Canan YALÇIN SEVER    

Üreticiler fidan satın alırken nelere dikkat etmelidir?

Öncelikle alacağımız  meyve fidanı  sertifikalı olmalıdır.  Fidanların  ismine  doğru ve  istenilen  anaç özelliğinde  (bodur, yarı bodur veya klasik) olmasına dikkat edilmelidir. Fidanlar  her  türlü  hastalıklardan  ve  zararlılardan  ari  olmalı  ve  bir  yaşındaki fidanlar tercih edilmelidir. Fidanların aşılı olması, aşı noktalarının  sağlıklı  bir  şekilde  kapanmış ve uyuşmazlık belirtilerinin olmaması önemlidir. Fidanın üzerinde yara, kırık, derin çizik, soyuk  vs. olmamalıdır.  Kök  sistemi  güçlü  ve   saçak  kök  miktarı  olabildiğince fazla olmalıdır.  Fidanın gövdesi düzgün  ve  pişkin,  gözler  iyi  gelişmiş  ve  sağlıklı olmalı, fidanların aşırı kalın ve aşırı ince olmamasına dikkat edilmelidir.

TÜPLÜ FİDAN 12 AY BOYUNCA DİKİLEBİLİYOR

 Tüplü ve açık köklü fidan ne demektir? Bu fidanlardan hangisi daha avantajlıdır?

Tüplü fidan kökleri toprak içerisinde, poşet ve uygun hacimdeki plastik saksılarda  muhafaza edilen fidanlardır. Açık köklü fidan ise fidanların yaprağını döktükten sonra durgun dönemde sökümü gerçekleştirilerek satışa sunulan fidanlardır. Sökülen bu fidanların kökleri topraksız olup satış dönemi boyunca kum havuzlarında veya soğuk hava depolarında muhafaza edilmektedir.  Her iki üretim şeklinin şartlara göre avantajlı olduğu durumlar vardır. Örneğin tüplü fidanın avantajı yılın her dönemi, 12 ay boyunca toprağıyla birlikte dikilmesi mümkündür. Açık köklü fidanların avantajlarından bahsedersek tüplü fidanlara göre genellikle daha gelişmiştir ve uygun şartlar sağlandığında nakliyesi daha kolay olmaktadır. Üreticilerimiz kendi şartlarını göz önünde bulundurarak iki üretim şeklinden birini tercih etmelidirler.

SATIŞ VE PAZARLAMA AMACIYLA SERTİFİKASIZ FİDAN ÜRETMEK YASAK

Sertifikalı fidan ne demektir? Avantajları nelerdir? Sertifikalı fidan kullanımı son yıllarda arttı mı? Bakanlığın bu yönde verdiği destekler var mı?

Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından,  gerekli   kontroller yapılarak kayıtlı damızlık parsellerden (3 nolu parsellerden) üretilmiş fidanlara sertifikalı fidan deniliyor.

Satış ve pazarlama amacıyla sertifikasız fidan üretmek kanunen yasaklandı. İsmine doğru, güvenilir, sağlıklı fidan temin etmek için sertifikalı fidan kullanılmalıdır.  Sertifikalı fidan tercih etmekle  fidanın nerede hangi yıl üretildiği, türü ve çeşidi bilgilerini teminat altına almış bulunuyoruz. Sertifikalı fidan kullanımı ülkemizde Bakanlığımızın vermiş olduğu desteklemeler doğrultusunda günden güne artmaktadır. Önümüzdeki yıllarda sertifikasız fidan kullanımının tamamen ortadan kalkacağını düşünüyorum.  Ayrıca sertifikalı fidan kullanan üreticilerimize Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından alan bazlı destekleme yapılıyor. Bodur ve klon anaçlı fidanlarda (Standart kademede dekar başına 100 TL, sertifikalı kademede dekar başına 400 TL), diğer meyve fidanlarında  (Standart Kademede dekar başına 100 TL, sertifikalı da ise dekar başına 280 TL.) destekleme yapılıyor.

FİDAN DİKERKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULARIN BAŞINDA BAHÇE TESİSİ GELİYOR

Fidan dikerken genel olarak nelere dikkat edilmelidir? Ne zaman dikilmeli, fidan alındıktan sonra ne kadar bekletilebilir, toprak sıcaklığı nasıl olmalı?

Fidan dikerken dikkat etmemiz gereken konuların başında bahçe tesisi geliyor. Bahçe tesis edilirken sıra arası ve sıra üzeri mesafeler belirlenirken ağacın yetişkin halindeki taç büyüklüğü dikkate alınarak yeterli havalanma ve güneşlenme sağlanacak şekilde belirlenmelidir. Bu ölçütler göz önünde bulundurularak fidanları dikeceğimiz arazide planlı bir şekilde işaretlemeler yapmalıyız.İşaretleme yaptığımız noktalardaki fidan dikeceğimiz çukurları birkaç hafta öncesinden açarak çukurdaki toprağın havalanmasını, güneş görmesini ve tava gelmesini sağlamalıyız. Fidan dikilmeden hemen önce fidanlarda kök budaması yapılarak köklerin kurumuş, hastalıklı ve zarar görmüş kısımları atılmalı, fidanın üzerinde uç kısmındaki gözlerin sürmesini engellemek için fidan, yaklaşık 1 metre mesafedeki bir gözün aksi istikametine meyilli olarak tepesi kesilmelidir. Çünkü, fidanın üst kısmındaki gözler erkenden sürerek fidan henüz kök gelişimi göstermeden besin maddesi harcamaya başlamakta ve bu da fidanın tutmasını engellemektedir. Fidanlar dikim yapılırken aşı noktası toprak yüzeyinin 5-10 cm üzerinde kalacak şekilde ve o bölgenin hakim rüzgarlarının tersi istikametine olacak şekilde dikimi yapılmalıdır. Çukurun geniş açılması özellikle saçak kök gelişimini olumlu yönde etkileyecektir.

