OCAK-ŞUBAT 2025 / KAPAK KONUSU
Laborantlık sürekli bir araştırma ve kendini geliştirme sürecini kapsıyor
Murat ÖZKAN
İbrahim BAĞCI
Ankara Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü ileri teknoloji ürünü cihaz, alet ve ekipman ile konusunda uzman, güçlü personel alt yapısıyla hesap verilebilir ilkeler doğrultusunda çalışmalarını sürdürüyor. Ankara Gıda Kontrol Laboratuvarında görevli Sacit Çetin Çetin ile laborant olmanın sorumluluğu, bir laborantın genel olarak hangi kriterleri karşılaması gerektiği, mesleğin avantajlı ve zor yanları üzerine bir röportaj gerçekleştirdik.
Kendinizi tanıtır mısınız? Gıda Laborantlığına nasıl başladınız?
İsmim Sacit Çetin Çetin, 1970 doğumluyum. 1987 yılında Laborant Meslek Lisesinden mezun olduktan sonra mesleğime 17 yaşında kaza-î rüşt kararı ile Etlik Veteriner Kontrol Araştırma Enstitüsünde hayvan sağlığı alanında çalışarak başladım. Daha sonraları sırasıyla İktisat Fakültesini, Veteriner Sağlık Ön Lisans programı ve son olarak Osmangazi Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümünü bitirdim. Son birkaç yıldır da Ankara Gıda Laboratuvar Müdürlüğü, Ambalaj Analiz Laboratuvarı biriminde çalışmaktayım. Mesleğimde uzun yıllar ara vermeden çalıştım. Şimdi de insan sağlığı üzerine gıda laborantı olarak devam ediyorum, dolayısıyla işimi çok severek yapıyorum.
Ankara Gıda Kontrol Laboratuvarı Müdürlüğünün çalışma kapsamı nedir?
Ankara Gıda Kontrol Laboratuvarı Müdürlüğü, Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğüne bağlı ve proje bazında TAGEM’e karşı sorumlu bir kuruluş. Merkeze bağlı bir taşra teşkilatı olarak faaliyetlerini sürdüren Laboratuvar Müdürlüğü, “Gıda Kontrol Laboratuvarlarının Kuruluş, Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esaslarının Belirlenmesine Dair Yönetmelik" kapsamında gıda, gıda ile temas eden plastik esaslı her türlü madde ve malzemeler, yem ve yem katkı maddeleri ile ilgili analizler yapılıyor. 2016 yılında tamamlanan modern hizmet binası ve Müdürlük bünyesinde 16 laboratuvar analiz birimi ile diğer idari birimler bulunuyor.
YAPTIĞIMIZ HER ŞEY TEKRAR EDİLEBİLİR, İZLENEBİLİR OLMALI
Gıda laborantlığı; dikkat, titizlik, sorumluluk ve analitik düşünme becerileri gerektiren bir meslek. Bir laborantın genel olarak hangi kriterleri karşılaması gerekir?
Laborantlık işi dediğiniz gibi çok hassas ve önemli bir meslek. Kimyasal maddelerle, çoğu zamanda tehlikeli maddelerle çalışıyoruz. Yaptığımız analizler çok hassas, örneğin ppm yani milyonda bir düzeyinde solüsyonla hazırladığımız işlemlerin yapılması hassasiyet ve dikkat gerektiriyor. Mesleğin sevilmesi gerekiyor. Yaptığımız meslek araştırmayı, analiz ve sonuçları değerlendirme yani raporlamaya yönelik bir süreç gerektiriyor. Her aşamada parçaları birleştirerek insan sağlığına etki eden ya da ilgilendiren bir iş olduğu için önemli.
Her şeyin ötesinde laboratuvarlarda çalışma huzuru, iş barışı çok önemli. Çalışan ekibin birbirine uyumlu çalışması gerekir, sizin yaptığınız bir iş diğer alanları veya testleri de etkileyebiliyor. Bunu bir zincir olarak görmek gerekiyor. Numune kabulden başlayıp raporlamaya kadar zincirin halkaları bir uyum içerisinde olmalı.
