KASIM-ARALIK 2023 / HAYVANCILIK
Süt ve besi sığırcılığı işletmeciliğinde nelere dikkat edilmeli?
Süt ve besi sığırcılığı büyükbaş hayvancılık içerisinde en önemli hayvancılık faaliyetlerinin başında gelmekte. Sürekli olarak artan nüfusun gıda talebini karşılamanın yanı sıra istihdam ve ihracat potansiyeli de yüksek olan süt ve besi sığırcılığı ile ilgili işletmenin nasıl yapılması, hayvan refahının nasıl olması gerektiği gibi konularda bilgi almak için Uluslararası Hayvancılık Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğünden Dr. Çağrı Melikşah Sakar’a sorularımızı yönelttik.
Büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin öneminden kısaca bahsedebilir misiniz?
Büyükbaş hayvancılığın çıktıları olan et ve süt, insanların sağlıklı ve dengeli beslenmesinde son derece önemli. Ülkemizin hemen her bölgesinde görülen bir ekonomik faaliyet kolu durumunda. Büyükbaş hayvancılık kırsal alanda yaşayan insanların temel geçim kaynaklarından biri. Hayvancılık, tarla/bahçe tarımı ile birlikte yapıldığında özellikle küçük aile işletmeleri için rizikoyu ve risk faktörünü de azaltmakta. Aynı zamanda entansif yetiştiriciliğe en uygun hayvan türlerinden biridir. Aslında bir ülkenin sığır varlığı ve verim seviyesi gelişmişliğin bir ölçüsü olarak da kabul edilmekte.
HAYVANLAR İYİ BİLİNEN İŞLETMELERDEN SATIN ALINMALI
Kârlı bir hayvancılık için genel olarak nelere dikkat edilmeli?
Hayvanların bulunduğu çevre koşullarının düzenlenmesi, hayvanların iyi gözlenmesi ve gerekli kayıtların tutularak kayıtlar ve gözlemler üzerinden bir kontrol mekanizmasının kurulması gerekli. İşletmeler ihtiyaç duydukları hayvan materyallerini mümkün olduğunca kendi işletmelerinde yetiştirdikleri hayvanlardan sağlamalı. İşletmeye dışardan hayvan alımında hastalık riskine karşı, geçmişi ve sağlık durumu bilinmeyen hayvanların satın alınmaması da önemli. Mümkünse hayvanlar sağlık ve verim açısından iyi bilinen işletmelerden satın alınmalı.
Pazar ihtiyaçları doğrultusunda fizibilite raporları hazırlanarak, süt/besi/kombine tipine ve ırka karar verilerek, gebe düve alımında ilk tohumlama yaşı 14-17 aylık olanlara öncelik verilerek ve gebelik süresi en fazla 7 ay olan düveler tercih edilebilir. 365 günde her inekten bir yavru alınması hedefleri doğrultusunda süt, et veriminin yanı sıra döl verimi yüksek hayvanlar seçilmeli. İşletmede ana gelir kalemleri olarak da karşımıza, süt ve gübre satışı, damızlık düve, kasaplık inek ve kasaplık erkek dana satışları çıkmaktadır.
Süt sığırcılığı ve besicilik için işletme, barınak seçimi ve büyüklüğü nasıl belirlenmeli?
Besi işletmesi kurulurken yem bitkileri üretimi için arazi varlığı dikkate alınır. Arazi mevcudiyeti yetersizse kaliteli kaba yeme kolaylıkla ulaşılabilir mesafede olmalıdır. Tesislerin kurulacağı arazinin hafif eğimli (yüzde 2-5) ve toprağının geçirgen olması oldukça önemli. Eğimin güney cephesi yönünde olmasına mümkün olduğunca dikkat edilmesini önermekteyiz. Durak, yemlik, suluk, gezinti ve sağım alan hesaplamalarında hayvanların sosyal davranışlarına uygun rahatlık esas alınmalı. Kavgacı hayvanlar için bu alanların daha geniş olması gereklidir.
ATIKLAR ÇEVRE VE SU KAYNAKLARINI KİRLETMEYECEK ŞEKİLDE DEPOLANMALI
Barınaklar; hayvanı aşırı sıcaktan, soğuktan ve güneşten, kirli havadan, yüksek nemden, çamurdan ve hava cereyanından koruyacak şekilde inşa edilmeli. Sundurmalı açık ahırların kuzey-güney yönünde yapılarak, güneşin ısıtıcı ve zemini kurutucu etkisinden yararlanılması tavsiye edilmektedir.
