TEMMUZ-AĞUSTOS 2024 / KAPAK KONUSU
Yüksek teknoloji ve yapay zekâ ile orman yangınlarına en doğru müdahale yapılıyor
İklim değişikliği ile birlikte orman yangınlarının ve yanan alanların her geçen yıl arttığını belirten Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Orman Yangınlarıyla Mücadele Daire Başkanı Yardımcısı İlhami Aydın, bu yangınlarla mücadelede kullandıkları yapay zekâ destekli yazılımları dergimiz için anlattı. OGM ve paydaşlarınca geliştirilen “Yangın Karar Destek Yazılımı” ve “Dinamik Yangın Risk Yönetimi” yangın riski bulunan bölgelerin tahmin edilmesini, buralarda erken tedbir alınmasını ve sürecin doğru yönetilmesini sağlıyor.
Yangın Karar Destek Yazılımının geliştirilme sürecini anlatır mısınız? Nasıl bir teknoloji kullanıldı? Esin kaynağınız var mı?
Yazılım, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) destekli entegre sistem olarak geliştirildi. Bu süreçte yüklenicimiz Başarsoft Bilgi Teknolojileri AŞ’den 20 teknik personel, 20 Orman Genel Müdürlüğü personeli ve 4 akademisyen olmak üzere toplam 44 uzman ve akademik personel görev aldı. Anılan proje paydaşları OGM Antalya Eğitim Yerleşkesi’nde uygulamalı yangın söndürme ve müdahale eğitimi aldı. Proje 2021 yılında başladı, 9 ayda tamamlandı ve 2022 yılında devreye alındı.
Bir esin kaynağımız var mı sorusuna cevabım; proje, akademik literatür kaynak alınarak üretilen modeller ve algoritmalardan yararlanılarak geliştirildi. Bu modeller arasında; yangın yayılım modeli algoritması, müdahale öneri algoritması, iş yükü hesaplama algoritması, yangın çıkış noktası ve sebebi tahmin algoritması bulunuyor.
Ayrıca sistem, 2024 yılında Birleşmiş Milletler (UN) kuruluşu olan Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) tarafından düzenlenen Dünya Bilgi Toplumu Zirvesi (WSIS) etkinliğinde çevre kategorisinde şampiyonluk ödülü aldı. Projenin bütçesi toplam 3 milyar 467 milyon lira.
YAZILIM YANGINLARIN NASIL İLERLEYECEĞİNİ TAHMİN EDİYOR
Yangın Karar Destek Yazılımının işlevi nedir? Başka bir deyişle varlığı somut ne fayda sağlayacak?
Yazılım, orman yangınlarının nasıl ve ne şekilde ilerleyeceğini tahmin etmekte ve müdahale sürecinde anlık karar destek ve öneriler sağlamaktadır. Bu sayede, yangına en kısa sürede ulaşabilecek kara ve hava araçlarının tespiti ve raporlaması, yangına en yakın su kaynağı ve yerleşim yerlerinin belirlenmesi gibi önemli faydalar sunuyor. Dolayısıyla, yangınla mücadelede verimlilik artışı ve kaynakların etkin kullanımı sağlanıyor.
Uzun dönem için düşünüldüğünde faydası çok daha büyük. Yazılım, orman yangınlarıyla mücadelede etkinliği artırarak hem ekonomik hem de çevresel anlamda önemli katkılar sağlıyor. Yangınların daha hızlı ve etkili bir şekilde kontrol altına alınması, yangın nedeniyle oluşabilecek ekonomik kayıpları ve çevresel tahribatı minimize ediyor. Ayrıca, olası yangınların önüne geçmek için yapılan tahminlemeler ve öneriler ile gelecekteki yangınların zararlarını azaltacak. Erken uyarı ve müdahale, kaynak yönetimi, zaman ve maliyet tasarrufu, çevresel ve ekonomik koruma ile risk haritalaması ve eğitim konularında bu yazılımla çok daha başarılı olma imkânı doğdu. Örneğin, Bursa’da çıkan yangında 18 arasöz, 48 araç ve yaklaşık 400 personel ile yapılan müdahaleler doğru kaynak yönetiminin önemini gösterir. Yangınla mücadelede gerekli kaynakların (araçlar, personel, hava desteği) en etkin şekilde kullanılmasını planlama başarıyı artırmıştır.
Haber Görseli
İlhami Aydın OGM Orman Yangınlarıyla Mücadele Daire Başkanı Yardımcısı
Bu sistemin çalışma şeklini anlatır mısınız? Gerçek bir yangında kullanıldı mı?
Sistem, yangın çıkış anından itibaren gelen ihbarlar doğrultusunda yangının nasıl ilerleyeceğini analiz ediyor ve müdahale için yardımcı kararlar ile müdahale önerileri sunuyor. Bu işlemler, web ve mobil uygulamalar aracılığıyla kullanıcıya iletiliyor. Sistem, devreye alındığı günden itibaren gerçekleşen orman yangınlarının birçoğunda kullanıldı. Ekip yönetimi, hava fotoğraflarının gösterimi, yangın yayılım öngörüsü ve araç takibi özellikleri aktif olarak kullanılmaya devam ediyor. Web yazılımının yanı sıra Android ve iOS mobil cihazlarda kullanılan sistem, 1000'den fazla kullanıcıya hitap edecek şekilde tasarlandı. Kullanıcılar arasında saha personeli ve uzmanlar yer alıyor.
Orman yangınlarıyla mücadeleye güç katacak başka çalışmalarınız var mı?
