MAYIS-HAZİRAN 2025 / TARIM TEKNOLOJİLERİ
Mühendisler ve veterinerler el ele verdi, mastitis önleyici cihaz buldu
Disiplinler arası ortak bir çalışma ile Fırat Üniversitesi Sivil Havacılık Uçak Bakım ve Onarım Bölümünden Doç. Dr. Burak Tanyeri ve aynı üniversitenin Veteriner Fakültesinden Prof. Dr. Ali Rişvanlı büyükbaş hayvanlarda görülen mastitis hastalığını önleyici bir cihaz geliştirdiler. Doç. Dr. Tanyeri, bu konuda dünyada bir ilk olan “Antimastitor” adlı cihaz fikrinin ortaya çıkışından, deneme ve patent aşamaları ile kullanımına kadar sürecin tüm detaylarını dergimize anlattı.
Havacılıkla ilgili bir yüksekokulda akademisyensiniz, hayvan sağlığı kapsamındaki bu konuya ilginiz nasıl oldu? Cihazı geliştirme sürecinde başka paydaşlarınız var mı?
Fırat Üniversitesi Sivil Havacılık Uçak Bakım ve Onarım Bölümünde doçent olarak görev yapıyorum. Mühendis kökenli bir akademisyenim. Bu çalışma hayvancılık sahası ile ilgili olsa da aslında cihaz geliştirilmesi temel olarak mühendislik alanı. Bu başarıya, doktora ve yüksek lisans öğrencilerimden oluşan ekibimle, Prof. Dr. Ali Rişvanlı ve asistan ekibi, birlikte çalışarak ulaştık. Çalışmada, daha sonra Teknokent'te istihdam edilen öğrencim Yusuf Yunus Atabay da yer aldı.
Cihaz fikri ve araştırma Prof. Dr. Ali Rişvanlı’nın mühendislik temelli bir bölüm olduğumuz için bize başvurmasıyla ortaya çıktı. Kendisi jinekoloji alanında çok deneyimli bir akademisyen. Mastitis de doğum ve jinekoloji alanında bir hastalık grubu. Çiftlik hayvanlarında bu hastalığın çok yaygın olduğunu anlattı. Bize meme anatomisini anlatmasını istedik. Meme anatomisini anlatınca havacılıkta çok yaygın olarak kullanılan çekvalf ve enjektör sistemleriyle çok benzeştiği şeklinde çağrışım yaptı. Meme dokusunu elektrik sinyalleri ile kapatabilir miyiz diye düşünerek çalışmaya başladık.
Veteriner Fakültesindeki asistanların takibi ile canlı hayvan kesiminin ardından henüz canlılığını kaybetmemiş meme dokusunu, organ banyosuna alıp laboratuvar ortamına getirerek ilk çalışmamızı yaptık. Burada kaç voltluk elektrik enerjisi sinyali ile düz kasları uyarabildiğimizi gördük. Sonra canlı hayvanlardaki deneylerimize geçtik.
Cihazı tanımadan önce, büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde en sık rastlanan hastalıklardan mastitis neden oluyor ve nasıl bir sıkıntıya neden oluyor? Kısaca açıklar mısınız?
Veteriner Fakültesinde birlikte çalışma yürüttüğümüz akademisyenlerin tanımladığına göre mastitis; yüzde 85-90 oranında dışarıdan giren bakterilerin meme içinde oluşturduğu inflamasyon ve yangı olarak ortaya çıkan bir hastalık. Normalde memenin doğal bir koruması var, sfinkter dediğimiz memenin doğal kapakları memeyi koruyor. Sağım esnasında özellikle de sağım makinesi ile sağım yaptığımız zaman, memedeki düz kasları zorlamanın etkisi ile uzatıyoruz. Bu memedeki kapakları gevşek hâle getiriyor ve meme kanalı yaklaşık 45 dakika açık kalıyor. Özellikle makinelerdeki pulsetlerin ayarsızlığından dolayı daha sık görülebiliyor. Vakumun etkisiyle memedeki deformasyon artıyor ve kanaldan içeri giren bakteriler enfeksiyon hastalıkları yaratıyor. İlerleyen süreçte, halk arasında “meme körlüğü” olarak bilinen memenin tamamen süt veremeyecek hâle gelmesine ve verim düşüklüğüne neden oluyor. Birlikte çalıştığımız veteriner hekimler ayrıca; meme dokusunda yoğun olan süt üreten alviollerin kanlanmasının daha geç olduğu, bu nedenle antibakteriyel ilaçların o bölgeye ulaşımında güçlük oluştuğu için enfeksiyon artış hızının da yüksek olduğu bilgisini verdiler. Dolayısıyla, hastalığın tedavisinden çok önlenmesine yönelik çalışma yapılması büyük önem taşıyor.
