EYLÜL-EKİM 2025 / RÖPORTAJ
Türkiye’de kuru çay yeterlilik oranı yüzde 100
Türkiye, dünyada çaylık alan miktarında 8’inci, kuru çay üretiminde 6’ncı, kişi başına çay tüketiminde de 1’inci sırada. Ülkemizde çay üretimi, ihracat ve ithalatı ile çay üretiminin bölge ve ülke ekonomisine katkıları gibi konuları Çay İşletmeleri (ÇAYKUR) Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkanı Yusuf Ziya Alim dergimiz için değerlendirdi.
2025 yılı çay rekoltesi hakkında bilgi verir misiniz?
2024 yılında 1 milyon 450 bin 33 ton olarak gerçekleşen yaş çay üretimi, 2025 yılı Ekim ayı itibariyle 1 milyon 223 bin 397 ton olarak gerçekleşmiş durumda. Hasat dönemi sonlanmamakla birlikte 2025 yılı yaş çay rekoltesini 1 milyon 350 bin ton olarak öngörüyoruz.
Ülkemizde kaç çay fabrikası var? Üretilen çayın ne kadarı yeşil, ne kadarı siyah çay olarak işleniyor?
Çay sektöründe 187 adet çay fabrikası üretim faaliyetine devam ediyor. Bunların 49’u ÇAYKUR’a, 138’i özel sektöre ait.
ÇAYKUR ve özel sektöre ait işletmeler Rize, Trabzon, Artvin ve Giresun ili sınırları içinde yer alıyor. Sektörde mevcut günlük yaş çay işleme kapasitesi yaklaşık olarak 19 bin ton. Bu kapasitenin 9 bin 250 tonu ÇAYKUR’a ait.
2024 yılında ÇAYKUR tarafından satın alınan 783 bin 484 ton yaş çayın 332 tonu yeşil, 783 bin 152 tonu ise siyah çay olarak işlenmiştir.
Çay bahçelerinin yenilenmesi ne aşamada, bilgi verir misiniz?
Ekonomik ömrünü tamamlamış ve verimliliği azalmış çaylık alanların yenilenmesi amacıyla Bakanlığımız, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi ve ÇAYKUR iş birliği ile yürütülen projede bugüne kadar üstün nitelikli klonlarla 14 dekar damızlık çay bahçesi tesisi ve 11 dekar örnek üretici çay bahçesi yenilemesi yapıldı. Bu proje ile ekonomik ömrünü tamamlamış çay bahçelerinin üstün nitelikli klonlarla yenilenmesi hedeflenirken bu konudaki çalışmalar devam ediyor.
Çay ihracat ve ithalat rakamları nelerdir?
TÜİK verilerine göre ülkemizin 2024 yılı çay ihracatı 27 milyon 54 bin 28 dolar karşılığı olmak üzere 5 milyon 302 bin 864 kg’dır. Aynı yıl ithalatımız 35 milyon 473 bin 127 dolar karşılığı olarak 14 milyon 438 bin 402 kg olarak gerçekleşti. 2025 yılı temmuz ayı itibarıyla ihracatımız 19 milyon 877 bin 844 dolar karşılığı 3 milyon 564 bin 618 kg, ithalatımız ise 24 milyon 964 bin 203 dolar karşılığı 10 milyon 999 bin 395 kg olarak gerçekleşti.
Haber Görseli
Yusuf Ziya Alim ÇAYKUR Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkanı
Çay üretiminin bölge ve ülke ekonomisine katkısından bahseder misiniz?
Ülkemizde çaycılığın kurulmasında küçük çiftçi sistemi uygulanmıştır ve diğer ülkelerde olduğu gibi büyük çay çiftlikleri kurulmamıştır. Bu ziraat, ülkemizde bir aile uğraşısı olarak getirilmiş, her toprak sahibinin kendi toprağının başında bulunması ve onu gelir kaynağı olarak kullanması ilkesi esas alınmış, hem ülke toprağını hem de yetiştiriciyi korumayı amaçlayan bir sistem kurulmuştur.
Karadeniz Bölgesi’nde gelişme gösteren ekonomik faaliyetlerden biri ve en önemlisi çaydır. Çay, Doğu Karadeniz’in ve Rize’nin bir markası hâline gelmiştir. Rize’de çay üretimi ile birlikte mısır ekimi kısmen, pirinç ekimi ise tamamen ortadan kalkmış; Rize çayı, bölge halkının en önemli geçim kaynağı hâline gelmiştir.
