OCAK-ŞUBAT 2024 / HAYVANCILIK
29 ülkeye damızlık yumurta ihraç ediyoruz
Hepimizin severek tükettiği, sağlıklı beslenmenin vazgeçilmezlerinden güvenilir protein kaynağı yumurta ve beyaz etin kaynağı tavuklarda verim ve kalite; beslenme, hijyen ve çevresel şartların yanı sıra o hayvanın ırk özelliklerine de bağlı. Özellikle endüstriyel tavukçulukta gerek yumurtacı gerek etçi ırklar için en iyi özelliklerin bir araya getirildiği anaçların varlığı büyük önem taşıyor. Türk Tarım Orman Dergisi olarak damızlık yumurta tavukçuluğu hakkındaki sorularımızı Yumurta Üreticileri Birliği Genel Başkanı İbrahim Afyon’a yönelttik.
Damızlık yumurta ya da damızlık civciv ne anlama gelir? Geleneksel tavukçuluktan ya da ticari tavukçuluktan farkı nedir?
Ülkemizde kanatlı sektörü yumurta tavukçuluğu, et tavukçuluğu (broiler) ve diğer kanatlı üreticiliği gibi kollara ayrılır. Yumurta tavukçuluğu, profesyonel ticari, amatör ticari diye ayrışır. Profesyonel ticari ya da endüstriyel diye adlandırdıklarımız yüksek kapasiteli olduğu için tedarikini kuluçka tesislerinden karşılar. Dünyada yumurta tavukçuluğunda ticari olarak çoğaltılan tavuklar verim ve uyum yönünden geliştirilmiş hibrit ırklardır. Son yıllarda alternatif üretim tercihlerinde tüketicilerin organik yumurta, köy yumurtası ve gezen tavuk yumurtası taleplerini karşılamak için ana ırkların yayılımı söz konusu.
Kuluçkahanelerin civciv ürettiği yumurtalar, damızlık anaç tavukların döllü yumurtalarından oluşur. Bu damızlık çiftliklerin hayvanları yurt dışından civciv olarak veya döllü yumurta şeklinde ithal edilir.
Ülkemizde damızlık tesislerinde üretilen yumurtalar, civciv çıkarılması için kuluçkahaneye sevk edildiği gibi döllü olarak ihraç da edilebilir. İthal edilen döllü yumurtalar birinci anaçtır. Ülkemizden ihraç edilen döllü yumurtalar ikinci anaçtır. Ülkemizde birinci anaç üretimi için yerli ırk üretimi ve geliştirme çalışmalarını Tarım ve Orman Bakanlığı yürütüyor. AR-GE çalışmasını ve ülkemiz doğa şartlarına uygun yerli ırkı ticari yapıya daha da uygunlaştırmak için geliştirme çalışmalarına devam ediyor.
Yurt genelinde 10 profesyonel damızlık-kuluçkahane tesisi var. Bu tesislerin bazıları sadece yumurtacı civciv üretirken bazıları sadece broiler civciv damızlığına sahipler. Her ikisini üreten tesisler de var. Yumurtacı ve broiler damızlıkları ayrı sürülerdir. Profesyonel damızlık-kuluçkahane tesisleri Balıkesir, Bursa, İzmir, Konya, Kayseri ve Manisa’da yer alıyor.
DAMIZLIK YUMURTA NORMAL YUMURTALARDAN DEĞERLİDİR
Damızlık yumurta tavukçuluğu hakkında neler söylemek istersiniz?
Profesyonel olarak ticari şekilde kuluçkahanelerde damızlık yumurta ve civciv üreten az sayıdaki firmamız, yumurta tavukçuluğu sektörüne civciv tedarikini sağlıyor. Dünya ülkeleri tarafından aranan döllü yumurta civcivi sadece yumurta üretiminde verimlidir. Bu civcivi yetiştirip yumurtasından civciv üretildiğinde verimli olmaz. Döllü damızlık yumurta normal yumurtalardan 4-5 kat daha değerlidir.
Ülkemizde 135 milyon yumurtacı tavuk kurulu kapasitesi olan yumurta sektörüne, yıllık 80 milyon civciv girişi oluyor. Ticari olarak yumurta tavukçuluğu yapılan ırkların yüzde 95’i ithal ırklardan oluşuyor. Ülkemizde köy tavuklarının sayısının ise 10 milyon olduğu tahmin ediliyor. Bunların tahminen yüzde 80’i yerli ırk. Gezen tavuk ya da köy tavuğu diye adlandırılan tavukların damızlık yumurta üretimi yurt genelinde amatörce yapılıyor.