MEMEYE ELEKTRİK SİNYALİ GÖNDERİYORUZ
Antimastitor cihazının bu hastalığı önlemede katkısı nasıl olacak? Cihazın işleyişini ve kullanımını anlatır mısınız?
Tüm dünyanın kabul ettiği bir mastitis koruma prosedürü var: ön daldırma dediğimiz sağımdan önce memenin yıkanması, sağımın yapılması, son daldırma dediğimiz bir solüsyona memenin daldırılması ve hayvanın yatmasını engellemek için padokta bir süre daha tutulması şeklinde. Bu prosedürün koruyuculuk etkisi hâlâ tartışılır durumda. Biz ne yapıyoruz, sağımdan sonra açık olan memenin kapanması için antiseptik solüsyon içinde elektrik sinyali gönderiyoruz. Bilindiği gibi kasların çalışması beynimizin gönderdiği elektrik sinyalleri ile oluyor. Biz de elektrik sinyalini dışardan meme köküne veriyoruz, zaten kapanmaya çalışan kasın 1-2 saniye kadar bir sürede kapanmasını sağlıyoruz. Yani memeyi kısa sürede orijinal hâline getirerek bakteri girişini önlemiş oluyoruz.
Ancak sağım bitip vakumdan ayrıldığı zaman, meme dokusu içinde oluşan alçak basınç dışardan hava emmeye çalıştığı için elektrik sinyali ile orijinal hâline gelene kadar kısa sürede havayla birlikte memeye bakteriler girmiş olabilir. Bunun için de antifunfal, antibakteriyel ve antiviral özellikleri olan bizim geliştirdiğimiz solüsyonumuz var. E vitamini ve gliserin de içeren solüsyon, aynı zamanda elektrik sinyallerinin hayvan refahına uygun verilmesine ortam hazırlıyor. Bu solüsyon kısa sürede giren bakterileri yok ediyor. Cihazı sahadaki çalışmalar sonucu tek memeye uygulanacak şekilde tasarladık. 4 memeye aynı anda uygulanacak cihaz tasarımı, sağıcı için yük oluşturabilirdi. Her memeye 1 saniye uygulama yeterli oluyor. Bu sürede 16 pals sinyal gönderiyoruz ki bir sinyal bile yeterli oluyor.
ÇOK SAYIDA BÜYÜKBAŞ ÜZERİNDE DENEDİK
Bu cihazın hastalığı önleme seviyesi nedir? Kaç hayvan üzerinde denendi, sonuçlar hakkında bilgi verir misiniz?
2021 yılında 18 ay süren TÜBİTAK projesi sürecinde Fırat Üniversitesi Hayvancılık Araştırma Merkezindeki 30 hayvan üzerinde denemeler yaptık. Burada bizden önce senede 6-7 vaka bildirilirken bir yıllık deneme süresinde hiçbir vaka bildirilmedi. Subklinik ve klinik denilen hastalığın ilerleme seviyelerinden subklinik seviyesinde iken yani belirtiler ortaya çıkmadan hastalığın varlığını ölçerek anlayabiliyoruz. Ölçüm için ultrasonografi ve kan testleri veteriner hekimler tarafından yapıldı. Bu seviyede somatik hücre sayısına bakılıyor. Uygulamanın başında somatik hücre sayısı 430 binlerdeydi, 6’ncı ayın sonunda 80 bine kadar düştü. 2 ay bu cihazla çalışmayı bıraktık, somatik hücre sayısının tekrar 230 bine kadar çıktığını gördük. Sonra kullanmaya tekrar devam ettik, bir yıl boyunca hiçbir vaka bildirilmedi. Sonuçlarda mastitis hastalığını önleyebildiğimizi gördük.
