OCAK-ŞUBAT 2025 / KAPAK KONUSU
Gıda ve yemde yıllık yaklaşık bir milyon numune analiz ediliyor
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlıklı ve güvenilir gıdaya erişim her geçen gün daha da önem kazanıyor. Bu çerçevede 41’i Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde, 101’i özel olmak üzere toplam 142 gıda analizi laboratuvarında hem planlı olarak hem de şikâyetler yoluyla yılda bir milyona yakın numune analiz ediliyor. Bu analizlerin nasıl bir süreçte gerçekleştiği ve ülkemizdeki gıda analiz uygulamaları ile ilgili tüm detayları Gıda Kontrol ve Laboratuvarlar Daire Başkanı Mehmet Menderis dergimiz okuyucuları için anlattı.
Ülkemizde Bakanlığımıza bağlı kaç adet gıda kontrol laboratuvarı var? Bu laboratuvarlarda hangi mesleklerden kaç teknik personel çalışıyor? Her ilde laboratuvar var mı, eğer yoksa olmayan illerde analizler nerede yapılıyor?
Bakanlığımıza bağlı 39 gıda kontrol laboratuvarı, 1 Ulusal Gıda Referans Laboratuvar Müdürlüğü (UGRLM) ve Bursa Gıda ve Yem Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü (GYKMAEM) olmak üzere gıda ve yemlerde analiz yapan toplam 41 laboratuvar bulunuyor. Laboratuvarlarımızda Gıda Mühendisi, Kimyager, Ziraat Mühendisi, Veteriner Hekim, Biyolog, Kimya Mühendisi, Tekniker, Teknisyen gibi ilgili mesleklerden yaklaşık 1600 personel görev yapıyor.
Her yıl Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğümüz tarafından Bakanlık Numune Alma Planı ve İl Müdürlükleri tarafından da İl Numune Alma Planı hazırlanarak uygulamaya konuyor. Söz konusu planlarda hangi ürünlerden hangi analizleri yapmak üzere kaç numune alınacağı, hangi laboratuvara gönderileceği ve sonucun olumsuz olması durumunda şahit numunenin hangi laboratuvara gönderileceği belirleniyor. Ayrıca rutin ve şikâyet denetimleri ile ithalat ve ihracat kontrolleri sırasında da numuneler alınıyor. Alınan numunelerin gönderileceği laboratuvarlar; talep edilen analiz türü, laboratuvarın yakınlığı ve iş yoğunluğuna göre belirleniyor.
Bu laboratuvarlarda gıda ile ilgili ne tür analizler yapılıyor?
Laboratuvarlarda gıda yanında gıda ile temas eden madde ve malzemeler ile yem analizleri de yapılıyor. Gıda ve yemlerde Türk gıda mevzuatı, AB mevzuatı ve ihracat kontrollerinde alıcı ülke mevzuatı ile belirlenmiş kalite ve saflık kriterlerine uygunluğu tespit etmek üzere mikrobiyolojik, histolojik, kimyasal, fiziksel analizler; katkı, kalıntı, bulaşan, GDO, tür tayini, ambalaj analizleri gibi çok çeşitli analizler gerçekleştiriliyor.
Haber Görseli
Mehmet Menderis Gıda Kontrol ve Laboratuvarlar Daire Başkanı
İl/İlçe Tarım ve Orman Müdürlüklerince gıda denetimlerinde alınan numuneler laboratuvarlara nasıl ulaştırılıyor?