Haber Görseli
YUMBİR Başkanı İbrahim AFYON
DAMIZLIK YUMURTA ÇİFTLİKLERİNDE BİYOGÜVENLİK VE HİJYEN ÇOK ÖNEMLİ
Damızlık yumurta tavukçuluğu çiftliklerinde, tavukların sağlıklı bir şekilde yetiştirilmesi için hangi önlemler alınmaktadır?
Damızlık yumurta çiftliklerinin diğer çiftliklere oranla hijyeni ve biyogüvenliği kat kat üst seviyede olmalı. Devamlı saha için üretim yapacağından damızlık kaynaklı hastalığın ve mikrobun yayılmaması gerekir. Aşı ve ilaç tedavisinin mümkün olmadığı aşamalar olabilmekte. Lakin ülkemizde kendisinin damızlık civciv ürettiğini beyan eden amatör kişiler, tamamen ilkel şartlarda yaptığı üretimle sektörü tehdit edebiliyor.
Damızlık yumurta kuluçkahaneleri tamamen ari bölgelerde yaban hayatı ve canlılardan bağımsız olmalı. Rüzgâr yönü yabani hayattan mikrop taşımamalı. Göç yollarından uzak, kara yolu ve yabancı temaslarından uzak olmalı. Civcivden itibaren hijyenik ve minimum aşılamalarla takip edilirken beslenmesi özel yemlerle yapılmalı. Kafes olamayacağı için yerden mikrop alma olasılığı ve gübresi ile temas mecburiyetinden dolayı kuru ve sağlıklı zeminlerde barınmalı. Açık alanda kesinlikle bulunmamalı. Özetle damızlık yumurta üreticiliği geleneksel tavukçuluktan çok daha fazla hijyen ve özel şartlar ister.
Güncel teknolojiler ve yeniliklerin damızlık yumurta üretimine etkisi oluyor mu?
Yenilik ve teknoloji sektörümüz için bir hayat biçimi ama canlı bir varlık olan tavuklara müdahalemiz sınırlı. Dünya bilim insanları üretim miktarını ve bir yumurtanın oluşum süresini 26-28 saatten kısaya düşürememiş. 24 saatten kısaya düştüğü an çok büyük sıkıntılılar olmuş. İşçilik bölümünde teknoloji kullanımı ise bilgi-işlem ve diğer teknolojilerin gelişimine paralel seyrediyor.
Yumurta tavukçuluğu yapacak üreticiler ırk seçimini yaparken nelere dikkat etmeliler?
Ticari olarak yumurta tavukçuluğu yapacak olanlar ırk seçimi yaparken ticari verimini gözetmeli. Yem tüketimi, yem tüketimine bağlı olarak periyot boyunca yumurtalarının gramajını irileştirmesi veya irileştirmemesinin pazarlarının talebi doğrultusunda önemli olduğunu bilmeli. Bazı ırkların cüsse ağırlığına paralel yem tüketimi tavuk başı 10-20 gram farklı olabilmekte. Sarı yumurtaların bazı bölgelerde özellikle aranması, bazı ırkların dış doğa etkenine dayanıklı olması, beyaz ırk tavukların farklı hastalığa dirençli olurken aynı ırkın farklı renk olanların farklı hastalığa direnç göstermesi gibi etkenleri dikkate alması gerekir. Tüm ırkların performansları ile alakalı kitapçıklar mevcut. Profesyonel ticari işletme kuranların dilediği kategoriye uygun ırkları incelemesini tavsiye ederim.
Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi sarı kabuk yumurta tercih ederken Ege ve Akdeniz Bölgesi beyaz kabuk yumurtayı tercih ediyor. Ama son yıllarda yerli ırkımız atak-s gibi krem rengi yumurtaları tüketicilerin “doğal”, “gezen” ya da “köy” yumurtası algısından dolayı her bölgede, yüksek ve farklı fiyata pazarlanabildiğinden üretici tarafından tercih edilmekte. Çiftçilerimizin damızlık civcivlerin seçimini yumurta verimi, bölge ve yetiştirilme alanı şartlarına uygun olan tavuk ırklarından tercih etmelerini öneririm. Tüm tavuk ırklarının verim konusunda seçenek imkânları sınırlıdır. Beklenen verimin alınması için hayvanın sağlığı, çevre ve biyogüvenlik sağlığı, bakımı, ortamı, beslenme şartları çok önemlidir.
