TEMMUZ-AĞUSTOS 2024 / RÖPORTAJ
Basınçlı sulama ile sulama randımanı yüzde 90’ı geçiyor
Modern sulama yatırımları ile önemli oranda su tasarrufu yapılabiliyor. Sulama yatırımlarına Tarım ve Orman Bakanlığınca verilen destekleri ve su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için yapılması gerekenleri Tarım Reformu Genel Müdür Vekili Dr. Osman Yıldız ile konuştuk.
Su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının tarım için önemi konusunda neler söylersiniz?
Su; tarımdan endüstriye, enerjiden evsel kullanıma kadar hayati öneme sahip bir kaynak ve doğru bir şekilde yönetilmediği takdirde ciddi sorunlara yol açabilir. Tarımsal sulamada sürdürülebilirlik, su kaynaklarının uzun vadede korunmasını ve verimli kullanılmasını hedefleyen bir yaklaşım. Bu durum temel yaşam kaynağımız suyun, ekosistemlerin sağlığını korurken aynı zamanda gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde yönetilmesini gerektiriyor. Önümüzdeki yıllarda artan nüfusun beslenme ihtiyaçlarını karşılamak için iki kat daha fazla gıda üretimi gerekeceği tahmin ediliyor. Bu ihtiyacı karşılamak için su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımına yönelik önlemler alınması gerekiyor. Bu önlemler kısaca; su israfının önlenerek suyun korunması, sulama sistemlerinin etkinliğinin artırılması, su kalitesinin artırılması, yerüstü ve yeraltı sularının kullanım miktarının toprak ve ürün tipi ile sulama yönteminin gerektirdiği miktar ile sınırlandırılması olarak sıralanabilir.
Bununla birlikte su kaynaklarının miktar ve kalite açısından korunması da büyük önem taşıyor. Bu konuda en büyük görev ve sorumluluk bu su kaynaklarını kullananlara ve yönetenlere düşüyor ki bunlar, sulama kooperatifleri, sulama birlikleri ile sulama işletmeciliği yapan yerel yönetimlerdir. Sürdürülebilir su yönetimi, suyun etkin kullanılmasını sağlayarak hem bitki verimliliğini artırır hem su israfını önler hem de tarımsal maliyetleri azaltır. Aynı zamanda aşırı su çekiminin ekosisteme verdiği zarar riskini de azaltarak ekosistemin sağlığını korur.
Haber Görseli
Dr. Osman Yıldız Tarım Reformu Genel Müdürü
SUYU MİKTAR VE KALİTE OLARAK KORUYORUZ
Su kaynaklarının sürdürülebilirliği için ilk adım, suyun etkin bir şekilde kullanılmasıdır. Tarımsal sulamada kullanılan modern basınçlı sulama sistemleri gibi suyun bitkilere doğrudan ve kontrollü bir şekilde iletilmesini sağlayan sistemler sayesinde suyun buharlaşma ve sızıntı kayıpları minimize ediliyor ve su verimli bir şekilde kullanılıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı olarak 2007 yılından beri tarım arazilerinde geleneksel bir yöntem olan salma sulamanın azaltılarak modern basınçlı sulama sistemlerinin kullanılmasını yaygınlaştırmak amacıyla, çiftçilere yüzde 50 oranında hibe desteği veriyoruz. Böylece hem su kaynaklarının etkin kullanılmasına hem de suyun bitki kök bölgesine ihtiyacı kadar verilerek su tasarrufunun sağlanmasına katkıda bulunuyoruz.
Mevcut su kaynaklarımızın miktar ve kalite olarak korunmasının Bakanlığımızın öncelikleri arasında olduğunu söylemiştim. Son yıllarda su kaynaklarının üzerindeki evsel, endüstriyel ve tarımsal faaliyetlerin kirletici ve bozucu etkilerinin arttığı biliniyor. Bu konuda Bakanlık olarak su kaynaklarına ve çevreye zarar vermeyen çevre dostu tarımsal uygulamaların yürütülmesini önemsiyor ve destekliyoruz. Bu çerçevede “Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği”ni hazırladık. Yönetmelik kapsamında sularda tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirliliğin tespit edilmesi, azaltılması ve önlenmesine ilişkin çalışmalar yürütüyoruz. Kirliliğin tespiti, nitrata hassas bölgelerin belirlenmesi ve kirliliği önlemeye yönelik tedbirlerin etkinliğinin değerlendirilmesi amacıyla Türkiye genelinde 4 bin 855 istasyonda sularda tarımsal kaynaklı nitrat kirliliği izleme çalışmalarını yürütüyoruz. İzleme çalışmalarına bağlı olarak TÜBİTAK MAM ile birlikte 25 nehir havzasında nitrata hassas bölgeler en küçük yerleşim birimi olan köy/mahalle bazında belirlendi. Bütün köy ve mahallelerin yaklaşık yüzde 10’u nitrata hassas bölge olarak tespit edildi. Nitrata hassas bölgelerde kirliliği önlemeye yönelik tedbirleri içeren Nitrat Eylem Planı hazırlandı.
