Ercan AKSOY    

Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAYKUR), 2002 yılında çıkarılan yasa ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlandı. Kurum faaliyetlerini halen bu kapsamda sürdürüyor.
46 yaş çay işleme fabrikası, 1 çay paketleme fabrikası, 1 pazarlama ve üretim bölge müdürlüğü, 8 pazarlama bölge müdürlüğü, Ana Tamir Fabrikası, Atatürk Çay ve Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü bulunan kuruluş, 12 bin 541 çalışanı ve günlük 9 bin 95 ton yaş çay işleme kapasitesi ile Türkiye çay sektörünün lideri konumunda.

Ülkemizde çay denince akla gelen ilk markalar arasında ÇAYKUR. Böylesine önemli bir konuma sahip olan ÇAYKUR’un genel müdürlük görevini yürüten Ekrem Yüce’ye kuruluşun faaliyetlerini, çay üretimi ve işlenmesiyle ilgili detayları sorduk.

ÇAYKUR’un Türkiye çay üretimindeki yeri ve konumu nedir?

Türkiye’de çay tarımı 42˚ kuzey enlemde, kuzey doğusu soğuğu kesen Kafkas sıradağları, güneyi ve doğusu birden bire yükselen, yükseklikleri 3 bin 950 metreye kadar ulaşmakta olan, denizden gelen nemli rüzgârların bereketli yağışlar bıraktığı Kaçkar sıradağları ile çevrili, denize açık, kuytu bir mikro klimada yapılıyor.
Türkiye, Gürcistan Cumhuriyeti, İran ve Japonya’da yaş çay ürünü, mayıs-ekim arasındaki 6 aylık süre içerisinde üç sürgün şeklinde hasat edilirken, diğer üretici ülkelerde bu süre 9 ila 12 ay devam etmekte.

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde 778 bin dekar çaylık sahada yaklaşık 196 bin üretici aile çay tarımı ile uğraşıyor. Yıllık yaş çay ürünü rekoltesi iklim ve tarımsal teknik koşullara bağlı olarak 1 milyon 200 bin ile 1 milyon 300 bin ton arasında değişiyor. ÇAYKUR bu üretimin yüzde 60’ından fazlasını alıyor.

YAKLAŞIK 250 BİN TON KURU ÇAY ÜRETİLİYOR

Türkiye’de bir yılda üretilen çay miktarı ne kadar, üretilen bu çayın ne kadarı ülkemizde kalıyor, ne kadarı ihraç ediliyor?

ÇAYKUR’un uzun dönem yıllık yaş çay alım ortalaması 600-650 bin ton civarında. Özel sektörle birlikte ortalama yaklaşık 1 milyon 300 bin tonun üzerinde yaş çay alımı yapılıyor. Sektörde üretilen kuru çay toplamı ise 230-250 bin ton civarında seyrediyor.

ÇAYKUR olarak yaklaşık 100-120 bin ton aralığında kuru çay üretimi yapıyoruz. ÇAYKUR’un çay satışları; üretim, stok ve piyasa koşullarının en iyi şekilde değerlendirilerek oluşturulan satış rakamlarının gerçekleşmesi için yapılan planlamalar doğrultusunda yürütülüyor. Bu planlamalar yurt dışına yapılan satışları da kapsıyor. Geçmiş yıl ortalamalarına baktığımızda 2 bin 500 ile 4 bin 500 ton arası ihracat yapmış durumdayız.

Ülkemiz, çay tarımı yapan ülkeler arasında siyah çay üretimi sıralamasında dördüncü, kuru çay üretiminde beşinci sırada yer alıyor.

Ülkemizde çayın en çok üretildiği yerler dikkate alındığında en kaliteli çayın bulunduğu bölgeler nereler? Çay üretiminde kalitenin artırılması için ne tür faaliyetler yürütülüyor?

Türkiye’de çay tarımı Doğu Karadeniz Bölgesi’nde ve ağırlıklı Rize’de yapılıyor. Çay plantasyonlarının; yüzde 66’sı Rize’de, yüzde 19’u Trabzon’da, yüzde 12’si Artvin’de, yüzde 3’ü de Giresun ve Ordu illerinde bulunuyor.

Gürcistan sınırından, Trabzon’un Araklı-Karadere sınırına kadar olan Karadeniz kıyı şeridi ve yer yer 30 kilometre içerilere kadar giren ve yaklaşık bin metre yüksekliklere kadar uzanan yamaçlar çay yetiştiriciliği için en elverişli bölge olması nedeniyle birinci sınıf çay bölgesi tanımlanıyor.  Araklı-Karadere’den başlayarak Ordu’nun Fatsa ilçesine uzanan bölge ise ikinci sınıf çay bölgesi.

ÇAYKUR olarak ürün kalitesini geliştirmek, işlenmesini iyileştirmek, iç ve dış pazar kuru çay taleplerini karşılamak için olanaklarını en iyi şekilde kullanıyoruz. Üretimin her anında verimliliği artırmayı hedefleyerek ülkenin sermaye birikimine yardım ediyoruz. Yeni ziraat ve yatırım kaynakları oluştururken, aslında aynı anda geleceğe de yatırım yapıyoruz. İşlenmeye uygun nitelikteki çay yapraklarını özel denetimler ve kalite kontrolleriyle üreticilerden titizlikle satın alıp gelişen teknolojinin olanaklarından yararlanıyoruz.

