MAYIS-HAZİRAN 2024 / HAYVANCILIK
Dünyanın en çok bal üreten ikinci ülkesiyiz
Dünya arı gen merkezlerinden biri olan Türkiye; koloni varlığı, bal üretimi ve yaklaşık 100 bin adet işletme varlığıyla arıcılık konusunda sayılı ülkeler arasında yer alıyor. Dünyanın en büyük üçüncü arı kolonisine sahip ülkemiz aynı zamanda dünyada bal üretiminde ikinci sırada yer alıyor. Ülkemizin arıcılık ve bal üretimindeki bu öncü durumunu Dünya Arı Günü kapsamında Ordu Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürü Şeref Cınbırtoğlu ile konuştuk.
Arılar iklim değişikliğinden nasıl etkileniyor? Bal üretimi iklim değişikliğinden etkileniyor mu?
Küresel ısınmanın iklimlerde değişiklikler meydana getireceği muhakkak. Bu değişimler böcekler de dâhil olmak üzere pek çok hayvanın davranışlarını ve yaşam tarzlarını etkileyebilir. Sıcaklık ve nemde meydana gelen artış böceklerde gelişimde, üreme kapasitesinde, bölgesel göç etme hızı ve mesafesinde değişikliklere yol açar.
Bal arıları belirli bir çevreye uzun yıllar süresince adapte olan ve yaşamını burada sürdüren canlılardır. Gıda kaynakları dengesi, konak-parazit dengesi ve çevre değişiklikleriyle birbirleri arasında etkileşim süreklidir. İklim değişiklikleri, bu etkileşimi bozacağı gibi bir bölgede yaşayan arı türlerinin yaşadıkları bölgeyi terk etmelerine ve bölgeye özgü olmayan yeni istilacı türlerin yerleşmesine imkân verebilir.
Arılar yaşadıkları alan dışına çıktıklarında hayatta kalma, varroa (parazitsel bir hastalık) ve Nosema ceranae (protozoon bir hastalık) hastalıklarına karşı direnci azalır. Böylece hastalık ve zararlılara karşı daha hassas olan koloniler oluşacak ve bu durum toplu ölümlerin görülmesine sebep olabilecektir.
İklim değişiklikleri polinatöre bağımlı olan bitkisel üretimi etkileyen bir faktör. Küresel ısınma bitkilerde çiçeklenme başlangıç zamanına ve tozlayıcıların ilk görünüm tarihlerinde değişikliklere neden olur. Bal arısı ekonomik olarak dünya çapında tarımsal ürünlerin en değerli polinatörüdür. Tarımsal faaliyetlerin yoğun yapıldığı bir ülke olması sebebiyle Türkiye’nin, küresel ısınma ve iklim değişikliğinden çok fazla etkileneceği bir gerçektir. Polinasyonda görev alan arılar bitkisel üretime katkı sağlar. Son yıllarda sıklıkla çiçeklenme döneminde yaşanan olumsuz hava koşulları ve polinatörlerin görevini yerine getirememesi nedeniyle tozlaşma sekteye uğramakta ve bitkisel üretim de olumsuz yönde etkilenmektedir.
Ülkemizde kaç çeşit arı var? Bal üretiminde etkin olanlar hangileri?
Anadolu, dünyanın en önemli arı gen havzalarından biri durumunda. Ülkemiz arı genetik çeşitliliğinin yüzde 22-23’üne sahip.
Yayılma alanı Kuzeydoğu Anadolu’da Ardahan ve Doğu Karadeniz’de Artvin’e kadar uzanan Kafkas Arısı; Ege, Güney-Batı Marmara ve Batı Akdeniz Bölgelerinde yayılım gösteren Efe Arısı Ekotipi; Çanakkale Gökçeada’da yayılım gösteren Gökçeada Ekotipi; Anadolu koşullarına adapte olan Anadolu Arısı; Hatay ve çevresinde yayılım alanı bulan Hatay Arısı Ekotipi; Trakya Bölgesi’nde yayılım gösteren Trakya Arısı Ekotipi; Muğla ve Güneybatı Anadolu’da yayılım gösteren Muğla Bal Arısı Ekotipi; Düzce Yığılca’da yayılım gösteren Yığılca Bal Arısı Ekotipi Türkiye’de bulunan başlıca bal arısı çeşitleridir.