İl/İlçe Tarım ve Orman Müdürlüklerince alınan numune ve istenilen analiz türüne uygun mevzuatta belirlenmiş numune alma metotları ve ekipmanları kullanılarak numune alınıyor. Numune alınması sırasında, “Numune Alma Tutanağı ve Etiketi" doldurularak analiz ve şahit numunesine iliştiriliyor. Orijinal ambalajında alınması gereken numuneler kendi ambalajı ile dökme olarak alınması gereken ancak ek kap gerektirmeyenler doğrudan, mikrobiyolojik analiz istenecek numuneler ise aseptik koşullarda steril kaplara alınarak Bakanlığın belirlediği üzerinde cetvel işareti bulunan plastik poşetlere konuluyor. Poşetler mühür çıkmayacak ve oynamayacak şekilde plastik güvenlik mührü ile mühürleniyor. Tüm numunelerin sıcaklıkları numune alma aşamasında ölçülerek kaydediliyor. Numunenin gönderileceği laboratuvar aynı ilde ise doğrudan gıda kontrol görevlisi veya İl/İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğünün belirlediği görevli tarafından gerekiyorsa soğuk zincir sağlanarak laboratuvara elden götürülüyor. Numune farklı bir ildeki laboratuvarda analiz edilecekse yine mevzuattaki numune ve analize uygun taşıma koşulları sağlanarak resmî araç veya kargo ile gönderiliyor.
Laboratuvar analizleri ortalama kaç gün içinde tamamlanıyor? Bir numunenin alınmasından sonuçlanmasına kadar olan süreci anlatır mısınız?
Laboratuvara gelen numuneler, numune kabul ve raporlama biriminde numune kabul kriterleri yönünden kontrol ediliyor. Sıcaklığı ölçülerek kaydediliyor. Numune bilgileri ve talep edilen analizler Gıda Kontrol Laboratuvarları Sistemine (GKLS) giriliyor. Numune bilgilerini içeren barkod ile birlikte gizlilik koşulları sağlanarak ilgili analiz birimine gönderiliyor. Talep edilen analizler yapıldıktan sonra sonuçlar ilgili analiz birimi tarafından GKLS’ye giriliyor. Analiz birim sorumlusu tarafından onaylanıyor. Numune Kabul ve Rapor Düzenleme Birimi, GKLS’deki sonuçlara göre analiz raporunu hazırlıyor. Analiz raporu çıktı alınarak Laboratuvar Müdürü tarafından imzalanıyor ve Elektronik Belge Sistemi’ne aktarılıp resmî üst yazıya bağlanarak ilgilisine gönderiliyor. Numune kabulünden analiz raporunun hazırlanmasına kadar geçen süre genellikle 2-3 gün olmakla birlikte yapılan analiz türüne göre 6 saat ile 35 gün arasında değişebiliyor.
ŞAHİT NUMUNE KESİN SONUCA ULAŞTIRIYOR
Alınan numunenin analiz sonucunun olumsuz çıkması durumunda süreç nasıl işliyor?
Raf ömrü 7 günden az olan numuneler ile mikrobiyolojik analiz yapılmak üzere alınan numuneler haricinde, analiz ve şahit olmak üzere iki takım alınır. Numunenin analiz sonucunun olumsuz çıkması durumunda, gıda işletmesine şahit numune için itiraz hakkını kullanıp kullanmayacağı sorulur. Şahit numune hakkının kullanılacağının beyan edilmesi durumunda, şahit numune İl Müdürlüğü tarafından başka bir laboratuvara gönderilir ve şahit numunede mevzuata uygun çıkmayan kriterlerin analizi yapılır. Şahit numunenin muayene ve analiz sonuçları kesin olup verilecek karara esas teşkil eder.
Bütün bu aşamalarla ilgili takibin yapılabildiği, sürece ilişkin bir bilgi sistemi var mı?
Denetim, numune alma süreci ve analiz sonuçlarının tamamı Gıda Güvenliği Bilgi Sistemi (GGBS) üzerinden, numunenin laboratuvara kabul aşamasından analiz raporunun hazırlanmasına kadarki süreç ise Gıda Kontrol Laboratuvarları Sistemi üzerinden takip edilebiliyor.
Bakanlığımızdan onay almış kaç adet özel laboratuvar var? Bu laboratuvarlara hangi amaçlarla numune gönderiliyor?
