Müge ÇEVİK    

Türkiye’deki nohut üretim ve tüketim rakamları ile ithalat ve ihracat rakamları hakkında bilgi verir misiniz?

Ülkemizde 2018 yılı verilerine göre 514 bin hektar alanda 630 bin ton nohut üretimi yapılmıştır. 2018 yılı için detaylı rakamlar henüz yayınlanmadığından 2017 yılına ait nohut arz, tüketim ve dış ticaret istatistikleri sanırım 2018 yılı için de bir fikir verecektir. 2017 yılında ülkemizde 520 bin ton nohut üretilmiş, 71 bin ton da ithalat gerçekleştirilerek toplam 620 bin ton arz olmuştur. 620 bin ton nohudun 430 bin tonu tüketimde, 43 bin tonu tohumluk kullanımında ve 32.5 tonu da ihracatta kullanılmıştır.

KİŞİ BAŞI YILLIK 5.4 KİLOGRAM NOHUT TÜKETİYORUZ

Dünyadaki nohut üretim ve tüketimi konusunda Türkiye olarak hangi noktadayız?

FAO verilerine göre dünyada 2017 yılında toplam yaklaşık 14.8 milyon ton nohut üretimi gerçekleştirilmiştir. Ülkemiz Hindistan, Avustralya, Myenmar ve Pakistan’dan sonra üretimde 4’üncü sırada bulunmaktadır.  Eskiden Kanada, Avustralya ve ABD gibi gelişmiş ülkeler nohudu üretmezken son yıllarda önemli miktarda üretim yapan ülkeler arasına girdi. Çünkü genelde nohut fakirin eti olarak bilinirdi. Hayvansal proteinlere göre çok çok ucuzdu. Fakat proteininin hayvansal ürünlere göre daha sağlıklı oluşu ve çevre dostu bitki olması nedeniyle gelişmiş ülkelerin de bu ürünü tercih etmelerine yol açtı. Ülkemizde kişi başına nohut tüketimi yıllık 5.4 kilogram. Dünyada ise yıllık kişi başına baklagil tüketimi 7 kilogram kadar.

Ülkemizde nohudun yemeklik olarak tüketiminin yanında leblebi olarak tüketimi de çok yaygın. Yapılan bir araştırmada hedef kitlenin yüzde 67’si leblebi tükettiğini belirtmiştir. Yine Enstitümüzde yapılan bir çalışmada alt gelir grupları ekonomik ve damak tadından dolayı, üst gelir grupları ise dengeli beslenme ve yine damak tadından dolayı nohudu tükettiklerini belirtmişlerdir.  Çalışmada ülkemizde haftada en az 1 kez nohudun yemek menüsüne girdiği belirtilmiştir. Nohutta yeterlilik oranı yüzde 90-95 aralığında bulunmaktadır.

Enstitünüzdeki nohut ıslahı ile ilgili çalışmalar hakkında bilgi verir misiniz?

Enstitümüzde ağırlıklı olarak nohutta çeşit geliştirme çalışmaları yapılmakta. Çeşit geliştirilirken kurağa ve yanıklık hastalığına dayanıklı, makineli hasada uygun, iri taneli ve verimli çeşitler geliştirilmeye çalışılmakta. Enstitümüz ülkesel nohut ıslahı konusunda koordinatörlük görevini yürütüyor. Bu kapsamda nohut ıslahı konusunda çalışan 9 enstitü arasında koordinasyonu sağlamak ve materyal değişimini gerçekleştirerek kaynak israfını önlemek amaçlanıyor. Yürütülen bu şemsiye proje altında ıslah, hastalık, agronomi ve kalite çalışmaları koordineli bir şekilde yürütülüyor. Ayrıca nohutta herbisite ve yanıklık hastalığına dayanıklılık çalışmaları, ekim nöbeti çalışmaları, farklı gübre uygulamalarının nohutta verim ve verim kompenetlerine etkileri konusunda da çalışmalar yapılmakta. Nohutta kalite değerleri ve kullanım alanlarının geliştirilmesine yönelik gıda teknoloji bölümünde araştırma faaliyetleri yürütülmekte. Biyoteknoloji alanında marker destekli seleksiyon, doublehaploid çalışmaları da yürütülüyor.
  
Yeni çeşitler nelerdir?