Aynı zamanda işletmede oluşacak gübre yönetimine dikkat edilmeli ve çevresel sorunların önüne geçilerek hayvan atıkları çevre ve su kaynaklarını kirletmeyecek şekilde uygun malzemelerle yapılmış alanlarda depolanmalıdır.
Haber Görseli
Dr. Çağrı Melikşah Sakar Uluslararası Hayvancılık Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü
Süt sığırı ahırında ise sağmal hayvan, buzağı, dana, düve, doğum, hasta hayvan ve karantina bölmeleri ile sağım ünitesi, yem ve gübre depoları olmalıdır. Kapalı ve yarı açık ahırlarda duvar yüksekliğinin 3-5 metre olması önerilir. Kapalı ahırlarda pencere alanının taban alanına göre sıcak, orta ve soğuk bölgelerde sırasıyla; 1/10, 1/15 ve 1/20 oranlarında olmasına dikkat edilmelidir.
Kapılar iş makinelerinin girip çıkabileceği şekilde en az 4 metre yüksekliğinde ve genişliğinde tasarlanarak, dışarıya doğru açılır yapılmalıdır. Doğal havalandırma için baca açıklığı 1 m² taban alanı amacıyla yapılacak 3-3,5 cm² olmalıdır. Çatılar bölgenin iklimine göre değişmekle birlikte en az yüzde 26 eğiminde ve saçaklar dış duvardan en az 40 cm uzakta olacak şekilde inşa edilmelidir.
Süt inekleri için optimum aydınlatma süresi on altı saat aydınlık, sekiz saat karanlıktır. Serbest gezinmeli ahırlarda inek başına 10 m2 alan hesaplanabilir.
Hem süt hem de besi hayvancılığında yataklıkların kirli ve ıslak olmamasına özen gösterilmelidir. Sap-saman, kum, talaş, kauçuk gibi kuruluk sağlayan ve yumuşak altıklar tercih edilmelidir. İnek sağlığı ve refahı, üretilen ürünlerin kalitesi için antimikrobiyal altlıklar tercih edilebilir.
Süt ve besi sığırcılığında durak uzunluklarının yanı sıra canlı ağırlığa göre değişmekle birlikte; uzunluk/genişlik ölçüleri 400-500 kg hayvan için 1,80/1,10 m, 650-750 kg hayvan için 2,10/1,20 m önerilmektedir. Ayrıca durak sayısı toplam hayvan sayısından yüzde 10 daha fazla olmalı, durakların gübrelik ve idrar kanalına doğru eğimi yüzde 1-2 arasında olmasına özen gösterilmelidir.
Süt sığırlarında hayvan başına en az 60 cm yemlik alanı bırakılarak yemlik ve suluklar zeminden yüksekliği en az 45-50 cm olacak şekilde yerleştirilmelidir. Serbest duraklı ahırlarda 20 hayvana bir suluk hesap edilerek oluk şeklinde olacaksa her suluk en az 1 metre uzunluğunda yapılmalıdır. Bağlı duraklı ahırlarda ise her hayvan için bireysel otomatik suluk bulundurulmaktadır.
İneklerin sağımında nelere dikkat edilmesi gerekir?
Sağımda eldiven kullanmak gereklidir. Meme başlarına süt sağım makinası başlıklarının takılması ve sağım tamamlanınca çıkarılmasında meme başlarının solüsyonuna veya köpüğüne daldırılmasına dikkat edilmeli. Her memeden mastit kontrol kabına süt alınarak kontrol edilerek tek kullanımlık temiz bir bezle meme başlarını silinerek kurulanmalıdır.
BESİ SIĞIRLARI GÜNLÜK CANLI AĞIRLIKLARININ YÜZDE 2’Sİ KADAR KESİF YEM TÜKETİR
Besicilikte ve süt üretiminde kârlılık ve kârlılığı etkileyen faktörler konusunda üreticilerimize neler önerirsiniz?
Besiye alınacak hayvanların aynı cinsiyette olmasına özen göstermek gerekir. Erkekler ve dişiler farklı bölmelerde gruplandırılır. Ayrıca hayvanların aynı yaş ve birbirine yakın kilolarda olmasında da fayda var. Besi kabiliyeti yüksek etçi veya kombine ırkların ya da melezlerin beside tercih edilmesi avantajlıdır.
