Ayşegül ULUCAN ŞAHİN    

Mevsimlik tarım işçilerine yönelik çalışmalarınız bulunuyor mu?

Yaşadıkları illerden, tarımsal üretimin yapıldığı ve iş gücü talebi yoğun illere çalışmak üzere gelen mevsimlik tarım işçilerimizin ve aile bireylerinin mevcut sorunlarının tespiti ile bu sorunların giderilmesi Bakanlığımızın önem verdiği hususlardan biri. Bakanlığımızca mevsimlik tarım işçilerine yönelik ilk çalışma, 2010 yılında “Mevsimlik Tarım İşçilerinin Çalışma ve Sosyal Hayatlarının İyileştirilmesi Projesi” (METİP I) diyebiliriz. 4 yıllık yapılan bu ilk uygulamada mevsimlik tarım işçilerinin barınma, alt yapı ve kolaylık tesisi, eğitim, sağlık ve diğer ihtiyaçlar için 38 il valiliğine ödenek aktararak 328 bin 39 mevsimlik tarım işçisine ulaştık.

Daha sonra bu projenin devamı niteliğindeki Mevsimlik Tarım İşçileri Projesini (METİP II), 2017 yılında tekrar uygulamaya başladık.

2017-2018 yılları arasında uygulanan Proje çerçevesinde: mevsimlik tarım işçiliğinin yoğun olarak yer aldığı Adana, Ankara, Bursa, Eskişehir, Konya, Manisa, Ordu, Giresun ve Düzce olmak üzere toplam 9 ili pilot uygulama kapsamına aldık.

Bu pilot illere, mevsimlik tarım işçilerinin temel ihtiyaçlarını karşılayan, eğitim, sağlık ve sosyal faaliyetlere ilişkin imkan sunulan; elektrik, su ve kanalizasyon alt ve üst yapısı bulunan geçici yerleşim alanları oluşturmak üzere para tahsisi yaptık.

Mevsimlik Tarım İşçileri Projesi hangi kurumların iş birliğinde yürütülüyor? İllerle koordinasyonu nasıl gerçekleştiriyorsunuz? Proje kapsamında kişilere nasıl ulaşılıyor?

Bakanlığımız yanında İçişleri, Milli Eğitim, Sağlık ile Tarım ve Orman Bakanlığı başta olmak üzere proje kapsamında ilgili taraflarla ortak çalışmalar yürütüyoruz. Yine vali yardımcısı başkanlığında illerde mevsimlik tarım işçileri bürosu kurulmuş ve bu bürodan bir kişi koordinatör olarak belirlenmiştir. İllerden konu ile ilgilenen vali yardımcısı ve koordinatör bilgileri resmi olarak tarafımıza iletilmiş olup, kendileriyle sürekli iletişim halindeyiz.

Mevsimlik tarım işçilerine ait bilgileri sağlıklı ve düzenli bir şekilde alabilmek ve e-METİP ile uyumunu sağlayabilmek için mevsimlik tarım işçisinin bir başka ilde çalışmak amacıyla geçici olarak yer değiştirenlerin kimlik bildirimlerinin, bu kişilerin yaşadıkları geçici yerleşim alanlarında doğrudan kolluk kuvvetlerince alınıyor ve bu bildirimler Bakanlığımızla paylaşılıyor.

e-METİP sistemi sadece istatistik üreten bir sistem mi?

Söz konusu sistem: Mevsimlik tarım işçilerine ve ailelerine kurumlar tarafından sunulacak hizmetlerin daha etkin ve verimli olarak yürütülebilmesi için kuruldu. Valilikler tarafından eylem planı hazırlanması ve bu eylem planları çerçevesinde ödenek tahsisi yapılması süreci elektronik ortama taşındı.

Çocuk işçiliğinden bahsetmek gerekirse, mevsimlik tarımdaki çocuklar daha dezavantajlı durumda diyebilir miyiz?

Mevsimlik gezici ve geçici tarımda yer alan çocuk işçiliği: çalışma ve yaşam koşulları, çevre ile ilişkiler, eğitim ve sağlık sorunları açısından ayrı bir dezavantaja sahip.

Mevsimlik tarım işçisi aileler çalışma yerlerine giderken ekonomik ve sosyal zorunluluklardan dolayı çocuklarını da yanlarında götürmekte ve böylece çocuklar aile ekonomisine katkı sağlamak için yaşlarına uygun olmayan tarımsal işlerde çalışmaktadır.

Bu yüzden Bakanlık olarak çocuk işçiliği ile mücadele kapsamında yürüttüğümüz çalışmalarda mevsimlik tarımda çalışan çocuklar öncelikli hedef gruplarımız arasında yer alıyor.

15 YAŞINI DOLDURMAMIŞ ÇOCUKLARIN ÇALIŞTIRILMASI YASAK

Çocuklar yasal olarak kaç yaşından sonra çalışabilirler?

Ulusal mevzuatımızda çocuk çalışma yaşı, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 71. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre, 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilir.

Ancak, çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri olarak tanımladığımız alanlarda ağır ve tehlikeli işlerde 18 yaş altı hiçbir çocuk çalıştırılamaz.

Çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri nelerdir?

182 sayılı ILO Sözleşmesi gereğince hazırlayarak uygulamakta olduğumuz Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programı’nda (2017-2023), öncelikli hedef grupları “Tarımda Aile İşleri Dışında, Ücret Karşılığı Gezici ve Geçici Tarım İşlerinde Çalışma, Sokakta Çalışma ve Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Ağır ve Tehlikeli İşlerde Çalışma” olarak belirlenmiştir.

Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programı’ndan biraz bahseder misiniz? Ayrıca, bu alanda yürüttüğünüz başka ulusal programlar var mı?

Bakanlığımız, çocuk işçiliğiyle mücadele alanında 1990’lı yılların başından bu yana aktif mücadele vermekte. Ayrıca Bakanlık olarak çocuk işçiliği konusunda çalışma yapan kamu kurum ve kuruluşları, işçi-işveren kuruluşları ve sivil toplum örgütleri arasında koordinasyon ve iş birliğini sağlamaktayız.

Çocuk işçiliğiyle mücadeleye verdiğimiz öneme istinaden Bakanlığımızca iki temel politika belgesi hazırlayarak yürürlüğe koyduk.

Bunlardan ilki, başta en kötü biçimleri olmak üzere çocuk işçiliği ile mücadele etme amacıyla hazırlanan Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programı’dır (2017-2023). Söz konusu program, çocukların fiziksel, bedensel, ruhsal, sosyal ve ahlaki gelişimleri üzerinde ciddi olumsuz etkilere sahip olan çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılmasına ilişkin faaliyetlerin, bütüncül ve katılımcı bir ulusal program çerçevesinde gerçekleştirilmesi amacıyla Bakanlığımız koordinasyonunda yürütülmektedir.

Programda, başta en kötü biçimleri olmak üzere çocuk işçiliğiyle mücadeleye yönelik 97 adet tedbir maddesi yer almaktadır. Bu tedbirlere ilişkin çalışmalarımızı ilgili kurum/kuruluş, sosyal taraflar ve Sivil Toplum Kuruluşlarıyla iş birliği içerisinde uygulamaktayız.
Bir diğer ulusal belgemiz olan Ulusal İstihdam Stratejisi’nde (2014-2023), 2023 yılına kadar özellikle sanayide, ağır ve tehlikeli işlerde, sokakta ve mevsimlik gezici geçici tarımda gerçekleşen çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerinin ortadan kaldırılmasını ve diğer alanlarda çocuk işçiliğinin yüzde 2’nin altına düşürülmesini hedefledik. Bu kapsamda ilgili kamu kurum ve kuruluşları, sosyal taraflar ve sivil toplum kuruluşları ile iş birliği içerisinde çalışmalarımız devam etmektedir.

ÇOCUK İŞÇİLİĞİ İLE MÜCADELE BİRİMLERİ KURDUK

Ulusal Politikalar kapsamındaki çalışmalarınızın yanı sıra, bu mücadeleyi ülke genelinde nasıl sürdürüyorsunuz?

Cumhurbaşkanlığı ikinci 100 Günlük İcraat Programı kapsamında, başta mevsimlik tarımdaki çocuklar olmak üzere, çocuk işçiliği ile mücadele alanındaki faaliyetlerimizi daha etkin hale getirmek ve merkezi düzeyde üretilen politikaların yerel düzeydeki uygulanabilirliğini artırmak adına 81 ilde Çocuk İşçiliği ile Mücadele Birimleri’ni kurduk.

Ayrıca, 20 Kasım 2018 tarihinde Cumhurbaşkanımızın eşi Sayın Emine Erdoğan Hanımefendinin himayelerinde gerçekleştirilen “Toplum Kalkınmasında Gönül Elçileri Programı” kapsamında 81 ildeki vali eşlerinin çocuk işçiliği ile mücadelede Gönül Elçileri programına dahil olmalarını sağladık.

Böylece yürüttüğümüz çocuk işçiliği ile mücadele çalışmalarını ülke çapına yaygınlaştırarak bu alanda toplumun tüm kesimlerinin sürece gönüllü olarak dahil olmasına katkı sağladık.

Bunların yanı sıra, Bakanlığımızca, özellikle mevsimlik tarım işçiliğinin yoğun olduğu yerlerde çalışan çocuklara yönelik özel sektör firmaları, uluslararası kuruluşlar ve sivil toplum kuruluşları ile iş birliği içerisinde projeler yürütülmektedir. Yürütülen çalışmalarla, aileler, bahçe sahipleri ve işverenlere yönelik eğitim ve farkındalık çalışmaları gerçekleştirilmekte ve mevsimlik tarımda çalışan birçok çocuğun çalışma hayatından çekilerek eğitime yönlendirilmesi sağlanmaktadır.

Tarımda çalışan çocuklara ilişkin istatistikler nelerdir?

Ülkemizde çocuk işçiliğine yönelik istatistikler Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından tutulmaktadır. Konuyla ilgili yapılan son araştırma olan 2012 Çalışan Çocuklar anketi sonuçlarına göre ekonomik faaliyette çalışan 6-17 yaş grubundaki çocukların istihdam oranı yüzde 5,9’dur. Çalışan çocukların yüzde 44,7’si tarım, yüzde 24,3’ü sanayi ve yüzde 31’i hizmet sektöründe yer almaktadır.

Ancak, şunu da belirtmeliyim ki, başta mevsimlik tarım olmak üzere, sokakta ve sanayide çalışan çocuklara yönelik Bakanlığımızca yürütülen kapsamlı mücadele çalışmalarıyla yaşanan gelişmeler sonucunda 1994 yılında yüzde 15,2 olan 6-17 yaş grubundaki çocuk istihdam oranı, 2012 yılında yüzde 5,9’a düşmüştür.