Basınçlı sulama dediğimiz modern sulama sistemleri, suyun verimli ve tasarruflu kullanımı noktasında nasıl faydalar sağlıyor?
Basınçlı sulamanın yüzey sulamaya göre daha çok avantajları var. Bunlardan en önemlisi suyun ekonomik ve randımanlı kullanılması. Yüzey sulamada sulama randımanı yüzde 40-60 iken basınçlı sulamada bu oran yüzde 90’ı geçiyor. Bu bakımdan suyun kıt olduğu yerlerde damla sulama sistemi az su ile daha büyük alanların sulanmasına imkân sağlıyor. Bu nedenle Bakanlığımız basınçlı sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması amacıyla yatırımlara yüzde 50 hibe desteği sağlıyor.
Modern basınçlı sulama sistemlerinden kısaca genel hatlarıyla bahsetmek isterim; basınçlı sulama sistemlerinin en önemli ve su verimliliğinin artırılmasına büyük katkı sağlayan teknolojilerinden biri damla sulama sistemleridir. Bu teknoloji, suyun doğrudan damlalar hâlinde bitkilere verilmesini sağlayarak suyun buharlaşma ve sızıntı kayıplarını minimum seviyeye indiriyor. Böylece suyun etkin bir şekilde kullanılması ve tarımsal üretimin artması sağlanıyor.
Yağmurlama sulama sistemleri suyu toprak yüzeyine belirli bir basınç altında ince damlacıklar hâlinde yağmur şeklinde püskürten meme veya başlıkların yer aldığı borulardan oluşmaktadır. Bu sistemde su kullanma randımanı yüksektir. Sulama suyunun az olduğu yerlerde bu yöntemden azami şekilde yararlanılır. Özellikle yüzeyi düzgün olmayan, eğimli, sızdırma hızı yüksek alanlarda, sığ köklü bitkilerin sulanmasında başarılı sonuçlar verir.
Mikro yağmurlama yöntemi ise özellikle meyve ağaçları gibi geniş taç iz düşümüne sahip bitkilerin sulanmasında kullanılan, suyu bitki kök bölgesine doğrudan ve kontrollü bir şekilde uygulayan bir sulama yöntemi. Bu sistem, su kaynaklarının etkin kullanımını sağlayarak çevresel sürdürülebilirliğe katkıda bulunur ve modern tarım uygulamalarında yaygın olarak tercih edilir.
Bir diğer sulama sistemi toprak altı damla sulama sistemidir. Toprak altı damla sulama, mahsulün su ihtiyacını karşılamak için toprak altına gömülü ya da damlama bandı kullanılarak uygulanan düşük basınçlı ve oldukça yüksek verimli bir sulama sistemidir. Sulama randımanı, su tasarrufu ve verim artışında üstünlük sağladığından özellikle zeytinliklerde, meyve bahçelerinde ve tarla bitkilerinde kullanılır.
Modern sulama sistemleriyle tarımda sağlanan verim artışları ve üretim deseninin çeşitlenmesi, çiftçi gelirlerinde doğrudan ve dolaylı artışa neden oluyor. Bu durum bir yandan kırsal kalkınmanın hedeflerinden olan yoksulluğun azaltılması amacına hizmet ederken, bir taraftan da yaşam standardını yükselttiği için göçü önlüyor.
Bakanlığımızca 2007-2023 yılları arasında modern basınçlı bireysel sulama hibe desteği kapsamında toplam 54 bin 111 projeye 1,8 milyar TL hibe desteği verildi. 270 bin 555 istihdam sayısına ulaşılarak 5,5 milyar TL yatırım yapıldı. 2024 yılında ise 3 bin 385 projeye 530 milyon TL hibe desteği verilerek 1,1 milyar TL yatırım yapıldı.
Doğru sulama nasıl olmalı? Sulama konusunda çiftçiler yeterince bilgilendiriliyor mu?
Doğru sulama demek, bitkinin ihtiyaç duyduğu suyu, zamanında ve etkin bir biçimde bitki kök bölgesine ulaşması demektir. Bu da ancak basınçlı sulama sistemleri ile mümkün olabilir. Sulama ile ilgili çiftçilerin bilgilendirilmesi için illerde İl Tarım ve Orman Müdürlükleri çalışmalarını sürdürüyor. Ayrıca, Bakanlığımız Sulama Eğitim Merkezlerinde her yıl planlı bir şekilde çiftçilere, sulama kooperatiflerine ve il müdürlükleri personeline yönelik eğitim programları sürdürülüyor.
