TEMMUZ-AĞUSTOS 2024 / BİTKİSEL ÜRETİM
Anavatanı Türkiye olan badem üretim rakamlarıyla yüz güldürüyor
Bademin gen merkezlerinden olan Türkiye 2022 yılı FAO verilerine göre 190 bin ton üretimle dünyada dördüncü sırada yer alıyor. Çerezlik olarak üretilmesinin yanı sıra katma değerli ürüne dönüştürülmesiyle de ülke ekonomisine önemli katkılar sağlayan bademle ilgili merak ettiklerimizi Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğünde görevli Ziraat Mühendisi Koray Doğanlar’a sorduk.
Ülkemizin badem üretim miktarı nedir? Yapılan üretim daha çok iç pazara mı yoksa dış pazara mı yönelik yapılıyor?
Türkiye 2022 yılı FAO verilerine göre 190 bin ton badem üretim miktarı ile dünyada dördüncü sırada yer alıyor. Türkiye badem üretimi 2002 yılında 41 bin ton iken yüzde 315 artışla 2023 yılında 170 bin ton olarak gerçekleşti. 2024 yılında ise 200 bin ton rekolte bekleniyor.
Tarım ve Orman Bakanlığının üreticilere sağladığı bahçe tesisi destekleriyle badem üretim alanları 2002 yılından beri 8 kat artarak 78 bin dekardan 687 bin dekara ulaştı. Ülkemizde badem üretimi ağırlıklı olarak iç pazara yapılıyor. Türkiye’de badem tüketim miktarı yüzde 76,5 ile 239 bin tondur. Kişi başı tüketimimiz ise 2,8 kg’dır.
YARATTIĞI KATMA DEĞERLE EKONOMİYE ÖNEMLİ KATKI SAĞLIYOR
Dışardan badem alıyor muyuz? İthalat ve ihracat rakamlarımız nedir?
TÜİK verilerine göre 2023 yılında 38 bin ton (152,5 milyon dolar) ithalat gerçekleştirildi. İthalat genellikle ABD (yüzde 45), Avustralya (yüzde 26), İran (yüzde 21) ve İspanya’dan (yüzde 5) yapılıyor.
Yerli badem üretimini korumak amacıyla 16 Ekim 2023 tarihinde yayımlanan Resmî Gazete’de yayımlanan düzenleme ile kabuklu bademde yüzde 15 gümrük vergisi ile birlikte ton başına 580 dolar ek mali yükümlülük, kabuksuz bademde yüzde 15 gümrük vergisi ile birlikte ton başına 942 dolar ek mali yükümlülük uygulanıyor.
Bademin çerezlik olarak yapılan ihracatı yanında çikolata sanayisinde kullanılmak suretiyle katma değerli ürüne dönüştürülmesi sonucu yapılan ihracatı ile ülkemiz ekonomisine önemli katkısı bulunuyor.
Türkiye’de badem en çok hangi bölgelerde yetiştiriliyor? 2023 üretim rakamlarımız nedir?
2023 yılında ülkemizde 170 bin ton badem üretimi gerçekleşti. Ülkemizde badem birçok bölgede yetiştirilebilmekle birlikte Ege, Marmara’nın batısı ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi üretimde öne çıkıyor. Önemli badem üreticisi olan Adıyaman, Mersin, Şanlıurfa, Muğla, Çanakkale, Karaman, Antalya ve Diyarbakır Türkiye badem üretiminin yaklaşık yüzde 53’ünü gerçekleştiriyor.
BAKANLIK ÜRETİCİYİ DESTEKLİYOR
Tarım ve Orman Bakanlığı badem üreticisine destek veriyor mu?
Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıtlı üreticilere verilen önemli destekler var. Dekara 250 TL standart sertifikalı fidan kullanım desteği, dekara 800TL sertifikalı fidan kullanım desteği, dekara 107 TL mazot-gübre desteği, dekara 30 TL katı organik ve organomineral gübre desteği, dekara 36-180 TL organik tarım desteği, dekara 36-270 TL iyi tarım uygulamaları desteği, poliçe sigorta priminin yüzde 50-66’sını karşılayan TARSİM desteği veriliyor. Bunların yanında ÇKS’de kayıtlı toplam işletme büyüklüğü 5 dekar veya altında olan üreticilere dekara 200 TL destekleme veriliyor.