Hayvanların stresini ve besi performansını olumlu etkilediğinden serbest veya açık sistemli barınaklar tercih edilmelidir. Besiye alınacak hayvanların genç ve gelişimini tamamlamamış olması da önemli bir konu. Beside süre; kısa (3-4 ay), orta (4-6 ay) ve uzun (6-12 ay) olarak tercih edilebilir. Tercih edilen besi süresine göre uygun rasyonla hayvanlar beslenmeli ve hedeflenen besi sonu canlı ağırlığa ulaşmış hayvanlar kesime gönderilmelidir.
İşletmelerin meraya ulaşımı mümkünse besiye bahar döneminde başlanılması meradan faydalanılarak maliyetlerin aşağıya çekilmesi sağlanabilir. Besicilikte giderlerin ortalama etki oranı; yüzde 55-60 besilik materyali, yüzde 25-35 yem, yüzde 10-15 diğer (sağlık, elektrik, işçilik vb.) giderler olarak karşımıza çıkmakta. Besi sığırları günlük olarak ortalama canlı ağırlıklarının yüzde 2’si kadar kesif yem tükettikleri besicilik için bilinmesi gerekli konular arasındadır.
SICAKLIĞIN 39,3 DERECENİN ÜSTÜNE ÇIKMASI HÂLİNDE SICAKLIK STRESİ BAŞLAR
Hayvan refahında dikkat edilmesi gereken ana unsurlar nelerdir?
Hayvanlar aç ve susuz bırakılmamalı, taze su ve yeme her zaman rahat bir şekilde erişebilmelidir. Barınaklarında uygun yaşam koşulları sağlanmalı; ağrı, yaralanma ve hastalık gibi risklere karşı korunaklı bir ortam oluşturulmalıdır. Ayrıca, hayvanların barınaklarında doğal davranışlarını gösterebilmesi için onları korkutacak veya strese sokacak etmenlerden uzak tutmak da oldukça önemlidir.
Hayvanlarda sıcaklık stresi nedir? Bu soruna karşı ne gibi önlemler alınabilir?
Süt ineklerinin normal vücut ısısı (rektal) 38,8 0C, ± 0,5 0C olup, 39,3 0C üstüne çıkması halinde sıcak stresi başlamış demektir. Sıcak stresi başta inekler olmak üzere tüm hayvanların performans ve sağlık sistemini etkileyerek, doğrudan veya dolaylı yoldan ekonomik kayıplara sebebiyet vermekte. Sıcak stresine maruz kalan ineklerde; kızgınlık süreleri kısalmakta, gebelik oranları düşmekte ve erken embriyonik ölümler daha fazla görülmektedir.
Süt sığırları için +5 - 21 0C arası sıcaklıklar uygun olmakla birlikte, sağmal inek için ideal çevre ısısı +10 - +15 0C’dir. Alıştırma ve yeterli yem vermek şartıyla –25 0C kadar inen ısılarda bile süt sığırlarının verimlerinde önemli bir düşüş olmaz, sağlıkları bozulmaz. +25 0C’yi, özellikle de + 34 0C’yi geçen sıcaklıkların hayvanlara ciddi zarar verdiği unutulmamalıdır. Sıcak stresinin olumsuz etkilerini azaltmak için hayvanların gölgelik alanlara yönlendirilmesi, kapalı barınaklarda fan kullanımı ve ıslatma işlemi uygulaması tavsiye edilir.
Teknolojik ilerlemenin hayvancılıkta kullanımının, hayvan yetiştiriciliğinin gelişimine ne tür katkıları olacaktır?
Modern teknoloji sayesinde hayvanlardan verim, davranışlar ve hastalıklar ile ilgili her türlü veri toplanabilmekte. Hayvanların ayaklarına, boyunlarına ve kulaklarına takılan cihazlar, süt sağım üniteleri, günlük toplam rasyon (TMR) hazırlama makineleri, buzağı besleme robotları, sensörler ve kameralarla hayvanların ve işletmenin durumları anlık olarak takip edilebilir. Bu teknolojik aletler sayesinde hayvanların geviş sayıları, hareketleri, kızgınlıkları, canlı ağırlıkları, doğurma zamanları, yatma ve ayakta kalma süreleri, tükettikleri yem miktarları, vücut kondisyon skorları, süt verimi ve özellikleri, yemlikte kalma süreleri, vücut ısıları gibi daha birçok özellik dijital ortamda kaydedilebilir. Bu bilgiler çiftliğin ana işlemcisine aktarıldığı gibi yetiştiricinin ve danışmanın cep telefonuna da gönderilebilir. Tüm bu teknolojik gelişmeler kolaylaştırıcı özellikleri ile ön plana çıkmakta.