KASIM-ARALIK 2024 / ÖZEL HABER
En iyi denetçi tüketicinin kendisidir
Gıda denetimleri güvenilir gıdaya ulaşmak için hem tüketiciye yol göstermekte hem de üreticilere katkı sağlıyor. Sağlıklı ve güvenli gıda tedarikinin teminatı için Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğünce denetimlerle ilgili yürütülen çalışmaları, tüketicilerin gıda satın alırken dikkat etmesi gerekenleri Gıda Kontrol ve Laboratuvarlar Daire Başkanı Mehmet Menderis ile konuştuk.
Ülkemizde gıda güvenilirliği ile ilgili çalışmalar hakkında ne söylersiniz? Gıda güvenilirliğinde risk esaslı denetim sistemi nedir ve neden önemlidir?
Tarladan çatala kadar gıdanın her adımını kontrol altında tutmanın, güvenilir gıdayı vatandaşımıza sunmanın gayreti içinde çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Piyasadaki gıdaların güvenilir olup olmadığı konusu üretici, tüketici ve ticaretimizi doğrudan etkiliyor. Bakanlığımız, gıda güvenilirliğinin sağlanması konusunda en büyük sorumluluğun kendisinde olduğunun bilincinde olarak bu alandaki faaliyetlerini kararlılıkla ve yoğun bir şekilde sürdürüyor. Gıda güvenilirliğinin önemli bir bölümünü oluşturan gıda hijyeninin teminine yönelik 81 İl Müdürlüğümüzde görevli 8 bin üzerindeki gıda kontrol görevlilerimiz tarafından yürütülen resmî kontroller; risk esasına göre önceden haber verilmeksizin Bakanlık yıllık numune alma programları, Ulusal Kalıntı İzleme Planı’nın (UKİP) yanı sıra şüphe, şikâyet, ihbar, Alo 174 Gıda Hattı, TİMER ve CİMER kapsamında şikâyet edilen ürün ve firmalara yönelik olarak birincil üretim aşamasından tüketiciye kadar olan tüm aşamalarda; işletmelerin onay/kayıtları ile şüphe, şikâyet, izleme, izlenebilirlik, gözetim ve denetim gibi farklı faaliyetlerin tümünü içeriyor.
Resmî kontroller sırasında gerekli görülmesi hâlinde numuneler alınıyor ve analizler yapılmak üzere Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüklerine gönderiliyor. Bakanlığımıza bağlı 39 adet Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü, Bursa Gıda ve Yem Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ve Ulusal Gıda Referans Laboratuvar Müdürlüğü olmak üzere 41 adet Kamu Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü ile gerçek ve tüzel kişilere ait 104 adet Özel Gıda Kontrol Laboratuvarı faaliyet gösteriyor. Gıda Kontrol Laboratuvarlarında gıda ve gıda ile temas eden madde ve malzemelerin mevzuatta belirlenmiş kriterler kapsamında gıda güvenilirliği ve kalitesine ilişkin analizleri yapılıyor. Yapılan resmî kontroller ve analiz sonrası olumsuzluk tespiti hâlinde gıda işletmelerine idari yaptırımlar uygulanıyor.
Haber Görseli
Mehmet Menderis Gıda Kontrol ve Laboratuvarlar Daire Başkanı
RİSKE DAYALI DENETİM YAPILIYOR
Bakanlıkça 5996 sayılı Kanun kapsamında: Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunma, idari para cezası, ürünlere el koyma, mülkiyetinin kamuya geçirilmesi üretimin tamamı veya tehlike oluşturan bölümünün faaliyetlerinin durdurulması, insan sağlığı ve gıda güvenilirliği, hayvan sağlığı ve yem güvenilirliği açısından tehlike oluşturmayan ve acil tedbirleri gerektirmeyen diğer durumlarda görülen uygunsuzlukların giderilmesi için süre verilmesi gibi tedbirler uygulanıyor.
Gıda resmî kontrolleri, riske dayalı olarak belirlenen sıklıklarla gerçekleştiriliyor. Resmî kontrollerin sıklığı “İşletmelerin Riske Dayalı Denetim Sıklığının Belirlemesi Prosedürü” çerçevesinde belirlenmekte, herhangi bir risk durumunda bu sıklık artmaktadır. Denetim sıklığı, işletmenin ürettiği veya tüketime sunduğu ürün riski ve işletmenin teknik ve hijyenik koşullarından kaynaklanan risk ile orantılı olarak belirleniyor. Ayrıca, denetim sıklığının belirlenmesinde işletmenin otokontrol program uygulamaları, hijyen yönetimi ve İl/İlçe Müdürlüğünün geçmişte yapmış olduğu denetimlerden elde ettiği bilgiler göz önünde bulunduruluyor.
