Müge ÇEVİK     İbrahim BAĞCI 

Siyah ve yeşil çayla ilişkin mevzuat hakkında genel bir bilgi verir misiniz?

Ülkemizde çay ile ilgili kriterler 17 Temmuz 2015 yılında yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Çay Tebliği ile belirlenmiştir. Tebliğ hem siyah çayı hem de yeşil çayı kapsamaktadır. Daha önceki düzenleme ile sadece siyah çay ile ilgili hususlar belirlenmişti. Yeşil çay tüketiminin son dönemde yaygınlaşması nedeniyle mevzuatı yeşil çayı da kapsayacak şekilde “Çay Tebliği” olarak revize ettik. Tebliğ ile siyah ve yeşil çayın tekniğine uygun ve hijyenik bir şekilde üretilmesi, işlenmesi, muhafazası, depolanması, etiketlenmesi, taşıma ve piyasaya arzı ile ilgili şartlar ve tabii ki ürün özellikleri belirlenmiştir.
Ancak bitki çayları Çay Tebliği kapsamında bulunmuyor. Bu çaylar için bizim yatay mevzuat olarak isimlendirdiğimiz kurallara uyulması gerekiyor. Önemli bir husus ise bitki çaylarında kullanılan bitkilerin mutlaka Bakanlığımızca belirlenen ve resmi internet sitemizde yayımlanan “pozitif bitki listesi”nde yer alması gerekiyor. Bu durum tüketiciler açısından büyük önem arz ediyor. Çünkü her bitkinin gıda amaçlı tüketilmesi uygun değil. Birçok bitki zehirli olabiliyor.

İKLİM GEREĞİ İLACA İHTİYAÇ KALMIYOR

Mevzuata göre kaliteli ve sağlıklı çay nasıl olmalı?

Aslında bizim Bakanlık olarak gıda konusundaki temel hedefimiz tarladan sofraya gıda güvenilirliğini etkin ve sürdürülebilir bir şekilde sağlamak. Yani bizim için en önemli husus piyasaya arz edilen ürünlerin öncelikli olarak güvenilir olması. Güvenilir gıda demek gıdanın fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlerden azami düzeyde arındırılması, mevzuatın belirlediği kriterlere uygun olması.

Mevzuat oluştururken temel bakış açımız böyle olmakla birlikte tüketici menfaatlerini korumak ve haksız rekabeti önlemek adına birçok düzenlemede kalite kriterlerine de yer veriliyor. Çay Tebliği’nde de gerek siyah çay gerekse yeşil çay için önemli kalite kriterleri bulunuyor.

Mevzuatta çay Camellia sinensis türünün farklı çeşitlerinin genç sürgünlerinden tepe tomurcuğu ve onu takip eden taze yapraklar ve taze tek yaprak, taze iki yaprak ve taze üç yapraklı sürgünler ile bunları birbirine bağlayan taze sap kısımlarının belli işlemlerden geçerek üretilen ürün olarak tanımlanmaktadır.

Öncelikle çay hasatında genç sürgünlerin toplanması kaliteli çay üretimi için önemlidir. 2,5 yaprak denilen iki yaprak ve bir tepe tomurcuğundan oluşan kısmın hasat edilmesi ile üretilen çay oldukça iyi kalitede bir ürüne dönüşebilmektedir. Ancak gerek çay üretim bölgelerinin arazi yapısı, gerekse iklim koşulları nedeni ile 2,5 yaprak hasat her zaman mümkün olmadığından ürünün standardize edilebilmesi için üretim sırasında çayı sınıflandırıp harmanlayarak mevzuatta yer alan parametrelere uygun çay üretilebilmektedir.