Laboratuvarlarda kimi zaman çok tehlikeli maddelerle de çalışmak durumunda kalabiliyorsunuz, bunlardan hem kendimizi hem çevremizi hem de çalışan arkadaşlarımızı korumamız gerekiyor. Bu nedenle dikkati elden bırakmamamız gerekiyor. Her adımı kontrol ederek sürecin ilerlemesini sağlamalıyız. Örneğin en ufak bir hata, analizin sonuçlarını değiştirebileceğinden kural ve kaidelere her zaman dikkat etmemiz gerekiyor.
Kurumumuz akredite bir laboratuvar, yaptığımız herhangi bir analiz Avrupa veya dünyanın birçok bölgesinde aynı kalitede analiz sonuçları verebilmektedir. Bu nedenle yaptığımız her şey tekrar edilebilir, izlenebilir olmalı. Yaptığımız her işin, kullandığımız ekipmanların, malzemelerin; günlük, haftalık, yıllık vs. kontrollerinin özenle yapılması lazım. Bu kontroller ve dikkatli çalışma sizin sonucunuza direkt etki etmektedir.
Analiz kısmında çalışan bir laborantın ortalama bir günü nasıl geçiyor?
Benim çalıştığım birim söylediğim gibi ambalaj analiz laboratuvarı. Gıda ile temas eden plastik malzemelerdeki gıdalara geçebilecek tehlikeli geçişleri araştıran bir laboratuvar. Gıda maddesinin ambalajla teması uzun süreli olduğundan burada yapılan analizler de uzun sürebiliyor. Örneğin bir plastikten gıdaya ne kadar bir geçiş olabileceği konusunda analizler yapıyoruz.
Burada kısaca gıda ile temas eden ve insan sağlığını etkileyebilecek ambalajların analizleri yapılıyor. Çalışma şekline göre değişik malzemeler kullanabiliyoruz. Örneğin nemden arındırılmış dara kaplarının içine gıda benzeri sıvılar koyuluyor. Yani içeceği taklit edecek şekilde benzer malzemeler kullanılıyor. Bu sıvı ile analiz için gelen kabın nasıl bir etkileşime girdiği bu süre zarfında ne kadar ve nasıl saklanıyor gibi muamelelerden geçiriliyor. Bazen bir ayı aşan analizlerimiz de olabilmekte. Bu nedenle devamlı bir takip gerekiyor. Bu malzemelerden gıdaya bir geçiş olup olmadığı çok hassas ölçülerle kontrol ediliyor. Aynı zamanda farklı analizlerimizde var bu laboratuvarımızda, özellikle melamin tabaklardan formaldehit geçiş var mı diye bakıyor veya bazı plastik malzemelerden insanlara geçebilecek veya çocuklarda çok önemli hastalıklara yol açabilecek bazı kimyasal madde kalıntılarını analiz edebiliyoruz. Aslında bir laborantın çalıştığı analiz kısmına göre değişik ve çok çeşitli analiz yöntemleri olabiliyor.
BİR CİHAZLA ÇALIŞABİLMEK İÇİN BELLİ BİR YETKİNLİĞE SAHİP OLMANIZ GEREKİYOR
Hangi ekipmanları kullanıyorsunuz?