HER İŞLETME YILDA EN AZ BİR KEZ DENETLENİYOR
Bu kapsamda, et, süt gibi çabuk bozulabilen ürünleri işleyen gıda işletmeleri ile toplu tüketim yerlerinin denetimleri, riskleri dikkate alınarak daha da sıklaştırıldı. Risk esaslı denetim ve kontrollerle, Türk Gıda Kodeksine uygun güvenli ve hijyenik gıda üretiminin sağlanması yanında gıda iş yerlerinin teknik ve hijyenik düzeylerinin de düzeltilmesi sağlanıyor. Sektör bazında denetim sıklığı 1 ay ile 1 yıl arasında değişiyor. Yani her işletme yılda en az bir kez denetleniyor. Bu sistemle daha riskli işletme ve ürünlerin resmî kontrolü daha sık yapılıyor ve böylece gıda işletmelerinin ve kontrol görevlilerimizin sayısı göz önüne alındığında kaynakların etkin kullanılmasının yanında tüketici sağlığının en üst seviyede korunması sağlanıyor.
Taklit ve tağşiş edilmiş gıdalara ilişkin bilgileri kamuoyu ile paylaşıyorsunuz. Taklit ve tağşiş nedir? Kamuoyu duyuru sürecinden bahseder misiniz?
Tağşiş; 5996 sayılı Kanun kapsamındaki ürünlere temel özelliğini veren öğelerin ve besin değerlerinin tamamının veya bir bölümünün mevzuata aykırı olarak çıkarılmasını veya miktarının değiştirilmesini veya aynı değeri taşımayan başka bir maddenin o madde yerine aynı maddeymiş gibi katılması olarak tanımlanıyor. Kısaca, daha değerli besin ögesi/bileşenin yerine daha az değerli bir besin ögesinin/bileşenin katılmasıdır. Peynir, tereyağı, yoğurt gibi gıdalarda süt yağının alınıp yerine bitkisel yağ katılması; kırmızı ete kanatlı etinin karıştırılması buna örnek olarak gösterilebilir.
Taklit ise 5996 sayılı Kanun kapsamındaki ürünlerin, şekil, bileşim ve nitelikleriyle itibarıyla yapısında bulunmayan özelliklere sahip gibi veya başka bir ürünün aynısıymış gibi göstermek olarak tanımlanır. Kısaca, bir başka ürünün aynısıymış gibi gösterilen gıdalardır. Örneğin; riviera zeytinyağının natürel sızma zeytinyağı, inek yoğurdunun manda yoğurdu gibi piyasaya sunulması.
TAKLİT VE TAĞŞİŞ ANLIK DUYURULUYOR
2012-2024 yılları arasında değişik dönemlerde 28 defa kamuoyuna duyuru yapıldı. Bugüne kadar yapılan duyurularda toplam 5.125 farklı parti ürün kamuoyuna duyuruldu. 4.316 parti ürün taklit-tağşiş kapsamında, 809 parti ürün ise kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye düşürecek gıda olarak değerlendirildiği için kamuoyuna açıklandı.
Bugüne kadar olan sistemde; taklit veya tağşiş yapıldığı laboratuvar sonucuyla tespit edilen gıdalar ile kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye düşürecek şekilde bozulmuş, değiştirilmiş gıdalar, Bakanlığımız tarafından 6 aşamalı bürokratik bir süreçle yönetiliyordu. Bunlar uzun zaman aldığı için kamuoyu duyurularında uzun aralıklar meydana geliyordu. Herhangi bir yayınlama periyodu yoktu ve toplu şekilde yayınlanmaktaydı.
Yeni uygulamaya alınan sistem ile kamuoyu duyuruları anlık olarak, elektronik ortamda tüketicilerimizle paylaşılmaya başlandı. Bu sistemde, taklit ve tağşişe konu firmalar ve ürünleri tespit edildikten sonra kamuoyu duyuruları https://guvenilirgida.tarimorman.gov.tr/ internet sitesinden elektronik ortamda güncel ve anlık olarak yayınlanmaya başlandı. Burada Gıda Kamuoyu Duyurusu sekmesi tıklandığında iki kategoride; “Sağlığı Tehlikeye Düşürecek Gıdalar” ile “Taklit ve Tağşiş Yapılan Gıdalar” başlıkları altında duyurular yapılmaya başlandı. 02.10.2024 tarihinden itibaren sisteme girilen her yeni sonuç ilave bir satır olarak bu internet sitesinde ve bahsedilen uygulama biçimiyle yer alıyor. Vatandaşlarımız bu iki kategoriye girdiğinde duyuru tarihi, firma adı, marka, ürün adı, uygunsuzluk ve parti/seri numarası bilgilerine anlık olarak ulaşabiliyor.
