MAYIS-HAZİRAN 2024 / DÜNYADA KOOPERATİFÇİLİK
Bakkal tipi dükkânlarla kooperatifçilik
Kooperatifçilik ile neler başarabileceğinizi anlattığımız hikayelerde daha önce sıklıkla örnekler verdiğimiz Amerika Birleşik Devletlerine bir defa daha gideceğiz. Bugüne kadar anlatılanlardan görüyoruz ki aslında ABD hiç de bizim bildiğimiz gibi bir yer değil. Liberal ekonomi ile katı kapitalist bir düzenin hüküm sürdüğünü sandığımız ABD’de kooperatifler hemen hemen sorunun çözüm anahtarı olarak, örgütlenmeyi görüyor. Dünyaya neo-liberal ekonomi politikaları pompalarken kendi ülkelerinde tam anlamıyla kolektif yaklaşımlarla sosyo-liberal politikaları kooperatifler sayesinde başarıyla uyguluyorlar.
Amerikalılar, ticari bir şirket türü olan kooperatifleri “topluma hizmet edilen yer” olarak nitelendiriyorlar. Hemen her sektörde, neredeyse bütün politikaların vazgeçilmez temel uygulama aracı haline gelmiş. Örneğin; bu hikayede bizdeki bakkalların ABD’de Ulusal Bakkaliye Kooperatifleri (NCG) adıyla nasıl büyük işler başardıklarına tanıklık edeceğiz. Hem yerel üreticiyi, hem de tüketiciyi piyasa koşullarına karşı koruduğunu, fahiş fiyat artışını nasıl engellediğini, toplumu gıda konusunda ekonomik olarak güçlendirmenin yanı sıra sosyal konulara ve çevre korumaya ciddi maddi destek sağladıklarını göreceğiz. Özellikle yardım faaliyetlerine ayırdıkları paraları görünce inanamayacağız. Ama sonrasında 7 milyar dolardan fazla ekonomik büyüklüğe sahip olduğunu görünce birleşerek nasıl devasa bir yapı oluşturduklarını anlayacağız.
Ülkemiz ile mukayese edersek; en büyük derdimiz olan gıda enflasyonuna sebep olan sorunları “tarladan çatala” Amerikalıların kooperatifçilik ile nasıl kolayca çözebildiklerini, bu kooperatifin yıllık cirosunun bizde zincir perakende sisteminde faaliyet gösterenlerin neredeyse tamamından büyük olduğu göreceğiz.
Sözün kısası, laf ile değil imece (co operation) ile neler yapılabileceğini bir kere daha anlatacağız. Sektörün bütün paydaşlarının bu hikayeden kendi adlarına çıkartacakları birçok ders olduğunu düşünüyorum.
TOPLUMA HİZMET EDİLEN YER
Amerika Birleşik Devletleri'nde bir gıda kooperatifinin parçası olmak için heyecan verici bir dönem yaşanıyor. Giderek daha fazla sayıda insan ve topluluk güçlerini keşfediyor ve mahallelerinde Gıda Kooperatiflerine üye oluyor.
Ülke genelindeki ticari firma adı Ulusal Kooperatif Bakkalları (National Co+op Grocers /NCG) olan gıda kooperatifleri, ulusal gıda sistemini olumlu yönde etkilemek, kooperatif ekonomisini güçlendirmek için hep birlikte çalışıyor. Bu kapsamda tabiatı koruyucu ve yenileyici bir yaklaşımla hem ekonomik büyütme yeteneğini, hem de katılımcılığı arttırmaya yönelik çalışmalar sürdürülüyor.
Bu hedeflere ulaşmak için, "ortalama" bir gıda kooperatifinin hizmet verdiği ortaklarına ve bölge halkına sağladığı faydaları ölçmek için hem sosyal ve hem de çevresel etki analizlerine ilişkin verileri yıllık raporlarla toplu olarak bildiriyor. Ancak burada kullanılan ortalama sözü vasatı ifade etmiyor. Kooperatifte ortalama olan hiçbir şey yok. Her şey ortalamanın çok üstünde. Her kooperatif, hizmet verdiği topluluk kadar canlı ve benzersiz olmaya gayret ediyor. Bir şef aşçının gizli sosu gibi kooperatiflerdeki başarının sırrı burada saklı. İnsanların yemek istediği her türlü gıdaya güvenilir erişim ihtiyacı arttıkça bir araya gelip gıda kooperatifleri kuruyorlar. Bu yaklaşım, gıda güvenliği, toplumun zorluklara karşı dayanıklılık ve ekonomik güçlenme oluşturmanın etkili bir yolu haline dönüşüyor. En son 2023 yılı etki raporlarında öne çıkan etkileyici noktalar şunlar:
• 39 eyalette 1,3 milyondan fazla ortağı bulunan 164 gıda kooperatifinin yıllık ortalama 30 milyon ciroya sahip 230’dan fazla büyük mağazası ve bunların altında yapılanan bakkal tipi dükkânlarda hizmet veriliyor. Bu hizmetin yaklaşık yüzde 20’lik kısmı yerel üreticiden karşılanıyor. Bu şekilde kooperatifler yerel üreticinin yıllık en az 6 milyon dolarlık ürününü satıyor.