Haber Görseli
Şeref Cınbırtoğlu Ordu Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürü
DÜNYANIN EN BÜYÜK ÜÇÜNCÜ ARI KOLONİSİ TÜRKİYE’DE
Türkiye’nin bal üretim potansiyeli nedir? Yıllık ne kadarlık üretim gerçekleşiyor?
Türkiye; coğrafi konumu, zengin florası farklı vejetasyon tipleri ve iklimsel özellikleri ayrıca kıyıdan iç kesime doğru giderek artan rakımı sayesinde bitkilerin çiçeklenme dönemleri değişiklik gösterdiğinden arıcılık için uygun bir ülkedir. Dünya ballı bitki florasının yüzde 75’inin Türkiye’de bulunduğu belirtiliyor. Koloni varlığı ve bal üretimiyle dünya sıralamasında ilk sıralarda yer alan Türkiye, sahip olduğu bitki örtüsü ve farklı iklim koşullarıyla dünyanın en kaliteli ballarını üretebilecek durumda. Ülkemizde zengin floraya bağlı olarak çok çeşitli bal üretiliyor, bunlar arasında en önemlileri; yayla çiçeği, çam, kestane, lavanta, narenciye, ayçiçeği, akasya ve ıhlamur balları.
2023 yılı TÜİK verilerine göre Türkiye’de bulunan arı kolonisi 9 milyon 224 bin 881 adet ile dünyada üçüncü sırada yer alıyor. 114 bin 889 ton bal üretimiyle Türkiye dünyada ikinci sırada bulunuyor. 3 bin 971 ton ise balmumu üretimi gerçekleştiriliyor. Türkiye’de ortalama koloni başına 12 bin 45 kg bal üretiliyor.
DOĞU KARADENİZ BAL ÜRETİMİNDE LİDER
En fazla üretim ülkemizin hangi bölgelerinde oluyor?
Arı gen merkezlerinden biri sayılan Türkiye koloni varlığı, bal üretimi ve yaklaşık 100 bin adet işletme varlığıyla dünyada arıcılık konusunda sayılı ülkeler arasında yer alıyor.
Türkiye’de arı kolonisi varlığı bakımından bölgeler itibarıyla sıralama; Ege, Karadeniz, Akdeniz, Doğu Anadolu, Marmara, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu Bölgesi şeklinde oluşur. Bal üretimi bakımından Türkiye’de iller sıralamasında Ordu, Adana, Muğla, Sivas ve Kocaeli en üst sırada yer alır.
2023 yılı bal üretiminde Doğu Karadeniz Bölgesi 22 bin 775 ton üretim miktarı ile lider konumda yer alıyor. Doğu Karadeniz 2023 yılında Türkiye balının yüzde 19,8’lik kısmını tek başına üretti. 21 bin 350 ton üretim ile Akdeniz Bölgesi yüzde 18,6’lık pay ile ikinci sırada, 17 bin 654 ton üretim ile Ege Bölgesi ise yüzde 15,4’lük pay ile üçüncü sırada yer alıyor.
Bal üretimi ihracatı ne kadar?
Türkiye’de bal dış ticareti süzme ve petek bal olarak iki şekilde yapılır. 2023 yılında bal ihracatının yüzde 82,9’luk bir bölümü süzme bal şeklinde gerçekleşti. Üretilen balın büyük bir bölümü yurt içinde tüketildiğinden 2023 yılında toplam bal üretiminin yüzde 8,2’si ihraç edildi.
Türkiye’nin ihracat verilerine bakıldığında 2023 yılı süzme bal ihracatının en fazla yapıldığı ülke 3 bin 372 ton ile ABD’dir. 2023 yılı petek bal ihracatında ise en fazla ihracat Almanya’ya ve ABD’ye yapıldı.
Arıcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü olarak yaptığınız başlıca çalışmalardan kısaca bahseder misiniz?
