KASIM-ARALIK 2024 / COĞRAFİ İŞARETLERDEN HABER VAR
Menşe adıyla tescillenmiş patateslerimiz
Patates, yüksek karbonhidrat içeriğiyle önemli bir enerji kaynağı olmasının yanı sıra C vitamini, potasyum ve lif bakımından da zengin bir sebzedir. Tüm dünyada en çok tüketilen gıdalardan biri olan patatesin ülkemizde de kendine has tadı, rengi ve içeriğiyle coğrafi işaret tescili almış üç çeşidi bulunmaktadır. Bu sayıda menşe adıyla tescillenmiş patates çeşitlerimizi yakından tanıyacağız.
Dünyada 125’ten fazla ülkede ve deniz seviyesindeki alanlardan 4000 m rakıma sahip bölgelere kadar çok geniş bir alanda yetiştirilen patates; buğday, çeltik ve mısırdan sonra en fazla üretimi yapılan dördüncü ürün olarak kabul edilmektedir (Öztürk ve Polat, 2017). Patates bitkisi 200 tür ve 4000’den fazla çeşitten oluşmaktadır (Dumanoğlu ve Öztürk, 2021).
8 bin yıldan beri yetiştirilen patatesin vatanı Güney Amerika’dır. And Dağlarının Peru kesimindeki Kızılderililer, bu bitkiyi yetiştirmeye milattan önce 6000 tarihlerinde başlarlar. İspanyol fatihlerin 16. yüzyılda Avrupa’ya getirdiği bu yeni sebzenin Akdeniz havzasında benimsenmesi ise 19. yüzyılın ortalarına kadar sürer. Patatesin Türkiye’ye girişi 1850’lerin başında Rusya ve Kafkasya’dan Doğu Karadeniz’e, 1853’ten sonra da Avrupa üzerinden Sakarya vadisine olur (Yaşin, 2012).
Bugün, Türkiye’nin hemen her yerinde yetiştirilebilen patatesin üretimi (Yegül, 2023) genel olarak Niğde, Nevşehir, İzmir, Bolu, Afyon, Trabzon, Konya, Erzurum ve Ordu gibi illerimizde yapılmaktadır. Yetiştirildiği bölgelerde üreticilerin yüzünü güldüren bir gelir kaynağı olmasının yanı sıra şehirlerin sosyoekonomik anlamda gelişmesine katkı sağlayan bir üründür (Dumanoğlu ve Öztürk, 2021).
Patates, kullanım alanının genişliği, dünya nüfusundaki hızlı artış ve buna bağlı olarak gıda güvencesi açısından (Ayyıldız vd. 2024) üretimi tüm dünyaya yayılmıştır. Taze tüketimi ve kendisinden elde edilen yan ürünlerle insan beslenmesinde, girdi niteliğiyle de endüstri bakımından önemli bir tarımsal üründür. Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) patatesin insanlık için ne kadar önemli olduğunu vurgulamak ve bu farkındalığı artırmak için 2008 yılını patates yılı olarak ilan etmiş ve bu konuda başarılı çalışmalar yapmıştır (Yegül, 2023).
Haber Görseli
Ödemiş’in sarı kızı patatesi
İZMİR’İN SARI KIZI ÖDEMİŞ PATATESİ
Ödemiş Ticaret Borsasının müracaatı ile 8 Nisan 2003 tarihinde menşe adıyla tescillenmiştir. Ödemiş patatesi, bu yörede yetiştirilen Marabel, Marfona, Agria, Ausonia, Jearla, İmpala, Resy, Concerde ve Granola patates çeşitleridir.
Nişasta içeriği yüzde 16-20 arasında değişen yumrunun ham protein oranı yaklaşık yüzde 2’dir. Yumrular yuvarlak, oval ve uzunumsu şekillerde olabilir. Yumru kabukları genellikle açık sarı, yumru et renkleri ise sarıdır. Yumru ağırlığı 50-500 gram arasında değişir.
İlkbaharda dekara 200-250 kilogram tohumluk yumru kullanılarak toprak sıcaklığı 8-10 santigrad derece olunca dikilir. Ödemiş’te bir yıl içerisinde 3 kez taze patates üretimi yapılmaktadır. Genellikle şubat ayı içinde 1. dikimi yapılan patateslerin hasadı 15 Mayıs-1 Temmuz arasında yapılır. 2. dikim tarihi 1-15 Ağustos arasıdır. Yayla şartlarında ise mayıs-haziran aylarında dikilen patateslerin hasadı eylül-ekim aylarında gerçekleşir.
Ödemiş’in sarı kızı patatesinin ekim alanı Türkiye’de yapılan ekim alanlarının yaklaşık yüzde 7-8’ini oluşturmaktadır. Ödemiş tüm çağları boyunca toprağın sesini dinlemiş, kokusunu almıştır. Öyle ki patatesine “sarı kız” diyecek kadar onu sevmiş, aileden biri saymıştır (Çiftçi, 2020).
Haber Görseli
Bolu sarı patatesi
LEZZETİYLE ARANAN BOLU SARI PATATESİ
Bolu Ticaret ve Sanayi Odasının müracaatı ile 10 Aralık 2020 tarihinde menşe adıyla tescillenmiştir. Ülke genelinde lezzeti, sarı rengi, kışlık depolamaya uygun şekilde bozulmadan uzun sure saklanabilir olması ile bilinen bir patates çeşididir.