• İnsanların talep ettiği her türden gıdayı mümkün olan en düşük fiyatlarla satma sözünü yerine getirebilmek için NCG Kooperatifleri, onlarca yıldır yerel çiftçiler ve üreticilerle iyi ilişkiler yürütüyor. “Gıdanızı adını bildiğiniz komşunuzdan getiriyoruz” sloganını kullanıyorlar.
• Satın alma güçlerini artırmak ve gıdayı daha uygun fiyatlı hale getirmek için ulusal promosyon programları düzenliyorlar. Co+op Deals ve Co+op Basics programları, kooperatiflerin ulusal zincirlerle markalı ve özel etiketli bakkallarda rekabet etmesine yardımcı oluyor ve birçok kooperatif yumurta, süt ve ekmek gibi taze temel gıda maddelerinde daha uygun fiyatlar sunmak için yeni yerel ve bölgesel üreticilerle bağlantı kuruyor.
• Irkçılık ve yoksulluğu açlığın temel nedeni olarak görüyorlar ve bunlarla mücadeye özel önem veriyorlar. NCG kooperatifleri aracılığıyla ulusal gıda sistemindeki sistemsel ırkçılığı ortadan kaldırmak için çalışan örgütleri finanse ediyorlar. Ek Beslenme Yardım Programı (SNAP) ve Kadınlar, Bebekler ve Çocuklar için Özel Ek Beslenme Programı (WIC) için gıda programlarının finansmanını korumak ve artırmak için lobi faaliyetlerinde bulunuyorlar.
• Gıda kooperatifleri, 50 eyalette ve ABD topraklarındaki kamu okullarına yerel olarak yetiştirilen gıdaları getiren ve yerel çiftçiler için pazarı genişleten bir kuruluş olan Ulusal Çiftlikten Okula Ağına (National Farm to School Network) bağışta bulunuyor.
• Bütün bu sosyal hizmet aktiviteleri için ciddi oranda bağışlar ve yardımlar yapılıyor. Gıda kooperatifleri tarafından her yıl yerel gıda depolarına bin 500 tona yakın gıda bağışlanıyor. 2023 yılında yerel sivil toplum örgütlerine tam 12 milyon dolar bağış yapılmış. Sadece kooperatiflere yakınlaşma ticaret fuarı sırasında Kuzey Amerika Geleneksel Yerli Gıda Sistemleri (NATIFS) için 157 bin dolar toplanmış. Güçlü organik standartlar için federal savunuculuğa 119 bin dolar yatırım yapılmış.
• Ürünlerinin önemli bir bölümü tüketiciler için özel anlam içeren sertifikalı ürünlerden oluşuyor. Bu kapsamda toplam satılan ürünün yüzde 5’i üreticilerin güvenli çalışma koşulları altında yaşanabilir bir ücret aldığını doğrular ve çocuk işçiliğini yasaklayan adil ticaret sertifikasına, yüzde 8’i kapsayıcı, eşitlikçi ve yenileyici bir ekonomi için küresel hareketi destekleyen B tipi şirket ürün sertifikasına sahip. Bu açıdan ABD’de birçok firmadan daha öndeler. Örneğin; yüzde 38’lik organik üretim sertifikası, doğal ürün perakendecilerinde bile yüzde 23, konvansiyonel marketlerde ise sadece yüzde 2,5 oranlarında kalıyor.
• NCG gıda kooperatifleri güncel sürdürülebilirlik takip yazılımına ve karbon ayak izini azaltma desteğine de sahipler.
NCG Kooperatifleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için web sitelerini ziyaret edebilirsiniz: https://stories.coop/community-served/ Ayrıca NCG'yi sosyal medyada da inceleyebilirsiniz.