KASIM-ARALIK 2023 / BİTKİSEL ÜRETİM
Endüstriyel kenevir üretimi gelecekte daha çok öne çıkacak
En eski bitkisel ham madde kaynaklarından biri olan kenevirin ekonomik potansiyeli de oldukça yüksek. Endüstriyel kenevir alanında ihtisas üniversitesi olan Yozgat Bozok Üniversitesi de bu alanda çalışmalarına devam ediyor. Endüstriyel kenevirin ne olduğu, hangi alanlarda kullanıldığı, AR-GE çalışmalarının neler olduğu gibi konularda bilgi almak için Yozgat Bozok Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Kenevir Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Güngör Yılmaz ile konuştuk.
Kenevir bildiğimiz kadarıyla yıllardır kullanılan ve tarımı yapılan bir bitki. Biyolojik özellikleri ve kimyasal bileşenleri hakkında bilgi verebilir misiniz?
Kenevir, Cannabis sativa adıyla bilinen ve iki tane de önemli alt türü olan bir bitki. Bunlardan bir tanesi Cannabis sativa; sativa kültürü yapılan tür. Bir diğeri Cannabis indica, yani yaygın olarak bilinen adıyla Hint keneviri. Bunların her ikisinin hem kimyasal içeriği hem de bitkisel özellikleri birbirinden farklı. Sativa genelde 1,5 ila 5-6 metre arasında boylanabilen, tek yıllık daha çok lif veya tekstil amaçlı, sanayi sektörlerinde kullanılan, geriye kalan kısmı inşaat, otomotiv vs. alanlarda değerlendirilen endüstriyel ürün bitkisi. Cannabis indica ise daha bodur, piramide benzeyen ve konik bir yapıya sahip. İçerisinde Tetrahidrocannabinol (THC) içeriğinin yüksek olmasından dolayı uyuşturucu olarak illegal kullanımları olan ancak medikal amaçlı dünyanın bazı yerlerinde ilaç sektörüne yönelik kontrollü ve ruhsatlı üretimi yapılan bir tür. Bizim ülkemizde hangi amaca yönelik olursa olsun izinsiz yetiştirilen kenevir, 2313 sayılı kanun hükümlerine göre imha edilir ve konu adlî mercilere intikal ettirilerek bunu yapanlar hakkında yasal işlem yapılır.
İZİN ALINMADAN YETİŞTİRİLMESİ YASAK
Endüstriyel kenevir (Cannabis sativa var. Sativa) dediğimiz, uyuşturucu madde içeriği (Tetrahidrocannabinol) binde 3 veya daha az olan; lif, tekstil, tohum, gıda sektörüne dönük üretilen; kültürü yapılan kenevir türü. Bazı kayıtlarda bu türün beş bin yıl, sekiz bin yıl hatta on bin yıl öncesine dayandığına dair yazılı ve arkeolojik kanıtlara (kumaş kalıntıları gibi) ulaşılmakta. Aslında uzun yıllardır Anadolu’da da bilinen ve üretilen, aynı zamanda ilk kültürü yapılan bitkilerden biri. Anadolu’da kendir, çedene olarak bilinir. Türkiye’de lif, sap ve tohumlarının kullanılması için üretimi hiçbir zaman yasaklanmamış, sadece üretiminin kontrollü ve izne bağlı olarak yapılmasına müsaade edilmiştir. Ülkemizde legal olarak 20 ilde yetiştirilmesine izin verilmiştir. İzin verilen iller; Amasya, Antalya, Bartın, Burdur, Çorum, İzmir, Karabük, Kastamonu, Kayseri, Kütahya, Malatya, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Uşak, Yozgat ve Zonguldak illeri ile bu illerin bütün ilçeleri şeklinde sıralanabilir. Yasaklanan kısmı esrar veya uyuşturucu amacıyla yapılan yetiştiriciliktir. Bu yüzden uyuşturucu olarak kullanıma elverişli olan yaprak ve özellikle çiçeklerinin üretimi, bu amaçla ekimi, kullanımı ve ticareti her ne surette olursa olsun yasaktır.