HER YIL ORTALAMA 1,3 MİLYON GIDA DENETİMİ YAPILIYOR
Son beş yılda ne kadar gıda denetimi yapıldı? Hangi cezai yaptırımlar uygulandı?
Son beş yılda (2024 Ekim ayı dâhil) toplam 16 milyon 422 bin 807 adet yurt içi gıda resmî kontrolü gerçekleştirildi. Aynı şekilde toplam 84 bin 777 adet idari para cezası, toplam bin 259 adet savcılığa suç duyurusu ve toplam 2 milyar 17 milyon 94 bin 956 TL idari para cezası uygulandı.
Vatandaşlar, gıda konusunda bir sorun yaşadıklarında nasıl bir yol izlemeli? Tüketiciler, gıda denetim sürecine nasıl dâhil olup bilgi sahibi olurlar?
Gıda güvenilirliğine yönelik çalışmaların yürütülmesi esnasında sivil toplum kuruluşları, ilgili kurumlar ve sektörle iş birliğinin geliştirilmesi, güvenilir gıdayı tercih etme ve tüketme bilincinin toplumun tüm kesimleri tarafından benimsenmesi büyük önem arz ediyor. Çünkü gıda güvenilirliği ve sağlıklı beslenme konularında 7’den 70’e toplumun tüm kesimlerinin sorumlulukları bulunuyor. Bu kapsamda tüketicilerimizin gıda ile ilgili her türlü ihbar ve şikâyette ilgili merciye kolay bir şekilde ulaşabilmesi, iletişimin tek merkezden yönlendirilmesi, tüketiciye en kısa zamanda dönüş yapılabilmesi amacıyla 14 Şubat 2009 tarihinde “Alo174 Gıda Hattı” hizmete girdi. Tüketicilerin “gıda” ile ilgili her türlü şikâyet ve talebi, Türkiye’nin her yerinden çağrı merkezine bildiriliyor. Bu çağrı merkezi tarafından alınan ihbar ve şikâyetler web tabanlı yazılımlar sayesinde içeriğine göre Bakanlığımızın ilgili birimlerine iletiliyor. Değerlendirme ve denetim sonucu yapılan işlemler ile ilgili bilgiler de aynı web yazılımına kaydediliyor. Çağrı merkezine T.C. kimlik numarası karşılığında başvuruda bulunan kişiye başvuru takip numarası veriyoruz, vatandaşlarımız T.C. kimlik numarası ve başvuru numarasıyla ya Alo 174’ü tekrar arayarak ya da www.alo174.gov.tr internet adresi üzerinden şikâyet ve talebinin sonucunu sadece kendisi görebiliyor. Ayrıca başvuru sahibine başvuru sonlandırıldığında SMS ile sonuç bilgisine ulaşabileceği bir link gönderiliyor. Başvuru sahiplerine ait kimlik bilgileri Alo Gıda temas noktaları tarafından görülememektedir. Başvuru esnasında verilen kişisel bilgilerin diğer kişi veya kurumlarla paylaşılmasını engellemek amacıyla bu önlem alındı.
Gelen başvurular en geç 15 gün içerisinde cevaplandırılıyor. Şikâyete konu olan ürünlerden numune alınması ve analiz yapılmasının gerekmesi durumunda 15 gün içinde bir ön bilgi verilerek süreç içinde yapılan işlemlerle ilgili bilgi güncellemesi yapılıyor.
Alo 174 Gıda Hattı’na erişim kanallarını günün koşulları ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda güncelliyoruz. Tüketiciler başvurularını; Alo 174 Gıda Hattı’nı arayarak, alo174@tarim.gov.tr adresine e-posta göndererek, Alo 174 mobil uygulaması veya web adresi üzerinden canlı destek yoluyla ve Alo174 Whatsapp (0 501 174 0 174) üzerinden oluşturabilirler. Alo 174 Gıda Hattı işitme engelli vatandaşlara görüntülü hizmet veriyor. İşitme engelli vatandaşlar www.alo174.gov.tr adresinde bulunan görüntülü görüşme menüsü ile işaret dili bilen vatandaş temsilcisine görüntülü bağlanabilir ve işaret dili ile hizmet alabilir. Alo 174 Gıda Hattı ayrıca İngilizce de hizmet veriyor.
Alo 174 Gıda Hattı ile başvuruların mümkün olan en kısa zamanda sonuca ulaşılması, etkin bir gıda güvenilirliği sisteminin oluşturulması ve Bakanlığımızca yürütülen tüm faaliyetlerin etkinliğinin artırılması ile birlikte “En iyi denetçi tüketicinin kendisidir” anlayışından yola çıkarak başta tüketiciler olmak üzere ilgili kurum ve kuruluşların da gıda denetimi ve kontrolünde aktif rol almaları sağlandı.
