EYLÜL-EKİM 2025 / COĞRAFİ İŞARETLERDEN HABER VAR
Türk lezzetlerine Avrupa mührü
Türkiye’nin eşsiz lezzetleri, uluslararası alanda giderek daha fazla tanınmaya devam ediyor. Avrupa Birliği’nden alınan coğrafi işaret tescili hem yerel üreticilerin haklarının korunması hem de ürünlerin küresel pazarda markalaşması açısından büyük önem taşıyor. Son olarak Antep fıstık ezmesi, Mut zeytinyağı ve Kırkağaç kavunu da Avrupa Birliği’nden coğrafi işaret tescili aldı. Türkiye’nin zengin tarımsal mirasını ve bölgesel değerlerini yansıtan bu üç ürün, artık AB tarafından da korunuyor ve tanınıyor. Biz de “Coğrafi İşaretlerden Haber Var” köşesinde bu ürünlerimize yer verdik.
EN TATLI YEŞİL: ANTEP FISTIK EZMESİ
Antep fıstık ezmesi, Gaziantep’e özgü uzun yıllardan beri yapılan bir tatlıdır. Gaziantep Ticaret Borsası tarafından tescil başvurusu yapılmış olup 20 Kasım 2017 tarihinde mahreç işareti almıştır. Antep fıstık ezmesi “boz iç” olarak tabir edilen erken hasat edilmiş Antep fıstığının şeker ile belirli ölçülerde karıştırılması ile hazırlanır. Antep fıstık ezmesi yapılacak Antep fıstıklarının Antep fıstığı coğrafi işareti tescilinde belirtilen ölçütlere uyması ve “boz iç” olarak tabir edilen erken hasadından elde edilmiş olması gerekir. Erken hasat edilen Antep fıstıklarına “boz iç” veya farklı yörelerde “ilk hasat”, “kuş boku” ve “kuş tipi” isimleri verilir.
Yapımında geleneksel üretim yöntemi uygulanır. Bu yöntemde dolu tanelerin ayrılması için soğuk su kullanılır. Su dolu kaplara atılan Antep fıstıklarından boş olanlar hafif olmaları nedeniyle su yüzeyine çıkar ve yüzeye çıkan fıstıklar ayrılır. Dolu-boş ayrımı yapılan kabuklu Antep fıstıkları sergi yerlerine alınarak kurutulur. Kuruyan Antep fıstıkları çuvallarla fıstık işleme tesislerine gönderilir. İşleme tesislerinde sert kabuklar çıkartılır ve iç fıstık kalır. İç fıstıklar zaman kaybetmeden fıstık ezmesi yapımı için alınır. İç fıstıklar değirmende çekilerek ince taneler hâline getirilir. Çekilen fıstıklar ayrıca elekten geçirilir.
Antep fıstık ezmesindeki şeker oranı yüzde 40-50 arasında değişebilir. 2/1 oranındaki şeker ile su karıştırılarak kaynatılır, şerbetin sıcaklığı 118 santigrat dereceye ulaşınca hazırlanan fıstık ile karıştırılır. Karışım, mermer üzerine dökülerek soğumaya bırakılır. Mermer; temiz, pürüzsüz ve mümkünse beyaz olmalıdır. Fıstık-şerbet karışımı hamur, el yakmayacak derecede soğuyunca el ile yoğrulur. Yoğrulan fıstık ezmesi mermer üzerinde üzeri düzgün bir hâl alacak şekilde ustaların tercihine göre genellikle 3 santimetre kalınlıkta açılır ve daha sonra kesilir.
Antep fıstık ezmesi/Antep fıstığı ezmesi/Gaziantep fıstık ezmesi; 25 Haziran 2025 tarihinde AB’den coğrafi işaret tescili almış ve Türkiye’nin AB’den aldığı 36. coğrafi işaret olmuştur.
MEYVEMSİ TADIYLA MUT ZEYTİNYAĞI
Çok eski dönemlerden beri kullanılan zeytin ve dünyanın ilk bitkisel yağı olan zeytinyağı birçok toplumda kutsal kabul edilmiştir. Zeytin, dört kutsal kitapta da yer alır. Kutsal kitaplarda sözü edilen zeytin için Eski Ahit’te yer alan efsanelerden birinde; ağzında bir zeytin dalı ile Nuh’un gemisine dönen güvercin, tufanın bittiğini haber vermiş ve o zamandan bu yana zeytin dalı barışın sembolü olmuştur. Tufana bile direnen zeytin ağacı ise ölümsüzlük simgesi olarak kabul edilmiştir (Küçükkömürler ve Ekmen, 2008).