Bir cihazla çalışabilmek için belli bir yetkinliğe sahip olmanız gerekiyor. Ayrıca daha önce çalışmadığınız bir cihaz ise mutlaka eğitimini almanız gerekiyor. Bir analiz laboratuvarında çalışıyor olmanız her makineyi kullanabileceğiniz anlamına gelmiyor. Örneğin bizim laboratuvarımızda bir makinede çalışmak için önce bir uzman personel yanında o işle ilgili çalışıyorsunuz ve belli bir zaman geçtikten sonra analizleri beraber yaparak tecrübe kazanıyorsunuz. Belli bir kriteri geçtikten sonra size o makineyi emanet ediyorlar veya o makinede yetkilendiriliyorsunuz. Bu süre, yaptığınız analiz türüne göre değişkenlik gösteriyor. Bir cihazı kullanmak ayrı bir beceri istiyor. Cihaz sizlere bir değer veya bir pik değeri veriyor, hangi dalga boyunca, hangi sürede gibi tüm bunları yorumlayabilmek ve rapor hâline getirebilmek için yetişmiş insana ihtiyaç duyuluyor. Tüm bunlar sizin sonuca ulaşmanızı dolaylı olarak etkiliyor.
Gıda güvenliği ve kalite kontrolü sizin için ne ifade ediyor?
Gıda güvenliği ve kalite kontrolü, genel olarak bizler için insanlara sunulan gıdaların mikrobiyolojik, fiziksel, bakteriyel vs. her açıdan güvenli bir şekilde sunulmasını ifade ediyor. Çalıştığım birim (ambalaj kısmı) olarak ifade etmem gerekirse; bir gıdanın mükemmel bir şekilde üretildiğini varsayalım. Eğer ürünün konulduğu kap, yani onu koruyacak ambalaj uygunsuz ise o zamana kadarki gıda sağlığı ve hijyeni ile ilgili yapılmış olan tüm çalışmalar, emekler yok olabilir. Bizim birimin yaptığı iş burada devreye giriyor. Analiz yaptığımız ambalaj gıdayı ne kadar koruyacak, gıdaya kusursuz ortamı sağlayabilecek mi gibi soruların cevabı aranmakta. İnsanlara kaliteli ve güvenli gıdanın ulaşması için sürecin içerisinde bulunuyoruz.
HATA AFFETMEYEN BİR İŞ YAPIYORUZ
Mesleğin zorlukları konusunda neler söyleyebilirsiniz? İşiniz sırasında karşılaştığınız zorluklar neler?
İşimiz bir yönden bakınca tehlikeli bir iş olarak da görülebilir. Çok değişik kimyasal maddelere maruz kalabiliyoruz. Tabii ki önlemimizi alıyoruz ancak meslek gruplarımız içinde meslek hastalıklarına yakalanabiliyoruz. Bazen bu toksik maddeler vücudumuzda birikerek çeşitli hastalıklara yol açabiliyor. Aşındırıcılar, yanıcı ve yakıcı kimyasallarla çalışabiliyoruz. Ancak hassasiyetle ve titizlikle çalışarak iş güvenliği tedbirlerini alarak çalışıyoruz. Hata affetmeyen bir iş yapıyoruz. En ufak bir hatanın çok ciddi sonuçlar doğurabileceğinin sürekli bilincindeyiz.
Gıda laborantı olarak çalışmanın en keyifli yanları neler?
Laboratuvar çalışma ortamını seviyorum. Süreci takip ediyorsunuz, yaptığınız işin sonuçlarını görebiliyorsunuz. Tecrübe kazandıkça gelen numunelerin nasıl bir kalitede olduğunu gözünüzle algılayabilecek yetkinliğe ulaşıp ulaşmadığınızı test edebiliyorsunuz. Örneğin bir plastik madde gelmiş ama bundan gıdaya geçiş fazla olur gibi tahminlerde bulunabiliyorsunuz zamanla.
Gıda laborantı olarak kariyerinize dair hedefleriniz var mı?
Laborantlık sürekli bir araştırma ve kendini geliştirme sürecini kapsıyor. Kendi özelimde ifade etmem gerekirse artık yavaş yavaş emeklilik planları yapıyorum. Ancak gençlik ve yetkinlik süreci sizi sürekli bir araştırmaya ve belli şeyleri geliştirmeye yöneltiyor. Kalan 3-5 yıllık meslek hayatımı gurur duyarak tamamlamak istiyorum.