Son yıllarda dünya geneline baktığımız zaman çeşitli kanun ve yönetmeliklerle pek çok ülkede kenevire dair yeniden düzenlemeler yapıldı ve kenevir üretimi kontrollü olmak kaydıyla serbest bırakıldı. 70-80 yıl öncesinde dünyada yaklaşık bir milyon hektar alanda üretimi yapılan kenevirin ekim alanları sürekli azalarak 130 bin hektarlara kadar düştü.
Haber Görseli
Prof. Dr. Güngör YILMAZ Yozgat Bozok Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Kenevir Araştırmaları Enstitüsü Müdürü
SULAMA GEREKLİ
Kontrollü yetiştirilmesi gereken kenevir bitkisinin tarımı hakkında bilgi verebilir misiniz? Kenevir yetiştiriciliği üretim yapılacak bölgenin kalkınmasına ne tür katkıları olacaktır?
Özel olarak üretmek isteyenler İl Tarım ve Orman Müdürlüğüne başvurusunu yapıp, gerekli izinleri alarak üretimine başlayabilirler. Enstitü olarak bizim de yirmiye yakın tarımsal üretim maksatlı projemiz var. Kenevir, ülkemizde ilkbaharda ekilen, yaz mevsiminde gelişen ve sonbaharda hasat edilen bir bitki. Bölgemiz için şöyle bir örnek vermek gerekirse; geçen yıllarda piyasada iyi tanınan bir firma sözleşmeli üretim için çiftçilere fiyat teklifinde bulundu. Ancak fiyat tatminkâr bulunmadı. Bu firma tohumu kendi verip hasadı da kendisi yapacaktı. Suistimale açık bir bitki olması ve desteklemelerde yer almaması nedeniyle bu talep halk nezdinde karşılık bulmadı. Kenevir bu anlamda devletin ürün desteği sağlaması gereken bir ürün. Endüstriyel çeşit iyi seçildiği takdirde kenevir tarımı mısır, ayçiçeği veya patates gibi bu yörede sulanarak yetiştirilen ürünlere göre oldukça kolay bir bitki. Sık (metrekareye 200 ila 250 bitki) ekimi yapılan bu bitkinin, yabancı otlarla mücadelesi oldukça iyi, bu nedenle de çapası kolay. Kenevir tarımı için bu bölgede zor olan kısım sadece sulama yapılabilen bir arazide üretim yapılacak olması. Aslında genel olarak baktığımızda Karadeniz Bölgesi'nin bir kısmı hariç bu ürünü yetiştirmek için sulama gerekli. Ayrıca ilaçlama maliyeti de yok denecek kadar az. Hasat için de bu işte profesyonelleşen firmalar mevcut. Lifler saplarından ayrışmaya geçtiğinde ürün balyalanıyor ve tarladan alınıp fabrikaya götürülüyor. Bununla ilgili Samsun ilinde fabrika da kurulu. Ancak eski korkular vatandaşta bir tedirginlik yaratmakta. Bu nedenle de üretim konusunda bir çekingenlik mevcut.
KENEVİR ALANINDA İHTİSAS ÜNİVERSİTESİYİZ
Enstitü olarak kenevir alanında hangi çalışmaları yapıyorsunuz?
Kenevir Araştırmaları Enstitümüz bünyesinde üç ana bilim dalı mevcut. Bunlar; Tarım ve Gıda Ana Bilim Dalı, Malzeme ve Enerji Ana Bilim Dalı diğeri ise Temel Bilimler ve Sağlık Ana Bilim dalı Tarım ve Gıda Ana Bilim dalında tarımsal uygulamaya yönelik tarımsal çalışmalar ve yeni çeşitler geliştirmek için ıslah çalışmaları yapılmakta. Bir de gıda ile ilgili olarak da kenevir tohumunun çölyak hastaları için kullanımı, kenevir ununun kullanılması, içerdiği yağ bileşenlerinin gıda sektöründe kullanımı ve tohumun doğrudan çerez olarak kullanılması gibi çalışmalarımız var. Malzeme ve enerjideki kullanımına yönelik ise tekstille ilgili çalışmalar, enerji süper kapasitör pil çalışmaları, kompozit üretimi (odun ve plastik) gibi alanlar var. Temel bilimler ve sağlık alanında ise antioksidan maddeler, kozmetik (krem, şampuan, merhem vs.) gibi değişik alanlarda yürüttüğümüz çalışmalar mevcut.