Çiftçiler için su tasarrufu ve suyun etkin kullanımı, tarımsal faaliyetlerin sürdürülebilirliği ve verimliliği açısından büyük önem taşıyor. Çiftçilere önerebileceğimiz tavsiyeler şu şekilde; bitkilerin sulanması için en uygun zamanı belirlemek, suyun verimli bir şekilde kullanılmasını sağlar. Genellikle sabahın erken saatleri veya akşamüstü sulama yapmak, suyun buharlaşma kayıplarını minimize eder. Modern basınçlı sulama sistemlerinin benimsenmesi suyun doğrudan bitkilere ulaşmasını sağlayarak su tasarrufu yapmalarına olanak tanır. Toprak analizi yaparak bitkilerin ihtiyaç duyduğu su miktarını belirlemek, gereksiz sulamadan kaçınmalarına ve su tasarrufu yapmalarına yardımcı olur. Sulama suyunun tasarruflu kullanılması yine modern basınçlı sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması ile mümkündür.
GES YATIRIMLARINA YÜZDE 50 HİBE
Sulama sistemleri genel itibarıyla ilk yatırım olarak pahalı sistemler. Desteklerden biraz daha bahseder misiniz? Basınçlı sulama sistemleri daha çok hangi bölgelerimizde kullanılıyor?
Sulama yatırımlarının, Bakanlığımız tarafından destekleniyor olması çiftçi maliyetlerini düşürüyor. Sulama sistemlerinin devreye alınmasıyla birlikte sulama maliyetinin düşmesi ve verimliliğinin yükselmesiyle yatırımın kısa sürede kendini amorti etmesi de dikkate alındığında buradaki pahalılık kavramı önemini yitiriyor.
Sulama maliyetleri içerisinde enerji maliyetleri büyük orana sahip. Bu bakımdan sulama hizmetlerinde Güneş Enerjisi Sistemlerinden (GES) faydalanmak oldukça önemli. Güneş enerjisi en önemli yenilenebilir enerji kaynaklarından biri. Tarımsal sulamada güneş enerjisinden yararlanılması hâlinde toplam üretim masrafları içerisinde en büyük paya sahip olan sulama masrafları azalacak, dolayısıyla üretim maliyeti de azalacaktır. Bu nedenle Bakanlığımız GES yatırımlarına da yüzde 50 hibe desteği sağlıyor.
Tarım ve Orman Bakanlığınca 2007 yılından beri çiftçilerimize tarla içi damla sulama sistemi, tarla içi yağmurlama sulama sistemi, tarla içi mikro yağmurlama sulama sistemi, tarla içi yüzey altı damla sulama sistemi, Lineer veya Center Pivot sulama sistemi, tamburlu sulama sistemi, güneş enerjili sulama sistemi, tarımsal sulama amaçlı güneş enerji sistemleri ve akıllı sulama sistemleri kurulması için yapılan yatırımlarda yüzde 50 oranında hibe desteği veriliyor.
SU TÜKETİMİ FAZLA OLAN ÜRÜNLER SINIRLANDIRILACAK
Ülkemizin yakın gelecekte “su kıtlığı çeken ülke” durumuna geleceği öngörülüyor. Su sıkıntısı nedeniyle farklı politikalar uygulanması öngörülüyor mu?
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre 2025 yılında su stresi yaşayan ülkelerin oranı yüzde 34'e, su kıtlığı yaşayan ülkelerin oranı ise yüzde 15'e ulaşacak. Ülkemizin su zengini bir ülke olmadığı dikkate alındığında su kıtlığı yaşamamamız için basınçlı sulama sistemlerinin desteklenmesi ve yaygınlaştırılması büyük önem arz ediyor.
Ayrıca belirtmek isterim ki stratejik ürünlerde arz güvenliğini temin edecek “Tarımsal Üretim Planlanması” sürecini bütüncül bir yaklaşımla ve suyu merkeze alarak başlattık. Su kısıtı yaşanan bölgelerde su ihtiyacı düşük bitkilerin üretimine geçişin sağlanması için Tarımsal Üretim Planlanması çalışmalarına başlanıldı. Su kaynaklarının sınırlı olduğu ve tarımsal yeraltı su kısıtı olan yerlerde su kaynaklarının korunmasını, suyun verimli ve etkin kullanımını sağlayacak şekilde bitkisel üretim planlaması yapılarak yetiştirilecek ürünler belirlenecek. Stratejik ürünler en uygun yerde yetiştirilecek. Kaynak kullanımında optimizasyon, verimlilik ve iklim değişikliği dikkate alınacak. Doğal kaynaklarımızın sürdürülebilir kullanımı temin edilerek suyu merkeze alan bir üretim planlaması amaçlandı. Planlamada; sulama durumu, su kısıtı, münavebe, çiftçi deneyimleri gibi yerel koşullar dikkate alınacak. Su kısıtı ilan edilen 11 ilin 52 ilçesinde de buna göre bir planlama yapılacak. Buralarda su tüketimi fazla olan ürünler sınırlandırılacak, suyu etkin ve uygun kullanan sulama yöntemleri (kapalı basınçlı sulama yöntemleri) uygulanarak üretime izin verilecek.