Kırsal Kalkınma Yatırım Destekleri kapsamındaki bazı illerde “bitkisel üretimin çeşitlendirilmesi, bitkisel ürünlerin işlenmesi, paketlenmesi ve depolanması gibi konularda yüzde 55-65 arasında değişen hibe oranlarında yatırım desteği sağlanıyor. Ayrıca Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatiflerince Tarımsal Üretime Dair Hazine Faiz Destekli Yatırım ve İşletme Kredisi Kullandırılmasına İlişkin Karar kapsamında yüzde 75-100 arasında değişen oranlarda faiz indirimli yatırım ve işletme kredisi kullandırılıyor.
ZOR KOŞULLARA ADAPTASYONU YÜKSEK
Badem yetiştiriciliğinin püf noktaları neler? Üretici iyi kalitede verim almak için nelere dikkat etmeli?
Badem yetiştiriciliğinde bahçe yerinin seçimi oldukça önemli. Badem ağaçları yazları bol güneşli, kışları ılıman geçen, soğuk rüzgârlardan korunmuş vadilere daha çok uyum sağlamışsa da soğuklama ihtiyacı, uyanma ve kış dinlenme periyotları dikkate alınarak bahçe kurulduğunda, kışı sert geçen yerlerde de yetiştiği görülebiliyor.
Bademin iklim isteği konusunda özellikle ilkbahar geç donlarına dikkat edilmeli, bahçe tesis edilecek arazilerin soğuk havanın biriktiği çukur alanlar olmamasına özen gösterilmelidir. Bu bakımdan meyilli arazilere bahçelerin tesis edilmesi daha uygun olacaktır.
Badem pratik olarak kendine kısır kabul edilir. Aynı zaman ve sürede çiçek açan, karşılıklı olarak birbirini tozlayan ve karşılıklı uyuşmazlık göstermeyen çeşitler birlikte dikilerek bahçe kurulması gerekir. Badem ağaçlarında karşılıklı tozlanan çiçek sayısının az olması meyve verimini azaltır. Badem bahçelerinden bol ürün alabilmek için en az 2-3 çeşidin çiçeklerinin “karşılıklı olarak” tozlanması esastır. Ticari badem yetiştiriciliğinde en önemli husus başarılı bir tozlanmanın sağlanmasıdır. Bu yüzden özellikle geniş badem bahçelerinde çiçeklenme zamanında tozlanma için arı kovanı bulundurulması büyük önem taşır.
Badem bahçesinin kurulacağı bölgede iklim ve diğer ekolojik koşulların uygunluğu, teknik bakım işlemlerinin usulüne uygun olarak yerine getirilmesi, yer ve çeşit seçiminin önemi, önemli pazarlara yakınlık, iç ve dış ticaret imkânları üreticilerimizin başarısını yakından etkileyecek hususlar olarak sıralanabilir.
BADEM BAHÇELERİNDE ARTIŞ VAR
Bademin anavatanı neresi, dünyada badem üretiminde öncü olan ülke hangisi?
Orta ve Batı Asya’nın dağlık bölgeleri bademin anavatanı kabul edildiğinden ülkemiz bademin gen merkezlerinden birisidir. Badem kültürünün 4000 yıl önce İran, Türkiye, Suriye ve Filistin’de başladığı kabul edilir. Günümüzde de dünyanın en çok badem yetiştirilen bölgesi Akdeniz çevresidir.
150 yıl kadar önce İspanya’dan getirilen tohum ve fidanlarla badem yetiştiriciliğine başlayan ABD, günümüzde dünya badem üretimde ilk sırada yer alıyor.
Dünya kabuklu meyve üretiminde önemli bir yeri olan badem yetiştiriciliği ülkemizde de giderek yaygınlaşıyor. Başlangıçta sadece Ege ve Akdeniz ile sınırlı kalan badem yetiştiriciliği son yıllarda diğer bölgelerde de yeni bahçelerin tesis edilmesiyle genişlemeye başladı.
Güç şartlara adaptasyon yeteneğinin yüksek olması ve pazardaki yüksek talep, badem yetiştiriciliğini cazip hâle getiriyor. Son yıllarda, özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yeni badem bahçelerinin tesis edilmesinde artış gözleniyor.
Bakanlığımız tarafından sağlanan sertifikalı fidan kullanım desteği kapsamında 2005 yılından itibaren badem bahçeleri tesis edildi. İşlemeli tarıma uygun olmayan, meyilli arazilerde uygun ekolojilerde ve uygun çeşitlerle badem bahçesi kurulması ülkemiz ekonomisi için önem arz ediyor.