KASIM-ARALIK 2024 / RÖPORTAJ
Hasat sonrası gübreleme sonraki yıl alınacak verimi etkiliyor
Tarla ve bahçelerden ürün hasat edildikten sonra bir sonraki verim yılına hazırlığın en önemli aşamalarından biri hasat sonrası gübreleme. Toprağa yapılacak kış hazırlığı nasıl olmalı, yeni ürün dönemi öncesinde hangi gübre ne sıklıkla verilmeli gibi önemli soruların cevaplarını Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölüm Başkanı Prof. Dr. Sait Gezgin’den aldık.
Hasat sonrası gübreleme nasıl ve hangi zaman diliminde yapılmalı?
Hasat sonrası gübreleme tarla ve bahçe bitkilerinden ziyade meyve bahçelerinde yapılır veya yapılması önerilir. Çünkü meyve ağaçlarının yıllık sürgünleri üzerinde takip eden yıl meyve oluşumunu sağlayacak gözler bulunur. Bu gözlerin iyi beslenip beslenmemesi takip eden yıl ağacın meyve verimini etkiler. Yıllık sürgünler üzerindeki gözlerin iyi beslenmesi için hasadı müteakip en fazla bir ay içinde toprak ve hasat öncesi yaprak analizi sonuçları göz önünde alınarak gübreleme yapılmalıdır.
Hasat sonrası tarla ve bahçe bitkileri yetiştiriciliği yapılan arazilerde de toprakların fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin iyileştirilmesi ve verimliliğinin artırılması amacıyla ahır gübresi, kompost, yeşil gübreleme gibi organik gübrelerin uygulaması yapılır. Organik gübrelerin uygulanması iklim özelliklerine göre kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde sonbahar, yağışlı iklim bölgelerinde ekim veya dikimden 1-2 hafta önce toprak hazırlığı döneminde yapılmalıdır.
HASAT SONRASI GÜBRELEMEDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN BİRÇOK UNSUR VAR
Hasat sonrası gübrelemede nelere dikkat etmek gerekir?
Hasat sonrası gübrelemede; meyve ağaçlarının yaşı, meyve ağaçlarının etkili kök bölgesindeki bitkiye elverişli besin elementi miktarları, kalsiyum, magnezyum ve potasyum başta olmak üzere bitkiye elverişli besin elementleri arasındaki dengeler, toprakların tekstür, pH, kireç, organik madde, tuzluluk gibi besin elementlerinin elverişliliği ve alımını etkileyen özellikleri, hasat öncesi her meyve için en uygun yaprak örneklemesi zamanında alınan yaprak analizi sonuçları, sulama suyu özellikleri ve sulama şekli dikkate alınmalıdır.
Haber Görseli
Prof. Dr. Sait Gezgin Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölüm Başkanı
TOPRAK VE YAPRAK ANALİZİNE GÖRE GÜBRE ÇEŞİDİ BELİRLENMELİ
Hasattan sonra hangi gübreler tercih edilmeli?
Meyve bahçelerinde toprak ve yaprak analizi sonuçlarına göre meyve ağaçlarına uygulanacak fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, kükürt ve mikro elementlerin (bor, demir, çinko, mangan, bakır, molibden) tamamı uygulanması gereken miktara göre bir veya iki eşit parçada bitkinin taç izdüşümüne 20-30 cm derinliğe verilmelidir. Hasat sonrası gübrelemede meyve ağacı çeşidine göre kış ayları öncesi en fazla yarısı, kalan azot ise takip eden yılın ilkbahar aylarında sürgün gelişimi döneminde verilmelidir. Kış ayları öncesinde meyve ağaçlarına fazla azot uygulaması sürgün gelişimini teşvik edip bitki öz suyu çekilmesini önleyerek yıllık sürgünlerin kış soğuklarından zarar görmesine neden olur. Bunun yanında hasat sonrası azot eksikliği sürgünlerdeki meyve gözlerinin gelişmesini ve takip eden yıl meyve verimini olumsuz yönde etkiler. Zeytin, narenciye gibi meyvelerde hasat sonrası takip eden aylar ilkbahar ve yaz ayları olduğu için azot uygulaması sürgün gelişimine göre 2-4 parça hâlinde verilebilir.