Çay çeşitleri hakkında bilgi alabilir miyiz? Türkiye’de rağbet gören, ülke insanının damak tadına en uygun çeşitler hangileri?

ÇAYKUR köklü geçmişi ve hafızasını koruyarak kendini yenileyen ve geliştiren, global olma vizyonuyla hareket eden bir marka. ÇAYKUR ürün gamında siyah çay, yeşil çay, beyaz çay, siyah ve yeşil çayları meyve ve bitkilerle harmanladığı çaylar, soğuk çay ve ara ürün olarak ürettiği çay pudrası gibi birçok ürün bulunuyor. Türkiye’de en fazla talep gören çay çeşiti siyah çay. ÇAYKUR çayın her alanında uzmanlaşmış bir marka olarak farklı damak tatlarına uygun onlarca çeşit siyah çay seçeneği sunuyor. Hafif, buruk, dem oranı yüksek, aromalı sevenlere tomurcuk, bitki ve meyvelerle harmanlanmış siyah çaylar gibi.

Çay işleme teknolojisinde ülkemiz hangi seviyede, dünyayla kıyaslandığında ne durumdayız?

Çay işleme teknolojisinde dünya ülkeleriyle yarışır durumdayız. ÇAYKUR AR-GE çalışmalarıyla teknolojiyi yakından takip ederek tüm fabrikalarda düzenli olarak yenilikler yapmaya devam ediyor. 46 yaş çay işleme ve bir paketleme fabrikamızda, çay üretimi yapan ülkelere göre son derece modern, yüksek kapasiteli ve otomasyon teknikleri kullanılarak üretim yapıyoruz. Halen yapımı devam eden modern, dünyanın en kapasiteli ve teknolojik paketleme fabrikasının kurulması çalışmalarında sona gelindi. Yakın zamanda tamamlanması beklenen İyidere Paketleme Fabrikasında, üretim kapasitesi  günlük bin ton olup dünyanın en kapasiteli, modern, teknolojik, akıllı ve çevreci sistemleri kullanılacak. Fabrikada akıllı ambarlarda depolama yapılacak olması da önemli bir başka özellik.

Fabrikaya ilk olarak big-bag(yük taşıyan büyük çuval) ile gelen yarı mamul çay, zeminden girip bir alt katta temizlenecek. Pnömatik taşıma sistemiyle en üst kata çıkarılıp silo ve harmanlama ünitelerinden geçerek paketlenip, kolilendikten sonra akıllı ambarlarda depolanmak üzere hiç el değmeden üretim süreci tamamlanmış olacak.

ÜLKEMİZDE ÜRETİLEN ÇAY ORGANİĞE ÇOK YAKIN BİR NİTELİKTE

Çay üreticisinin daha verimli ve kaliteli üretim yolunda üzerine düşenler neler, bu konuda siz ne tür çalışmalar yürütüyorsunuz?

Dünyada çayın yetiştiği en kuzey bölge olan Türkiye’de, çayın üzerine kar yağıyor ve bu nedenle haşere barındırmıyor. Oysa dünyada ağırlıklı olarak tropik kuşakta yetişen çayda yoğun bir haşere mücadelesi yapılıyor. Bu haşereler sağlığa zararlı zehirli kalıntılar birikmesine neden oluyor, çayın üzerinden arıtılması ise zor ve maliyetli. İşte sırf bu nedenle bizim çayımız doğal olarak organiğe çok yakın bir nitelikte.
ÇAYKUR olarak çay tarımımıza önemli katkılar sağlayacak Gen Havuzu Projesi’ni yürütüyoruz. Bu kapsamda dünyanın en önemli çay üreten ülkeleri incelenerek gözlemler yapıldı. Söz konusu ülkelerden ıslah edilmiş çay fidanlarının getirilmesi ve ıslah edilen yerli çay çeşitleri ile birlikte çay bitkisine ait ulusal gen havuzunun oluşturulması yolunda çalışmalarımız sürüyor.

Büyük çay yetiştiricisi ülkelerin ıslah ettiği çay çeşitlerinden performansı ve uyum kabiliyeti iyi olanları çoğaltarak; siyah, yeşil, beyaz çay ve oolong çayı gibi farklı çay çeşitlerinin kullanımını arttırma çalışmaları, çay tarımına artı değer katacak nitelikte. Hem doğrudan ülkemize gelen çay çeşitlerinden performansları ve uyum kabiliyetleri iyi olanlar hem de gen havuzundaki farklı karakterler taşıyan çay çeşitleri arasındaki melezleme yoluyla ıslah edilen yeni çeşitlerden üretim yapmanın yolu bu proje sayesinde açılmış oluyor. Tüm bu çalışmalar sonucunda hem kendimize has milli çeşitlerimiz ortaya çıkıyor hem de verim ve kalite yönünden önemli bir ivme kazanmış oluyoruz.

Üreticilerimizin de kaliteli ürün yetiştirmek, toplamak ve aldığımız kararlarda yanımızda olmaları gibi bir sorumlulukları bulunuyor. Neticede biz üreticilerimizle bir aileyiz, çayımızı gelecek nesillere doğru bir şekilde taşımak istiyorsak ortak hareket etmek zorundayız.