Günümüzde; üretici sayısı 208 bine, çay tarım alanları 793 bin dekara çıkmış durumda. Yıllık rekolte ise 1 milyon 250-1 milyon 450 bin ton arasında değişiyor. Çay üretimi; Rize, Artvin, Trabzon, Giresun ve Ordu illerinde yapılıyor. Üreticilerin yüzde 75’i 5 dekar ve altında çay bahçelerine sahip. Bir dönüm çay bahçesinin ortalama verimi dekara 1500 kg’ın üzerine çıkmış durumda.
ÜRETİM TÜKETİM DENGESİ KURULDU
Türkiye’de kuru çay yeterlilik oranı yüzde 100, kişi başına kuru çay tüketimi ise 3,5-4 kg seviyesinde. FAO verilerine göre Türkiye dünyada çaylık alan miktarında 8’inci, kuru çay üretiminde 6’ncı, kişi başına çay tüketiminde de 1’inci sırada yer alıyor.
Ülkemiz çaycılığının sağlıklı bir yapıya kavuşturulabilmesi, üretim tüketim dengesinin sağlanmasıyla mümkündür. Bu denge bugün itibarıyla kurulmuş durumda. Ancak oluşabilecek iç tüketim fazlası çayların dış pazarlarda zamanında satılması için 5 bin tonluk dış pazarı sürekli elde tutmak zorunluluğu var. Bunun için yurt dışı taleplerini karşılayabilecek fiyat ve kalitede üretim yapılması, dünya çay ihracatındaki gelişmelerin dikkatlice ve zamanında izlenmesi gerekiyor.
Günümüzde hızla gelişen teknoloji çay sektörünü de etkiliyor. Çay hasadında üreticilerimizin motorlu hasat makinelerini yaygın olarak kullanmaya başladıkları görülüyor. Bu durum kısa zamanda ve yoğun miktarda çay toplanmasına sebebiyet verirken sektörün izdihama girmesine, sonuç olarak da yaş çay alım fiyatının üreticinin aleyhine değişmesine neden oluyor.
Bölgenin coğrafi yapısına bakıldığında ekonomik değeri yüksek, bölgeye katma değer sağlayacak geniş alanda çay dışında farklı tarım ürünü yetiştirme olanağı bulunmuyor ve çay bölgenin sosyal ve ekonomik yükünü sırtında taşıyor. Çay tarım ve sanayisi şehirleşmede, gelir dağılımında, bölgesel göçün azalmasında, tarım topraklarının verimli kullanılmasında önemli rol oynuyor.
ÇAYKUR, SEKTÖRÜNÜN REGÜLASYONUNU SAĞLIYOR
Sektörde çay tarım ve sanayisinin stratejik bir kurumu ve Bakanlığımızın ilgili kuruluşu olan ÇAYKUR olarak faaliyet gösteriyoruz. ÇAYKUR, tarihinden kaynaklanan bir misyona sahip ve sektörün regülasyonunu sağlıyor. ÇAYKUR mevsimlik işçiler dâhil 12 bin çalışanıyla bölgemizde önemli bir istihdam ve katma değer kaynağı oluşturuyor ve üretilen yaş çayın yüzde 50-60’ını işliyor. Bugüne kadar binlerce insanımız ÇAYKUR sayesinde emekli olmuş durumda, neredeyse her evde bir emekli bulunuyor. Ayrıca ÇAYKUR; çay sanayisinin ve buna bağlı olarak yan sanayinin gelişmesinde, teknik ve kalifiye personel yetiştirilmesinde, çay sektöründe teknoloji ve bilgi üretilmesinde çok önemli katkılarda bulunmaya devam ediyor.
Çay sektöründe 2000’li yıllardan itibaren konvansiyonel üretimin yanında organik çay üretimine başlandı ve bu konuda pazar henüz gelişme aşamasında. ÇAYKUR, son yıllarda tüketici eğilimlerine yönelik olarak siyah ve yeşil çay türevleri, beyaz çay, matcha çayı ve soğuk çay gibi yeni ürünleri piyasaya sürdü. Bu yeni pazarlar her geçen gün gelişiyor. Bunun yanında çay tohumu yağı, çay ekstraktı, kafeinsiz çay, oolong çay, çay atıklarından üretilen suni deri vb. inovatif ürünler de geliştiriliyor.