Medyada gıda konusunda tüketiciyi yanıltıcı yayınlarla ilgili olarak neler yapıyorsunuz? Tüketiciler olarak biz nasıl bir yol izlemeliyiz?
Sosyal medyada yer alan ve ulusal basına konu edilen gıda kaynaklı haberlerde aksiyonlarımızı hızlı bir şekilde alarak habere konu ürünler veya gıda işletmeleri için ilgili İl/İlçe Tarım ve Orman Müdürlüklerimizce resmî kontroller gerçekleştiriliyor. Herhangi bir olumsuzluk tespitinde sorumluları hakkında idari yaptırımlar uygulanıyor. Gıdalar ile ilgili yazılı ve görsel medyada veya internet yoluyla yapılan tüketiciyi yanıltıcı reklam ve tanıtımlar ile ilgili şikâyetlerde ilgili kamu kurumu ve kuruluşları ile yakın iş birliği yürütülüyor. Gıdalarla ilgili radyo ve TV yayınlarındaki ticari reklam ve ilanlarda olumsuzlukların tespit edilmesi durumunda tüketicinin aldatılmasının engellenmesi amacıyla yapılan tespitler RTÜK’e bildiriliyor.
Ayrıca, Bakanlığımızca tespit edilen uygunsuzluklar, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun çerçevesinde tüketiciyi aldatan firma ve ürünleri Reklam Kurulunca değerlendirilmek üzere Ticaret Bakanlığına bildiriliyor. Gıdaların etiket, tanıtım veya reklamında yer alan ürüne ait sağlık beyanlarında yaşanan olumsuzluklar da Sağlık Bakanlığına bildiriliyor.
Tüketicilerimizin, bilgi kirliliğinden korunmaları adına gıda güvenilirliği konusunda yetkili otorite olan Bakanlığımızın açıklamalarını takip etmeleri önem arz ediyor.
GIDA İŞLETMELERİNDE KAREKOD UYGULAMASI HAYATA GEÇİRİLDİ
Güvenilir gıda için önümüzdeki süreçte planlanan çalışmalar ve hedefleriniz nelerdir?
Tüketicilerin güvenilir gıdaya ulaşması amacıyla gıda işletmelerinin denetim durumunu takip etmesini sağlamak üzere Gıda İşletmelerinde Karekod Uygulaması hayata geçirildi. Bakanlığımızca hazırlanan ve her bir işletmeye özel karekod içeren görsel gıda işletmelerince gönüllü olarak https://guvenilirgida.tarimorman.gov.tr/ internet adresinden indirilip tüketicilerin görebileceği yerlerde sergilenebilmektedir. Tüketiciler görsel üzerinde yer alan karekodu mobil cihazlarına indirmiş oldukları Tarım Cebimde uygulaması üzerinden sorgulattıklarında söz konusu işletmeye ait; Kayıt/Onay Numarası, Ünvan, Adres ve İşletmede Yapılan En Son Denetim Tarihi bilgilerine ulaşabilmektedir. Önümüzdeki süreçte Gıda İşletmelerinde Karekod Uygulamasının işletme ve tüketici nezdinde bilinirliğini artırmayı hedefliyoruz.
Bakanlığımız rutin olarak yürütülen ve yıl boyunca devam eden risk esaslı denetim ve kontrollere ilave olarak eş zamanlı denetimler de yürütüyor. Sektörel Gıda Denetim Programı kapsamında 2024 yılında (01.11.2024 tarihi itibariyle) toplam 44.070 yurtiçi gıda resmi kontrolü gerçekleştirilmiş, gıda işletmelerine 380 adet idari para cezası uygulanmış ve idari para cezalarının toplam tutarı 6.188.874 TL olarak gerçekleşti. Önümüzdeki dönemde de farklı sektörlerle ilgili eş zamanlı denetimleri sürdüreceğiz. Taklit/tağşiş ve köken tespitine yönelik analiz kapasitesinin ve analiz parametrelerinin artırılması için laboratuvarlarımızı yeni teknolojilerle donatmaya ve taklit/tağşiş tespit yöntemlerimizi geliştirmeye devam edeceğiz.
Gıda güvenilirliğinin sağlanması amacıyla tüm paydaşların sorumlulukları bulunmakta olup, ülke ekonomimizin güçlendirilmesi, gıda işletmelerinin rekabet avantajı sağlaması, haksız rekabetin engellenmesi ve tüketicilerin güvenilir gıdaya erişiminin kolaylaştırılması için Bakanlık olarak yoğun bir çaba sarf etmekteyiz. Tüm bu çalışmalarda tüketicilerimizin desteğini çok önemli görüyoruz. Tüketicilerimizin Alo 174 Gıda Hattı’nı etkin ve verimli bir şekilde kullanarak bizimle olan iş birliğini sürdürmelerini temenni ediyoruz.