Mut ilçesinde tarımsal ürünlerden biri olan zeytinciliğin tarihi de oldukça eskidir. Hicri 1316 tarihli Salname kayıtlarında, “İlçede aşılanmış olan yabani zeytinlerden gayet nefis zeytin ve zeytinyağı çıkar. İhtiyaçlarından fazlasını çevre ilçelere ve Karaman’a ihraç ederler.” ifadeleri yer alır. Mut ilçesinde Haydar Mahallesi’nde bulunan ve Kültür ve Turizm Bakanlığının 23 Aralık 2009 tarihli ve 5577 sayılı kararı ile bin 300 yaşında olduğu tespit edilen zeytin ağacı, anıt ağaç olarak tescil edilmiştir. Mut ilçesinin Geçimli köyünde yapılan arkeolojik kazılarda ana kaya üzerine yapılmış Roma Dönemi’ne ait zeytin pres yeri bulunmuştur.
Mut Ticaret ve Sanayi Odası tarafından başvurusu yapılan ve ülkemizde 17 Temmuz 2018 tarihinde menşe adıyla tescil alan Mut zeytinyağı, 25 Temmuz 2025 tarihinde Kırkağaç kavunu ile birlikte aynı gün AB tescili almıştır.
Ağza alındığında damakta ve dil ucunda hafif ve geçici bir acılık ve yakıcılık hissi bırakması zeytinyağlarında aranılan üstün bir özelliktir. Mut zeytinyağının ağızda oluşan yeşil meyvemsi ve acılık özelliği diğer zeytinyağlarından ayırt edici özelliği olarak görülür. Mut ilçesindeki zeytinlerden elde edilen yağların rengi; erken hasatta koyudan açık yeşil altın sarısı, daha sonraki aylarda ise altın sarısı olmaktadır. Kimyevi gübre ve zirai mücadele yapılmamasından dolayı kendine has tat, koku, hoş ve nefis aromaya sahiptir.
Mut yöresi iklim ve toprak yapısı özellikleri bakımından organik zeytinciliğe imkân sağlar. Nitekim yöre kimyasal kullanmadan üretim yapıldığı için Türkiye’nin çok önemli organik zeytin üretim alanlarından biri olmuştur. Organik zeytinyağı tüketiminin ülkemizde ve dünyada her geçen gün yaygınlaşmasının, Mut yöresinin önümüzdeki yıllarda çok önemli bir organik zeytinyağı üretim merkezi olmasında etkili olması beklenmektedir.
KAŞIKLA YENİLMESİYLE ÜNLÜ KIRKAĞAÇ KAVUNU
Taze tüketilme ve özellikle ocak ayı başına kadar depolanabilme özelliğine sahip olan Kırkağaç kavunu, Kırkağaç Belediyesi başvurusuyla 18 Ocak 2008 tarihinde ülkemizde menşe adıyla tescillenmiş, 25 Temmuz 2025 tarihinde de AB tescili almıştır.
Kırkağaç kavunu, İsmet İnönü’nün yeme şekli ve tadını örnek göstererek “Siz Kırkağaç kavununu kaşıkla yemediyseniz bu kavunu yemiş sayılmazsınız” dediği bir çeşittir. Tarihte kavun ile ilgili yaygın hikâyeler Kırkağaç kavununu efsane hâline getirmiştir. Her yıl 12 Eylül’de Kırkağaç’ın kurtuluşu etkinlikleri kapsamında Kırkağaç Kavun Festivali düzenlenir.
Kavun ekimi yapılacak tarla sonbaharda 40-50 cm derinlikte sürülür ve kışı bu şekilde geçirmesi sağlanır. Tohumların ekim derinliği 5-6 cm olur. Tohum ekimi uygun toprak tavında yapılır. Uygun tavda yapılan ekimlerden sonra tohumlar yaklaşık bir hafta içinde çimlenerek toprak üzerine çıkar. Tohum ekimi bölgede genelde 1-10 Mayıs tarihleri arasında yapılır. Toprak yüzeyine çıkan fideler 1-2 hakiki yaprak çıkarınca ilk çapalama işlemi ile her ocakta bir bitki bırakılır. Kurak dönemlerde 2-3 kez su verilir. Kırkağaç bölgesinde fazla sulama yapılmaz. Çünkü fazla sulama uygulaması meyve tadını olumsuz etkiler.
Kırkağaç kavunu bölgede genelde havadar ve serin hangarlarda hazırlanmış dik direklerin çevresine çakılan çivilere asılarak depolanır. Kavun meyvesinin dört yanından boylamasına bağlanan ip, sap tarafından sarılarak bir halka oluşturulur ve bu halka çivilere tutturulur. Belirtildiği şekilde askıya alınan kavunlar genelde bölgede yılbaşına kadar depolanabilir.
KAYNAKLAR
Küçükkömürler, S. ve Ekmen, Z. (2008). Barışın Simgesi Zeytin ve Anadolu Kültürü. ICANAS-38, Bildiri Kitabı, 10-15.