Hasattan sonra gübrelemede az önce belirttiğim gibi bütün arazilerde toprak özelliklerini iyileştirme için organik gübreler kullanılabilir. Bu gübrelerin uygulanması gereken miktarları gübre ve toprak özelliklerine göre değişir. Organik gübrelerin besin elementi içeriği arttıkça tuzluluk değerleri de artar. Bu gübreleri toprağa uygularken gübrenin ve toprağın tuzluluk değerine göre uygulanacak gübre miktarını veya gübrenin toprak ile karıştırma derinliğini artırarak toprak tuzluluğunun bitki gelişmesini olumsuz yönde etkileyecek düzeyde artışına engel olunmalıdır. Bu gübrelerin kullanılması durumunda toprağa kazandırdığı organik madde yanında bitki besin elementlerinin miktarlarının da bilinmesi gerekir. Toprak ve bitki analizi sonuçlarına göre uygulanması gereken saf bitki besin elementleri miktarlarının kalan kısımları kimyasal gübrelerle karşılanmalıdır. Kimyasal gübrelerin organik gübrelerle birlikte verilmesi toprağa kazandırdıkları besin elementlerinin fiksasyon şeklinde kayıplarını azaltarak bitkiler tarafından alım etkinliğinin artırılmasını sağlayacaktır.
Fosfor eksikliği olan nötr ve bazik reaksiyonlu topraklarda hasattan sonra yapılacak gübrelemede içerdiği toplam fosforun büyük bir kısmı mümkün ise tamamı suda çözünebilir formda olan fosforlu gübreler tercih edilmelidir; asit reaksiyonlu topraklarda ise suda çözünebilir ya da toplam fosforun büyük bir kısmı veya tamamı sitratta çözünebilir formda olan fosforlu gübreler kullanılabilir.
Hasat sonrası gübrelemede potasyum ve magnezyumun nötr ve bazik reaksiyonlu topraklarda sülfat tuzları, asit reaksiyonlu topraklarda ise karbonat tuzları veya oksitleri, mikro elementlerden bor Etidot-67 (%20.8 B), demir, mangan, çinko, bakırın kleyt şeklindeki organik bileşikleri ya da özellikle organik gübrelerle birlikte uygulanması durumunda sülfat tuzları tercih edilebilir ve molibden ise amonyum molibdat şeklinde verilebilir.
Nötr ve bazik reaksiyonlu toprakların büyük kısmı yeterli ya da fazla ve çok fazla düzeyde kalsiyum içerir. Bu nedenle hasat sonrası gübrelemede meyve ağaçlarına kalsiyum verilmesine gerek yoktur. Ancak özellikle fazla sulama veya bitki yüzeyinden transpirasyonun düşmesi ile birlikte magnezyum ve potasyum ile arasındaki dengeye bağlı olarak elma, armut, kiraz gibi bitkilerin meyvelerinde kalsiyum eksikliği görülebilir, bunun için kalsiyum uygulaması çiçeklenme öncesi ve meyve büyüme döneminde yapılmalıdır. Bununla birlikte hasat sonrası gübrelemede toprak analizlerine göre kalsiyum eksikliği görülen nötr ve bazik reaksiyonlu topraklarda kalsiyum sülfat; asit reaksiyonlu topraklarda kalsiyum karbonat (kireç), kalsiyum oksit (yanmış kireç), kalsiyum hidroksit (sönmüş kireç) veya dolamit (kalsiyum magnezyum karbonat) şeklinde uygulanmalıdır.
