MAYIS-HAZİRAN 2024 / COĞRAFİ İŞARETLERDEN HABER VAR
Bayramla birlikte anılan coğrafi işaretli ürünlerden bazıları
Kültür, bir milletin ortak yaşam tarzıdır. Kültürün en önemli unsurları, gelenek, görenek ve inançlardır. Her milletin sahip olduğu gelenek, görenek ve inançların sosyal yaşama yansıyan yüzü ise bayramlardır. Bayramlar içinde yer alan dinî bayramlarımız sahip olunan gelenekleri ile somut olmayan kültürel mirasın önemli taşıyıcılarındandır. Bu sayımızda yapıldığı yörelerde bayram ile birlikte anılan Coğrafi İşaret Tescilli ürünlerimizden bazılarını hikâyeleriyle birlikte tanıyalım istedik.
CEVİZİN EN LEZZETLİ HÂLİ CİDE CEVİZ HELVASI
27 Eylül 2020 tarihinde mahreç işareti alarak tescillenen tatlımız Cide ceviz helvası, Kastamonu’nun Cide ilçesinde geleneksel yöntemlerle üretilir. Ceviz helvası, daha çok dağlık arazilerde yaşayan ve kara yolu ulaşım olanaklarının gelişmediği dönemlerde insanların günlük protein ihtiyacının karşılanması amacıyla protein açısından zengin yumurta akı ve ceviz ile hazırlanan, günümüze kadar ulaşmış bir lezzettir (Anonim, 2024).
Yörede çok uzun yıllardır üretilen Cide ceviz helvasının kız isteme gibi önemli ziyaretlere gidilirken götürülmesi yörede bir gelenektir. Bayram namazlarından sonra cami önünde açılan tezgâhlarda satılan helvalardan da alınarak eve götürülürdü.
MAYASI NOHUTTAN YAPILAN SÖKE TATLI MAYA EKMEĞİ
Söke Tatlı Maya Ekmeği; Canıtez 87, Işık 05, Yaşa 05, Azkan ve Akça gibi nohut çeşitleri kullanılarak elde edilen mayadan üretilir. Kara fırında pişirilen Söke tatlı maya ekmeği 9 Ağustos 2021 tarihinde mahreç işareti ile tescil edilmiştir.
Söke tatlı maya ekmeğinin geçmişi 1937 yılına dayanır. Özellikle tatlı mayanın elde edilmesi ustalık becerisi gerektirir. Bu ekmek, bayramlarda pişirilir. Söke’de her nişan arefesinde kız evi, erkek tarafına bir tepsi cevizli tatlı maya ekmeği gönderir. Ekmek sözcüğü kullanılmadan sadece “tatlı maya” denilen bu ekmeğin istikrarlı olarak bugünlere ulaşabildiği tek yer Söke olmuştur.
Fırından yeni çıkmış hâli de güzel olan bu ekmek en az bir gün sonra yendiğinde çok daha güzel olur. Yörede “nohutları kıran elle hamuru yoğuran el aynı olmazsa mayanın büyük ihtimalle tutmadığı” yönünde bir inanç da söz konusudur (Kırım, 2010).
GAZİANTEP MUMBAR DOLMASI
6 Ağustos 2021 tarihinde mahreç işareti alarak tescil edilen Gaziantep Mumbar Dolması/Antep Mumbar Dolması, bölgede halk arasında “mumbar” ya da “bumbar” olarak bilinir. Koyun bağırsağının, koyun kıyması ve bulgur ya da tercihe göre pirinçle yapılan iç harçla doldurulmasıyla hazırlanan yemek Gaziantep’e özgüdür. Genellikle pişirildikten sonra sadeyağ veya tereyağında kızartılarak dış yüzeyi gevrek hâle getirilir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde kullanılan birçok pişirme yönteminin, yemek adının veya hâlen tüketilen yemeklere benzer yemeklerin Divanü Lügati't-Türk'te adları geçmektedir. Bunlardan birisi de mumbar dolmasıdır (Çetin, 2005).
Orta Asya’dan bugüne değin sakatatlar Türk mutfağında hep kendine bir yer bulmuştur. Her şeyin en güzelinin, en incesinin yer aldığı Osmanlı sarayında da ayrıcalıklı bir yeri olan paça, kelle, mumbar, şirdân gibi sakatatların sarayın mutfak defterlerinde kayıtları bulunmaktadır. Mumbar dolması da meşhur yemeklerden olup Kurban Bayramlarının başyemeği olarak görülmüştür (Akkoyunlu, 2012). Kurban Bayramı’nda kurban etinden yemekler hazırlanmaktadır. Her yerde olduğu gibi Gaziantep’te de kurban etinden kavurma pişirilir, mumbar dolması doldurulur (Artun, 2018).
Gaziantep Mumbar Dolması/Antep Mumbar Dolması’nın, üretildiği Gaziantep iliyle bilinirliliği ve ün bağı bulunur. Yapımı zahmetli ve ustalık becerisi gerektiren bir yemektir.