Orman yangınlarında meteorolojik veriler, yangın mücadele ekipleri için son derece önemlidir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından günlük olarak Yangın Risk Haritaları oluşturuluyor ve riski yüksek bölgelerde ilave tedbirler alıyoruz. Bunun dışında orman yangınlarına müdahalede başarı oranını artırmak amacıyla son olarak Genel Müdürlüğümüz ile Koç Holding, orman yangını çıkabilecek alanların belirlenmesi ve bu noktalarda gerekli önlemlerin alınabilmesi amacıyla yapay zekâ destekli “Dinamik Yangın Risk Yönetimi” projesini geliştirdi.
Geliştirilen proje; önceki yangın verileri ile birlikte yüksek risk altındaki bölgelerin tespiti için meteoroloji, bitki örtüsü, topografya, nüfus yoğunluğu, kara yolları, enerji nakil hatları gibi farklı parametreleri dikkate alarak şeflikler ve bölmeler bazında 3 günlük yangın riski tahmini sunuyor. Orman yangını çıkma riski yüksek bölgeler için özel haritalar sunan yazılım sistemi, geçmiş yangınları yüzde 80 doğrulukla tahmin edebildi.
Projede 400’e yakın değişken kullanılıyor, bunların arasında sadece yangın verileri değil demografik hareketler, insan yoğunluğu, turizm hareketleri gibi çok sayıda parametre bulunuyor. Ayrıca 240 modelleme yaparak ağaç türleri ve bölgedeki bakı gibi parametreleri dâhil ettiğimiz program çevrim içi kullanılacak şekilde tasarlandı.
DİNAMİK YANGIN RİSK YÖNETİM SİSTEMİ 3 GÜNLÜK RİSK TAHMİNİ OLUŞTURUYOR
“Dinamik Yangın Risk Yönetimi” projesini geliştirme sürecini anlatır mısınız?
Bu projede Koç Holding'den ve OGM’den otuzar kişi olmak üzere yaklaşık 60 kişi Antalya'daki merkezde eğitim aldı. Mimar Sinan Üniversitesinden Prof. Dr. Özgür Martin ve diğer öğretim görevlileriyle de ortaklaşa çalıştık. Bunun yanı sıra WEF (Dünya Ekonomik Forumu), Amerika ve Türkiye’deki çeşitli üniversite ve bölümlerden akademisyenlerle iş birliği yaptık. Bu çalışmaya geçmiş yangınları geçmiş verilerle yapay zekâ ve makine öğrenmesiyle nasıl modelleyebiliriz sorusundan başladık. 1975’ten bu yana çıkan tüm yangınlar ve Meteoroloji Genel Müdürlüğünden alınan meteorolojik verilerle bir modellemeye ulaşıldı. Yapılan modellemenin ilgili uzmanlar bir kez daha üzerinden geçti; eksik taraflarını tespit ettik, tekrar başladık. Proje, Türkiye’deki orman yangınlarının en çok çıktığı Antalya, Muğla ve İzmir’de başladı. Buralardaki pilot çalışmadan sonra gerekli düzeltmeler yapıldı ve şu anda tüm Türkiye’de bu proje çalışıyor.
Günde 2 kez modellenebilen proje 3 günlük veri sunuyor ve Meteoroloji Genel Müdürlüğünce benzer şekilde üretilen farklı bir sistemle birlikte kullanıyoruz. Sistem her gün kontrol ediliyor, orman yangını riski bulunan alanlara ekipler konuşlandırılıyor ve devriye gezenler tarafından riskli alanlar kontrol ediliyor. Dünyada benzer sistemler bulunmasına rağmen ilk kez bu kadar geniş çaplı bir proje yapıldığını üretimi gerçekleştirdikten sonra fark ettik ve bunu tüm insanlığın hizmetine sunmayı amaçladık. Projenin geliştirilme aşamaları sürüyor.
TÜM DÜNYADA ORMAN YANGINLARININ ARTACAĞI ÖNGÖRÜLÜYOR
Eklemek istediğiniz her hangi bir şey var mı?
Orman yangınları, gelişme eğiliminde olan ve tahripkâr özelliği ile büyük zararlar verebilen son derece tehlikeli yangın türlerindendir. Bu nedenle açık alanda meydana gelen yangınların bir an önce kontrol altına alınması ve en az zararla söndürülmesi gerekmektedir. Acil ve olağanüstü özellikteki bu şartlar da kusursuz, neredeyse sıfır hata şartına bağlı, son derece mükemmel bir organizasyon gerektirir. Başarılı bir operasyon ise sürekli, süratli ve doğru bilginin akışına bağlıdır.
Yangınları etkileyen önemli hususların başında kuşkusuz ki meteorolojik hareketler geliyor. Özellikle meteorolojik veri bizim açımızdan son derece kıymetli. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de 2024 yılında orman yangınları ciddi bir artış gösterdi. Rekor sıcaklıklar ve kuraklık nedeniyle, geçen yıla kıyasla orman yangınlarının sayısı arttı ve büyük alanlar zarar gördü. Dünya Bankasının, Amerikan Okyanus Araştırma Enstitüsünün ve Meteoroloji Genel Müdürlüğünün verilerine göre önümüzdeki yüzyılda tüm dünyada orman yangınlarının sayısının ve şiddetinin artacağı öngörülüyor. Bizim de amacımız Türkiye olarak yangınların çıkabileceği noktaları önceden tespit ederek gerekli önlemleri almak, olası yangın durumlarında da en kısa sürede en etkili müdahaleyi yapabilmek.