Tuzluluk sorunu olmayan nötr ve bazik reaksiyonlu topraklarda hasat sonrası organik gübrelerle veya kimyasal gübrelerle birlikte toprak reaksiyonunun düşürülmesi ve bitki besin elementlerinin bitkiye elverişliliğinin artırılması amacıyla elementel kükürt uygulaması yapılabilir. Bu elementel kükürt, toz hâlinde ve en fazla killi topraklarda 100-150 kg/da, tınlı topraklarda 60-80 kg/da, kumlu topraklarda 20-40 kg/da arasında uygulanmalıdır.
HASATTAN SONRA TOPRAK KALİTESİ KORUNMALI
Hasat sonrası toprak bakımı nasıl olmalı? Yeni sürüm için ne gibi hazırlıklar yapılmalı?
Hasat sonrası toprak bakımı, organik madde içeriğinin artırılması ve erozyonla toprak kaybının önlenmesi çalışmalarını kapsar.
Hasat sonrası toprak yüzeyinde kalan bitki artıkları ve anız erozyonla toprak kaybının azaltılması için yüzeyden toplanmamalı veya yakılmamalıdır. Yıllık yağışın kısıtlı ya da 800-900 mm civarından daha az olduğu bölgelerde toprağı ilkbaharda yapılacak ekim öncesi fazla işleyip profilden nem kaybına neden olmamak ve ekime hazırlamak, kış yağışlarının toprak profiline daha fazla infiltre edip toprakta depolanması amacıyla sonbahar sürümü yapılması uygun olur. Sonbahar sürümü ile toprak yüzeyinde hasatta kalan bitki artıkları ve anızın parçalanarak toprak ile karışması sağlanmalıdır. Bu şekilde toprağın organik madde içeriğinin artışı ile kış yağışlarının depolanması da artacaktır.
Bu bitki artıklarının toprakta hızla ayrışıp parçalanarak ilkbaharda yapılacak ekimde tohum yatağı hazırlığını olumsuz yönde etkilememesi için sürüm öncesi bitki artıklarının karbon azot oranının yüzde 20-25 civarına düşürülmesi gerekir. Bitki artığı miktarına bağlı olarak dekara en fazla 10 kg’a kadar üre (%46 N) gübresi ya da iyi olgunlaşmış 2-4 t/da ahır gübresi uygulanarak karbon azot oranı düşürülebilir. Bunun yanında su kısıtı sorunu olmayan arazilerde toprak organik maddesi içeriğinin artırılması amacıyla anız sıraları arasına doğrudan ekim mibzerleri ile baklagil yem bitkileri ekilebilir. Kasım ayına kadar yetişmesi sağlanan baklagil yem bitkileri bu ayda yapılacak sonbahar toprak sürümü ile parçalanarak toprağa karıştırılmalıdır.
Fazla yağış alan iklim bölgelerinde sonbahar toprak sürümüne gerek olmayabilir. Bu bölgelerde hasatta toprak yüzeyinde kalan bitki artıkları ve anız ilkbaharda ekim öncesi yapılacak toprak hazırlığında parçalanarak toprak ile karıştırılmalıdır.
TOPRAK KIŞA EN İYİ ŞEKİLDE HAZIRLANMALI
Yeni ekim dönemine kadar kış boyunca toprak bakımı nasıl yapılmalı? Toprak ekime nasıl hazırlanmalı?
Sonbahar sürümünün ve hatta bütün sürümlerin eğime dik olacak şekilde yapılması gerekir. Bu durum arazide kış yağışlarının yüzey akışına geçmesini ve su erozyonu ile toprak kaybının azalmasını, aynı zamanda toprakta su depolanmasının artırılmasını sağlar. Toprağın organik madde içeriğinin artırılması ile su depolanması daha da artırılmış olur. Ayrıca eğer arazi fazla eğimli ise arazinin üst kısımlarında oluşturulacak toprak seddeleri ile arazi dışından araziye yüzey akışı girişini engelleyerek su erozyonu ile toprak kaybını azaltmış oluruz.