Enstitümüz Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğüne (TAGEM) bağlı arıcılık üzerine Türkiye’nin tek konu araştırma kuruluşudur. Ülkemizin tüm bölgeleri ve illeri görev alanımızda yer alıyor. Ulusal ve uluslararası düzeyde AR-GE/inovasyon faaliyetlerini yürütüyor ve eğitimler düzenliyoruz.
Müdürlüğümüzde hâlen Tarım ve Orman Bakanlığı, TAGEM, TÜBİTAK, Avrupa Birliği, Kalkınma Ajansları, TİKA, Dünya Bankası, üniversiteler ve özel sektör kaynakları ile projeler yürütülüyor. Aynı süreçte başta Balkan ülkeleri olmak üzere Orta Doğu, Orta Asya ve Afrika ülkelerinde ve Enstitümüzde eğitimler ile kongre, konferans ve çalıştaylar gerçekleştiriliyor.
Enstitümüzde akredite laboratuvarlarda bal ve arı ürünleri analizleri yapılmaktadır. Ayrıca arı sağlığı, genetik ve biyoteknoloji, yapay tohumlama, morfoloji konularında çalışmalar yürütülmektedir. Bombus Arısı araştırma birimi ise bombus üretim teknikleri ve bombusta genetik çeşitlilik üzerine çalışmalar yürütmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100. yılı olan 2023 yılında Türkiye’de ilk olan Arıcılık Gen Bankası faaliyete başladı. 2023 yılında Karadeniz Bölgesi’ndeki örtü altı yetiştiricilerine bombus arısı vererek bitkisel üretime katkı sağlandı. 2024 yılı içinde ise arı zehri projemiz uygulamaya aktarıldı.
Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü ve Hayvancılık Genel Müdürlüğü desteği ile Ülkesel Arıcılık Projesi kapsamında Enstitümüzde “Batı ve Orta Karadeniz Bal Arılarının (Apis mellifera L.) Islahı” adlı proje yürütülmüştür. Bu çalışma ile 2014-2023 yılları arasında seleksiyona tabi tutulan ve Karadeniz Bölgesi iklim koşullarına adapte olmuş gen kaynağından yararlanarak verim düzeyi yüksek ve erken ilkbahar gelişimi iyi damızlık materyal elde edilmiştir.
ARI ÜRÜNLERİ AR-GE MERKEZİ
Türkiye Cumhuriyeti ile Avrupa Birliği tarafından 9 milyon 434 bin 986 avro bütçeyle finanse edilen “Arım Balım Peteğim” projesi kapsamında gerçekleştirilen “Arı Ürünleri AR-GE Merkezi” 14 Eylül 2018 tarihinden itibaren tüm bileşenleri ile birlikte tamamlanarak Ordu’da faaliyetlerine başladı.
Arı Ürünleri AR-GE Merkezi, akredite laboratuvar birimleri ve bal paketleme tesisleri ile sektörün ulusal ve uluslararası pazarlara etkin bir şekilde ulaşmasını sağlayan ve Türkiye arıcılığı için yaklaşık 5 bin metrekare kapalı alanı olan bir tesise sahip. Bu tesis ile arı ürünlerinin akredite laboratuvarda analizleri gerçekleştirilerek sektörde markalaşma ve dolayısıyla uluslararası araştırma, ürün çeşitlendirme, AR-GE ve inovasyon gibi alanlarda katma değer kazandırılmasını sağlayacak altyapı kurulmuş oldu.
Dünya Arı Günü ile ilgili neler söylemek istersiniz?
Ülkemizin de bulunduğu 115 ülkenin ortak sunuculuğunda 20 Mayıs tarihinin “Dünya Arı Günü” ilan edilmesine yönelik karar tasarısı 20 Aralık 2017 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda oy birliğiyle kabul edildi. Her yıl 20 Mayıs tarihinde düzenlenen “Dünya Arı Günü” etkinlikleriyle arıların ve diğer tozlayıcıların insanlık ve dünyamız için taşıdıkları önemin hatırlanması ve bu konuda bir farkındalık oluşturulması amaçlanıyor. Ayrıca Birleşmiş Milletler 2030 gündeminde tanımlanan Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin başarılmasına da katkı sağlayan biyoçeşitliliğin ve ekosistemin korunmasına da dikkat çekilmesi hedefleniyor.