Türkiye'nin sofralık yumurta ve damızlık yumurta üretiminde yeterlilik durumu nedir?
Yumurta üretimi 2023 yılı yeterlilik oranı yüzde 136’dır. Tüm iç tüketim ihtiyacımızı karşıladıktan sonra yüzde 36 fazlamızı ihraç etme ve yumurta sanayiine yönlendirme ihtiyacı, arzı talebe göre dengelemek ve fiyat istikrarı için gereklidir. 2022 yılında üretimin yüzde 33’ünü ihraç ederken 2023 yılında üretimde azalma olmasına rağmen toplam üretimin yüzde 23’ü ihracata yönlendirildi. Bu demek oluyor ki yumurta sektörümüz, ülkemizin yumurta ihtiyacını fazlasıyla ürettiği gibi 19 ülkeye sofralık 29 ülkeye damızlık ve kuluçkalık döllü yumurtaları fiilen göndermekte. Türkiye yumurtacılık sektörü; 63 ülkeye ihracat potansiyeli olan, 450 milyon dolar gelir sağlayan ve yumurta ihracatında dünya ikinciliğine yükselmiş güçlü bir sektördür diyebiliriz.
YÜKSELEN KAPASİTEYE YENİ PAZARLAR BULMAK GEREKİYOR
Sektörün daha da iyi olabilmesi için neler yapılmalı?
Öncelikle sektör maliyet kıskacından arınmalı, üretici en iyi şartlarda ve en kaliteli üretim yapmaya odaklanmalı. Tüccar, üretici ve tüketici arasında adil paylaşım yapılmalı, taraflar kaygılarından arındırılmalı ve nihai satış noktaları tüketiciye güven vermeli, diye düşünüyorum.
Üretici Birliği Başkanı olarak üretici adına değerlendirme yapacak olursam sektörümüz yıllar itibarıyla plansız ve kontrolsüz üretimle boğuştu. Yumurta fiyatlarındaki artışla zarardan kâra geçiş yeni yatırımcıların iştahını kabarttı. Tabii ki yeni yatırım ve kapasite artışı ile aynı oranda pazarın gelişmemesi hatta bazen daralması sektörde yeni krizlere sebep oluyor. Sektördeki kapasite artışları ve yoğunluktan etkilendiği için zarar eden üreticilerimiz sektörden çıkıyor veya yatırımlar el değiştiriyor. Bu sebeplerden dolayı yükselen kapasiteye yeni pazarlar bulmak gerekiyor. İnanıyorum ki yeni pazarlar bulunması, planlı ve lisanslı üretim sektörde istikrar ve sürdürülebilirliğin güvencesi olacaktır.
Yumurtanın alternatif tüketim seçeneklerini oluşturmalı, mecburiyetten değil keyifle tüketilir duruma getirmeliyiz. Sağlıklı geleceğimizin güvencesi, sağlıklı beslenmenin temel taşı ve güvenilir protein kaynağı olan yumurtanın farklı sıfatlar takılarak bazı sosyal medya şovmenlerince fiyatının pahalı gibi lanse edilmesi ve sağlıksız gıda ile yarıştırılması aslında sadece sektörün değil toplumun sorunudur. Bilinçli tüketici ne tükettiğini bilendir. Tüketici etiket hilesine aldanıp, yüksek bedel ödeyerek daha iyisini aldığını zannetmemelidir. Hiçbir yumurta diğerinden daha az faydalı değildir. Yeter ki taze olsun ve sağlıklı şartlarda muhafaza edilsin.
2023 yılında kuluçkalık tavuk yumurtası ihracatı 289 milyon 13 bin 440 adetle en fazla Irak’a yapıldı. Onu 91 milyon 586 bin 520 adetle Rusya, 68 milyon 461 bin 200 adet ile İran izledi. Kuluçkalık yumurta ihracatından aynı yıl yaklaşık 162 milyon dolar gelir elde edilirken 41 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirildi. Yıllara göre değişmekle beraber kuluçkalık yumurta ihracatı yapılan ülkelerin başında Rusya, Suriye, Katar, Lübnan, Gürcistan, Kazakistan, Azerbaycan, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Umman geliyor. En fazla ithalat yapılan ülkeler ise Birleşik Krallık, ABD, İspanya, Hollanda, Almanya ve Macaristan.