KOSGEB projesinde de 400, 87 ve 32 baş sağmal hayvan bulunan 3 çiftlikte bu cihaz kullanıldı. 6 ay kullanıldı ve o sürede hiçbir vaka bildirilmedi. Daha sonra cihazı 100 farklı çiftliğe dağıttık. Türkiye’nin en büyük çiftliklerinden 3 bin 500 baş sağmalı olan Rumeli Çiftliği, Sütaş Bingöl Çiftliği ile İzmir, Adıyaman, Kayseri gibi birçok ilde kullanıcılara dağıttık. Rumeli Çiftliği kronik mastitis hastalığı olan 120 baş hayvan üzerinde 6 aydır uygulama yapıyor, şu ana kadar bir hastalık görülmedi. Onlar cihazı rutine almaya karar verdiler. Biz de cihazın nihai hâlini oluşturup seri üretime geçtik.
Şunu belirtmeliyim; mastitisi tamamen yok etme iddiamız yok çünkü farklı oluşum nedenleri de var. Ancak meme açıklığından kaynaklanan mastitisi yüzde 80-85 oranında engellediğimizi söyleyebiliriz.
Patent alındı mı? Cihazın yaklaşık maliyeti ve ömrü ne kadar? Şu an satışa sunuldu mu?
Cihazın birçok patent ve başarısı var. 2021 yılında Türkiye patenti alındı. Ardından uluslararası patentimizi aldık. Amerika, Avrupa, Avustralya, Kanada ve İsrail gibi sayacağımız 65 ülkede patent koruması için yıllık koruma bedeli ödüyoruz. 2021 yılında düzenlenen Teknofest’de Türkiye ikinciliği, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesinin düzenlediği Haytekfest 2024’te Türkiye ikinciliği aldı.
Uluslararası Buluş Yarışması’nda 270 buluş arasında altın madalya kazandı. Cambridge Üniversitesinin dergisinde ve AB dergisinde, yeni mastitisten koruma yöntemi olarak yayınlandı. ABD’de FDA raporları çıkmak üzere, Avrupa Tarım Konsilidasyonu ürünün testlerini yapıyor. Birçok ülkeye de satışlarımız başladı. İnternet üzerinden ve Fırat Üniversitesinde teknokent bünyesinde yer alan şirketten satışını yapıyoruz. Ayrıca bölge bayilerimiz var. Cihazın adı ve markası “Antimastitör”. 2 yıl garantili, uzun süre kullanımı mümkün. Yaklaşık fiyatı 250 euro. Her hayvan için ayrı cihaz gerekmiyor. Alınacak cihaz sayısı kullanacak sağıcı sayısına bağlı. Küçükbaş hayvanlar için henüz bir tasarım yapmadık.
Eklemek istediğiniz başka bir şey var mı?
Şunu belirtmek istiyorum: AR-GE çalışmalarının ve teknolojik buluşların tanıtılmasını istiyoruz. Bunu neden söylüyorum derseniz, başka ülkelerden bana ulaşma hızı inanın benim kendi ilimden daha yüksek. Şu anda 4 cihazımız tescillenmiş durumda, pazarlama kısmı AR-GE’den fazla zaman alıyor. Tanıtım ve pazarlama işini iş insanları aracılığıyla yapmaya kalkıştığımız zaman ticaretin kuralları işliyor, cihaz kullanıcıların ulaşamayacağı bir fiyatla satışa çıkıyor ve buluşun amacına zarar veriyor.