Aslında kenevir stratejik bir ürün. Dünyada çok geniş pazarları olan gerek endüstriyel kullanım, gerekse rekreasyonel kullanımı alanında iyi bir ekonomisi var. Yozgat Bozok Üniversitesi de Türkiye’de endüstriyel kenevir alanında ihtisas beratı verilen tek üniversite. Bu ünvanı 2020’de aldık. 2020’den sonra kenevirle ilgili enstitü kurduk, bu alanda insan kaynakları oluşturmaktayız. Kenevirle ilgili olarak yüze yakın proje yürüttük. Yüzün üzerinde araştırıcı ile çalışmaktayız. Bir de ülkemizde olmayan, Ziraat Mühendisliği içerisinde kenevir tarımıyla ilgili dersler veriyoruz. Lisansüstü eğitim vermekteyiz. Sadece Ziraat Fakültesi değil diğer bölüm öğrencilerine de kenevirle ilgili seçmeli dersler veriyoruz. İhtisas üniversitelerinin bu anlamda bölüm ve program açma, ders verme, insan kaynağı yetiştirme, bilgi üretme, proje yapma, yayın yapma, sanayi ile iş birliği kurma gibi görevleri var. Örneğin Ankara’da büyük bir firma ile sera kurarak ıslah yapma, çeşit üretme gibi alanlarda iş birliğimiz var. Enstitü bünyesinde 25 civarı akademisyenimiz mevcut. Bölgesel kalkınmada misyon odaklı çalışmalarımıza tekstilden asfalt üretimine, ahşap üretiminden yalıtıma, gıda maddesi üretiminden kozmetik malzemesine kadar çok çeşitli alanlarda AR-GE çalışmaları yürütmekteyiz. Kenevirle ilgili bölgemize, bilime, bilgi çeşitliliğine katkı sağlayan bir konumdayız.
Haber Görseli
Gıda, yem, lif, tekstil, kağıt, inşaat, sağlık, kozmetik vs. birçok sektörde kullanılmasıyla sürdürülebilir bir ekonomi için kenevir üretiminden gelecekte daha çok faydalanılacaktır.
DÜNYADAKİ PAZAR PAYI ARTIYOR
Kenevir başta tarım olmak üzere tıp, sanayi, ticaret ve istihdam yönüyle katma değeri olan bir ürün. Kenevir bitkisinin gelecekteki kullanım alanları ile ilgili öngörüleriniz nelerdir?
Kenevir için tüm dünyadaki pazar payının 100 ila 200 milyar dolar seviyelerinde olacağı tahmin edilmekte. Tabii şu anda dünya ekonomisindeki payı 20 ila 30 milyar dolar seviyesinde. Endüstriyel kenevir ve medikal kenevirin etkin kullanılması ile birlikte bu payın on katına çıkacağı ile ilgili tahminler yürütülüyor. Tekstilde ve sanayide talep hızla artmakta. Çünkü kenevir doğal, çevreci bir ham madde. Örneğin Avrupa Birliği Yeşil Mutabakatı ile uyumlu, toprak ıslahı bakımından ağır metalleri emdiği için faydalı, toprağa bol miktarda kök kalıntısı bırakabilmekte. Çevre için örnek vermek gerekirse su içtiğimiz plastik kapları kenevirden elde edebiliyorsunuz. Biyobozunur ürünler elde edilebilmekte. Kısaca gıda, yem, lif, tekstil, kağıt, inşaat, sağlık, kozmetik gibi birçok sektörde kullanılmasıyla sürdürülebilir bir ekonomi için kenevir üretiminden gelecekte daha çok faydalanılacaktır.