırıldı. Bu karar doğrultusunda öncelikli olarak 8 adet göl (Eğirdir, Akşehir-Eber, Manyas, İznik, Burdur, Bafa, Beyşehir ve Tuz Gölü) için eylem planları hazırlanıyor. Bu planlardan Eğirdir Gölü Eylem Planı, Sayın Bakanımızın katılımıyla kamuoyuna ilan edildi.
ÖN ÖDEMELİ SAYAÇ UYGULAMALARINA GEÇİLDİ
Suyu verimli kullanmak ve enerji maliyetlerini düşürmek için hangi teknolojik ve teşvik edici mekanizmaları devreye aldınız?
Suyun en çok tüketildiği tarım sektöründe hayata geçirilecek yatırımlar büyük önem taşıyor. Özellikle modern sulama sistemlerinin yaygınlaştırılarak su israfının azaltılmasını ve su kaynaklarımızın korunarak gelecek nesillere aktarılmasını sağlayacak yatırımlar son derece değerli. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü bu kapsamda belli başlı çalışmaları hayata geçirmekte. Bunlardan en önemlisi 2000’li yılların başından itibaren klasik sulama sistemlerinin terk edilmesi. Yeni sulama projeleri ve yenileme projelerinde yüksek basınçlı şebeke sistemi tercih ediliyor. Eski açık kanal sulama sistemleri modernize edilerek su kayıpları minimuma indiriliyor. Sulama yenilemesi yapılan sulama alanı miktarı 80 bin hektarı aşmış olup 1,3 milyon hektar alanda planlama, projelendirme ve inşaat çalışmaları devam ediyor.
Ölçülü kullanımı teşvik etmek amacıyla suyun alan bazlı yerine, hacim (metreküp) bazlı ücretlendirilmesi için ön ödemeli sayaç uygulamalarına geçtik. Bu sistemle sulama randımanı yüzde 78’lere çıkarıldı ve su tüketiminde ülke ortalamasına göre yüzde 43 oranında tasarruf sağlandı. Sayaç takılan tesis sayısı ise 377’ye yükseltildi.
Daha kontrollü sulama yönetimi için yapay zekâ destekli otomasyon projeleriyle yüzde 40’lara varan su tasarrufu elde ettik. 2025 yılında 110 bin dekar alanı kapsayan 20 pilot sahada bu uygulamaların yaygınlaştırılması hedefleniyor.
Ayrıca terfili sulamaların enerji ihtiyacını yerli kaynaklarla karşılamak amacıyla yüzer GES ve sulama GES projeleri yürütüyoruz. 2024 yılında Keban Barajı rezervuar yüzey alanında ülkemizin ilk yüzer GES’ini işletmeye aldık. Bu sayede çiftçiler üzerindeki enerji masraflarının azaltılması hedefleniyor.
TAŞKINLARDA YEŞİL KARINCA DEVREDE
İklim değişikliği sadece kuraklık olarak görülüyor. Hâlbuki iklim değişikliğiyle birlikte sel ve taşkın riski de artmakta buna karşı hangi önlemleri alıyorsunuz?
Taşkın kontrol tesisi inşa ederek yerleşim birimleri ve tarım arazilerini içeren yaklaşık 2 milyon hektar arazide vatandaşlarımızın can ve mal emniyetini sağladı. Bu tesislerin haricinde, yurdumuzun tüm bölgelerinde, taşkın kontrol faaliyetleri doğrultusunda makineli çalışmalar planlanıyor ve bu planlamalar esas alınarak dere yataklarında çalışmalar yapılıyor. Yeşil karınca olarak tabir ettiğimiz iş makinelerimiz, taşkınlar öncesinde, anında ve sonrasında da gerek rüsubat temizliği gerekse arama kurtarma çalışmalarında etkin olarak rol alıyor.
Bu yapısal tedbirlerin yanı sıra yapısal olmayan tedbirler de hayata geçiriliyor. Taşkınların yerleşim yerlerine ulaşmadan önce tespit edilip yerel yönetimlerin ve sakinlerin uyarılması adına Taşkın Erken Uyarı Sistemi (TEUS) tesis ediliyor. Şu ana kadar 533 adet uyarı sistemi kuruldu.
Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Meteoroloji Genel Müdürlüğü personellerinden teşkil edilen “Taşkın Tahmini ve Erken Uyarı Merkezi (TATUM)” 2017 yılında Su Yönetimi Genel Müdürlüğü bünyesinde kuruldu. Yağışın ve akışın tahmin edilerek yayılım alanları ile duyurulması maksadıyla “Taşkın Tahmini ve Erken Uyarı Sisteminin (TATUS)” geliştirilmesine yönelik çalışmalara başlandı.
TÜBİTAK iş birliğiyle geliştirilen ATHOM sayesinde de taşkın riskinin azaltılması, hidroelektrik enerji üretiminin en verimli seviyede yapılması ve suyun sektörler arasında adil şekilde paylaşılması sağlanıyor.
Kuraklık, erozyon, ekosistemin zarar görmesi ve çölleşme gibi iklim değişikliğinin getirdiği diğer çevresel sorunlara karşı DSİ’nin doğrudan veya dolaylı katkı sağladığı projeler neler?
Su ve sulama alanında son 102 yılda toplam 18.489 adet tesis inşa ettik. Yapılan bu tesislerin yüzde 57’sine tekabül eden 10.984 adedini sadece 2000’li yıllardan sonra milletimizin hizmetine sunduk. Son 23 yılda hizmete alınan bu tesislerle ulaştığımız bazı başarılar şöyle;
-
Su depolama hacmimizi 133,1 milyar metreküpten 183,7 milyar metreküpe çıkardık.
-
Sulanan arazi miktarını 48 milyon dekardan 72 milyon dekara çıkardık.
-
Yıllık sağlanan içme suyu miktarını 2 milyar metreküpten 5,4 milyar metreküpe çıkardık.
-
Toplulaştırılan arazi miktarını 4,5 milyon dekardan 78,1 milyon dekara ulaştırdık.
-
Baraj sayısını 276’dan 1.081’e yükselttik.
-
Gölet ve bent sayısını 228’den 750’ye çıkardık.
-
Sulama tesis sayımızı 1.764’ten 3.654’e çıkardık.
-
İçme suyu tesis sayımızı 84’ten 436’ya çıkardık.
-
HES sayısını 125’ten 762’ye çıkardık.
-
Taşkın tesis sayısını 5.018’den 11.257’ye çıkardık.
-
Atık su arıtma tesisi sayısını 26’ya çıkardık.
-
Yer altı depolaması ve suni besleme tesisi sayısını 148’e çıkardık.
-
Tüm bu faaliyetler, Genel Müdürlük olarak suyun bir damlasının bile heba edilmemesi hedefiyle yürütülmekte olup bu stratejiyle çalışmaya devam edeceğiz.