Bakanlığımızdan kuruluş ve çalışma izni almış 101 adet özel gıda kontrol laboratuvarı bulunuyor. Bu laboratuvarlara ithalat ve ihracatın resmî kontrolleri sırasında alınan numuneler gönderilebiliyor. Ayrıca Bakanlığımızdan onay almış özel laboratuvarlar gıda işletmecileri veya vatandaşlar tarafından talep edilen özel istek numunesi de kabul edebiliyor.
LABORATUVARLAR DÜZENLİ DENETLENİYOR
Laboratuvarlarda analiz güvenilirliği nasıl sağlanıyor? Laboratuvarların akreditasyon durumu nedir?
Gıda Kontrol Laboratuvarları iş ve işlemleri 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’na dayanılarak hazırlanan 18 Şubat 2022 tarihli ve 31754 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Gıda Kontrol Laboratuvarları Yönetmeliği hükümlerine göre yürütülüyor. Yönetmeliğe göre laboratuvarlar Bakanlığın belirleyeceği resmî kontrol numune analizleri için akredite olmak zorunda. Ayrıca laboratuvarlarda, TS EN ISO/IEC 17025 Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yetkinliği İçin Genel Gerekliliklerde yer alan tüm prosedürler ve talimatlar bulunuyor. Bakanlığımıza bağlı 41 gıda kontrol laboratuvarından 40 tanesi, Bakanlığımızdan yetkilendirilen 101 özel gıda kontrol laboratuvarından 92 tanesi TS EN ISO/IEC 17025 standardına göre akreditedir. Laboratuvarlarda öncelikle uluslararası metotlar, uluslararası metot bulunmadığı takdirde gıda ve yem mevzuatlarında belirtilen analiz metotları kullanılıyor. Laboratuvar tarafından ilgili metodun laboratuvarda uygulanabilirliğinin validasyon/verifikasyon çalışmaları yapılır. Laboratuvarlar her analiz grubu için yılda en az bir kez ulusal veya uluslararası yeterlilik testleri düzenleyen kuruluşların testlerine katılırlar.
Laboratuvarlar, ilgili yönetmelik gereği şikâyet dışında iki yılda en az bir defa denetleniyor ve denetimlerde personelin analiz konusunda yetkinliği, cihazların kalibrasyon kayıtları, kullanılan metotların güncelliği, analizlere ait validasyon/verifikasyon kayıtları gibi analiz güvenliğini etkileyen tüm hususlar kontrol ediliyor. Denetim sürecinde analizi doğrudan etkileyen herhangi bir eksiklik tespit edildiğinde ilgili analiz eksiklik giderilinceye kadar askıya alınıyor.
VATANDAŞLAR DA ANALİZ YAPTIRABİLİR
Ülkemizde yılda kaç analiz yapılıyor? Analiz çeşitliliği bakımından ne durumdayız?
Ülkemizde gıda ve yemlerde yıllık yaklaşık bir milyon numune analiz ediliyor. Analiz sayısı aynı numunede istenen analiz çeşitliliğine göre değişiyor. Laboratuvarlarımızda binin üzerinde farklı analiz yapılabilir durumda. Ülke olarak laboratuvar analiz alt yapısı ve personel yetkinliği çok iyi durumda olup gıda kontrol laboratuvarlarımızca yurt dışından gelen numuneler için de analiz hizmeti veriliyor.
Herhangi biri istediği analizi yaptırabilir mi? Yapılabiliyorsa bununla ilgili bilgi verir misiniz?
Vatandaşlarımız istediği analizi, özel istek olarak ücretini ödemek koşuluyla laboratuvarlarımızda yaptırabilir. Ancak satın almış olduğu bir ürünle ilgili şikâyeti üzerine hangi analizi isteyeceğini bilemeyebilir. Bu konuda laboratuvarlarımıza her türlü başvuru yapılabilir, analizler hakkında bilgi ve teknik yardım alınabilir.