ÇAYDAKİ SU EKSTRAKTI KALİTE GÖSTERGESİ

Tebliğ’de siyah ve yeşil çay için kalite kriterleri var. Örneğin yeşil çay için toplam kateşin ve toplam polifenol değerleri bulunuyor. Siyah ve yeşil çay içinde ortak  “Su ekstraktı” ve “ham selüloz” kriterleri bulunuyor. Bu kriterler çay kalitesinin önemli bir göstergesi. Bir çayda su ekstraktı ne kadar yüksek ise o kadar kaliteli, ham selüloz değeri ne kadar yüksekse o kadar kalitesiz çay demektir.

Ülkemizde üretilen çaylar için çok önemli bir husus ise bitki koruma ürünleri. Mevzuat kullanımına izin verdiği halde Türkiye’deki çaylarda pestisit kullanılmıyor. Çünkü iklim gereği ülkemizde çay için bitki koruma ürünlerine ihtiyaç duyulmuyor. Bu anlamda çok şanslıyız ve Türk çayları için çok kaliteli ve sağlıklı diyebiliriz. Hatta, dünyada üzerine kar yağan tek çay Türkiye’de üretiliyor. Rize’de kışın kar yağıyor. Ama Çin, Sri Lanka, Hindistan gibi ülkelerde çay tarımı yapılan alanlara kar yağmıyor. Bu durumda da ülkemizde zararlı mücadelesi için ilaç kullanmaya gerek duyulmuyor. Katkı maddesi ise zaten yasak.

Çay satın alırken tüketiciler nelere dikkat etmeli? Ambalajlarda hangi bilgiler aranmalı? 

Tüketicilerin çay satın alırken ilk dikkat etmeleri gereken husus çayın hazır ambalajlı olması. Mevzuat gereği doğrudan tüketime sunulan çaylar hazır ambalajlı olmak zorunda. Hazır ambalajlı gıdaların etiketinde bulunması zorunlu olan etiket bilgileri var. Bu bilgiler tüketici açısından önemli. Öncelikli olarak çayın Bakanlığımızdan işletme kayıt numarası almış bir işletmede paketlenmesi gerekiyor. Tüketiciler mutlaka bu numarayı kontrol etmeliler. Mevzuat gereği çayda aroma kullanılabiliyor. Ama mutlaka aromalı olduğunun etikette belirtilmesi gerekiyor. Süzen poşet içinde satışa sunulan siyah ve yeşil çayların etiketinde, kullanım şekline göre “demlik süzen poşet” veya “süzen poşet”  ifadesi ürün isminin etiketin aynı yüzünde yer alması zorunlu. Tüketiciler her türlü şikayetler için Alo 174 Gıda İhbar Hattı’nı arayabilirler.

KAÇAK ÇAYA İZİN VERMEMİZ SÖZ KONUSU DEĞİL

Halk arasında “kaçak çay” olarak bilinen çay türü nedir? Mevzuatta yeri var mı?

Kaçak çayın mevzuatta yerinin olması söz konusu olamaz. Adı üzerinde kaçak. Bu ürünlerin satışının yapılması yasak.  Ancak piyasada kıvrımlı büyük yapraklı ithal çaylar var. Kamuoyunda bu çaylar da  “kaçak çay” olarak isimlendiriliyor. Ama bu çaylar ithalat yoluyla resmi olarak ülkemize giriyor ve raflarda yerini alıyor. Hiçbir kaçak çayın markette satışına izin vermemiz söz konusu değil. İthal edilenler de zaten yurt içine girerken ayrıntılı olarak her türlü denetimleri yapılıyor. Kaçak çayların kesinlikle tüketilmemesi gerekiyor.

HEM ÇAYI HEM AMBALAJINI DENETLİYORUZ

Poşet çaylarda nelere bakılıyor?

Bakanlık olarak biz sadece gıdaları değil gıda ile temas eden madde ve malzemeleri de denetliyoruz. Poşet çayın poşetinin de gıda ile temasa uygun bir malzemeden yapılmış olması gerekiyor. Gıda ile temas eden madde ve malzemelerle ilgili çok ayrıntılı mevzuat düzenlemesi bulunuyor.