DİKİMDE YANMIŞ ÇİFTLİK GÜBRESİ KULLANIN

Fidan dikim esnasında eğer çiftlik gübresi kullanılacak ise bunun yanmış çiftlik gübresi olmasına dikkat edilmelidir. Yanmamış çiftlik gübresi çeşitli hastalık, zararlı ve yabancı ot tohumlarına yataklık yapmakta ve bulaşma riski taşımaktadır. Açık köklü fidanlarda, fidanlar uyanma dönemine girmeden dikilme işlemleri gerçekleştirilmelidir. Aksi taktirde fidan kendi bünyesindeki su ve besin maddelerini harcamaya başlayacak bu da fidanın tutmasını engelleyecektir. Ayrıca don olacak günlerde dikim yapmaktan kaçınılmalı, buna imkan yok ise can suyu hava soğumaya başlamadan, günün erken saatlerinde verilmeli ve fidan diplerine bir miktar kuru toprak atılmalıdır.

Tüplü fidan dikiminde kökler sürekli olarak toprakla temas halinde olduğu için bir bekleme sorunu olmasa da açık köklü fidanlar  söküldükten sonra kum havuzlarına ya da soğuk hava depolarına alınmalıdır. Kum havuzundan ya da soğuk hava deposundan çıkartılan fidanlar en kısa zamanda dikilmelidir.
 
ALACAĞIMIZ FİDANIN HASTALIK VE ZARARLILARLA BULAŞIK OLMAMASI GEREKİYOR

Fidanının özellikleri verimi nasıl etkilemektedir?

Öncelikle genetik olarak  verimli olan çeşitler kullanılmalıdır. Bu çeşitler belirlenirken de çeşidin bölgeye adaptasyonuna özellikle dikkat edilmesi gerekiyor. Çünkü ne kadar verimli olursa olsun bölge iklim şartlarına adapte olamamış çeşitler yeterli gelişmeyi sağlayamayacak, sürgün ve meyve gözü oluşumu aksayacak ya da gözler zarar görerek verimlilikleri düşecektir.  Yine tercih edeceğimiz fidanların hastalık ve zararlılarla bulaşık olmaması gerekiyor. Bu bulaşıklık fidanın sağlıklı ve iyi gelişmesini engelleyecektir. Ayrıca aşı tutumuna da dikkat etmek gerekmekte olup, aşıda uyuşmazlık sorunu olan fidanlardan kaçınılması önem taşımaktadır. Bu fidanlar ilerde sağlıklı ağaçlar oluşturamamakta ve bu da verimliliği olumsuz yönde etkilemektedir.

EN ÇOK CEVİZ FİDANI ÜRETİLİYOR

Ülkemizde her yıl ne kadar fidan üretiliyor? Bunlardan ne kadar ihraç ediliyor? Ayrıca en çok üretilen fidan çeşitleri hangileridir?

Ülkemizde 2018 verilerine göre yaklaşık olarak 43.2 milyon adet fidan üretilmiştir. Bu fidanların 11 milyon 931 bin 222’sini ceviz oluşturuyor. Cevizi elma, zeytin, badem, üzüm ve kiraz takip ediyor. En çok fidan üretilen iller ise sırasıyla Balıkesir, İzmir ve Bursa. Ayrıca yaklaşık 14 milyon  fidan ihracatına karşılık 1.1 milyon ithalatımız var.

Merkezinizin faaliyetlerinden söz edebilir misiniz?

Kuruluş amacımız ülkemiz sertifikalı meyve fidanı üretimi sektörünün ihtiyacı olan çeşit ve anaçlara ait, başta virüsten ari olmak üzere, ismine doğru, tüm hastalık ve zararlılardan arındırılmış, uluslararası standartlarda baz materyal niteliğindeki üretim parsellerini oluşturmak ve bu parselleri muhafaza ederek ve geliştirerek sektörün ihtiyaçlarını  karşılamaktır.

Görevlerimiz arasında fakülteler ve araştırma enstitülerince elde edilen ıslahçı materyali anaç ve çeşitlerden sert ve yumuşak çekirdekli ılıman iklim meyve türlerinde virüsten ari damızlık parsellerini kurmak var. Yine fidan üretimi yapan üreticilerin virüsten ari olarak kuracakları damızlık parsellerin anaç ve çeşit materyallerini sağlıyoruz.