Meşhur Bolu mutfağında önemli bir yeri olan Bolu sarı patatesi; yemeklerde dağılmadan pişmesi, kızartmalarda parlak sarı renkteki görünümü sebebiyle tercih edilmektedir. Bolu sarı patatesi uygun muhafaza koşullarında uzun süre beklemesine rağmen çillenme yapmadığı için bölgede kışlık patates olarak da bilinir. Kuru madde içeriği ve uzun-oval yumru şekliyle dondurulmuş parmak patates ve cips sanayii için de tercih sebebidir.
Bolu sarı patatesinin verim, lezzet ve renk oluşumunda Bolu Ovası’nın su, toprak ve iklim özellikleri etkilidir. Bolu’da patates tüm ilçelerde değil yoğun olarak Bolu Ovası’nı kapsayan alanda ve Dörtdivan ilçesinde üretilmektedir. 1960’lı yıllardan itibaren Bolu Ovası’nda patates yetiştiriciliği yapıldığı bilinmektedir.
Haber Görseli
Afyonkarahisar Altın Şuhut patatesi
AFYONKARAHİSAR’IN ALTINI ŞUHUT PATATESİ
Şuhut Belediyesinin müracaatı ile 5 Nisan 2022 tarihinde menşe adıyla tescillenmiştir. Şuhut patatesi yaygın olarak Agria çeşidi patatesler kullanılarak üretilir.
Şuhut ilçesinin ve ovasının coğrafi konumu, bin 100 metrenin üzerindeki rakımı, karasal iklimi ve bu iklimden kaynaklı gece-gündüz arasındaki sıcaklık farklılıkları; Şuhut patatesinin karakteristik sarı rengi, tat özellikleri ve uzun süre muhafaza edilebilmesi gibi temel ürün özelliklerinde etkili olmuştur.
Yetiştiriciliğinin yapıldığı süre boyunca yüksek ve düşük sıcaklık, Şuhut patatesinin kalitesini ve verimini doğrudan etkiler. Bitkinin çıkış ve yumru oluşumu safhalarında yaklaşık -2 santigrad derecelik sıcaklık kısa sürede bitkiyi dondurabilir. Yumru oluşumu ve gelişimi safhalarında ise yüksek sıcaklıklar verimi düşürür. Bitkinin olgunlaşma safhasında ise yüksek sıcaklıklar verimi artırır. Şuhut patatesi yetiştirildiği coğrafi sınırda sulu tarıma elverişli bir tarla bitkisidir. Bu durumun başlıca sebebi yetiştirme süresi boyunca bölgenin uygun sıcak iklim özelliklerine sahip olmasıdır. Diğer taraftan istenilen patates verimi için genellikle 200-300 mm’lik yağış yeterlidir. Şuhut ilçesi özellikle çiçeklenme ve yumru gelişimi dönemlerinde ihtiyacı karşılayacak kadar yeterli sulu tarım koşullarına sahiptir. Şuhut ilçesinin toprak yapısı hafif yapılı kumlu-killi/tınlı toprak niteliğinde olmasından dolayı bölge ekim nöbetinin sağlanmasına elverişlidir. Bu bakımdan patates, sonraki yıl ekilecek bitkilere havalanmış topraklar bırakarak bölgede yetiştirilebilecek diğer tarım ürünleri ile ideal bir ekim nöbeti oluşturur.
Ülke genelinde lezzeti, sarı rengi, uygun depolama şartlarında uzun süre saklanabilir nitelikte olması ile bilinen Şuhut patatesinin, ilçenin yemek kültüründe önemli bir yeri vardır.
KAYNAKÇA
-
Ayyıldız, M., Tengiz, Z. M. ve Çiçek, A. (2024). Sözleşmeli patates yetiştiriciliği sisteminin üreticiler açısından değerlendirilmesi: Tomarza ilçesi örneği. Mustafa Kemal Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 29 (2), 397-408.
-
Çiftçi, K. (2020). Sarı Kız Ödemiş Patatesi ve Pazarlama İletişimi. Erişim Adresi: http://kemalcifci.com/icerik/cografiisaretli-odemis-patatesi-markalasiyor-111.aspx
-
Dumanoğlu, Z. ve Öztürk, G. (2021). Patates (Solanum tuberosum L.) Tarımı ve Önemi. MAS Journal of Applied Sciences 6(Özel Sayı): 1307–1315, ISSN 2757-5675
-
Öztürk, E. ve Polat, T. (2017) . Tohumluk Patates Yetiştiriciliği ve Önemi. Alınteri Journal of Agricultural Sciences. 32(1): 99-104: ISSN 2564-7814 e-ISSN 2587-2249
-
Yaşin, M. (2012). Tarihi değiştiren bitki. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/tarihi-degistiren-bitki-22057526
-
Yegül, Z. (2023). Ürün Raporu Patates. Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü. TEPGE Yayın No: 375 ISBN: 978-625-8451-95-5
-
Anahtar: ödemiş patatesi, şuhut patatesi, bolu sarı patatesi, coğrafi işaret