Gerek enstitüler gerekse şirketler tarafından geliştirilen yeni çeşitler tescil edilmekte ve ticarete konu olmakta ve tohumluk olarak kullanımına izin verilmekte. Tescil edilen yeni çeşitler Aras, Ubet, Borabay, Aslanbey. Üretim izinli olanlar ise Göksu, Sevda, Katran, Herdem, Gürdal, Lidya, Aydoğan, Kar, Bahadır, Göktürk, Duru, Atabay ve Ozan. Verimli ve hastalıklara toleranslı bu çeşit ve üretim izinli hatlar Türk çiftçisinin kullanımına sunulmuş durumda.

GELİŞMİŞ ÜLKELERDE DE ÖNEMİ ARTIYOR

Nohudun içeriği, besin değeri ve yararları hakkında bilgi verir misiniz?

Baklagiller genelde düşük yağ içerirler örneğin nohutta bu miktar yüzde 4 civarındadır. Kolesterol taşımazlar bu yüzden kalp hastalığı riskinin azaltılmasında önemli rol oynarlar. Çok önemli bir protein kaynağıdır. İyi bir demir kaynağıdır. Baklagiller uzun süre depolanabilirler. Düşük glisemik indekse sahiptirler, glüten taşımazlar. Özele inildiğinde ise nohut içeriğinde, 357-446 Kcal/100g enerji, yüzde 12.6-29.0 protein, yüzde 3.4-8.8 yağ ve yüzde 54-71 oranında karbonhidrat bulundurmaktadır. Nohut, mineral ve vitaminlerce de zengin bir besin maddesi olup, 100 gram nohutta ortalama olarak 342.9 mg fosfor, 185.6 mg kalsiyum, 141 mg magnezyum,26 mg sodyum, 6.6 mg demir mineralleri ve 0.19 mg A, 0.29 mg B1, 0.20 mg B2, 0.55 mg B6 ve 3.78 mg C vitamini içermektedir. Genelde baklagiller dünyada “fakirin eti” olarak bilinir. Baklagiller, geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde karbonhidrat/protein dengesini sağlamak amacıyla kullanılır. Bu denge, Güneydoğu Asya ülkelerinde pirinç/baklagil, Orta Doğu ülkeleri ve Kuzey Afrika’da ise buğday/baklagil ile sağlanmaya çalışılır. Ayrıca nohudun zengin lif ve protein içeriği nedeniyle son yıllarda gelişmiş ülkelerde de gittikçe önemi artmaktadır.

Nohut üreticilerine üretim sırasında nelere dikkat etmelerini önerirsiniz?

Nohut üreticilerinin her şeyden önce bir yıl önceki arz-talep-fiyat durumunu takip ederek ekecekleri yıl muhtemel fiyatlar konusunu düşünüp ekip ekmemeleri yönünde karar vermeleri gerekiyor. Ayrıca piyasada en çok tercih edilen irilik, renk gibi özellikleri bilmeleri lazım. Çünkü iri nohutlar daha fazla fiyatla satılmakta. Üretici ekime karar verdikten sonra ekeceği çeşidi belirlemeli. Çeşit mutlaka yanıklık hastalığına toleranslı, iri taneli, krem renginde, makineli hasada uygun ve bölgeye adaptasyonu iyi olmalı. Seçtiği çeşit sertifikalı olmalı çimlenme, safiyet açısından yüksek değerler taşımalı. Ekilecek çeşit belirlendikten sonra ekeceği yeri belirlerken, taban suyu yüksek, kireç içeriği ve tuz içeriği yüksek tarlalar seçilmemeli; toprak pH’ı hafif alkali olmalı. Mümkün ise tahıl münavebesi için uygun alanlar seçilmeli. Üst üste nohut ekmemeye dikkat etmeli. Bölge için Araştırma Enstitülerinin tavsiye ettiği ekim zamanında ekilmeli ve ekim normu kullanmalı, yabancı ot ve hastalıklar ile mücadele edilmelidir.

İTHAL NOHUT TOHUMLUK OLARAK KULLANILMAMALI

Yerli ve ithal nohut arasında nasıl bir fark var?

Yurt dışından getirilen nohutlar genelde Jumbo diye tabir edilen beyaz renkli tane iriliği ise 10 mm üzerinde olan nohutlar. Bu nohutlar kesinlikle tohumluk olarak kullanılmamalıdır. Çünkü tane iriliği ile yanıklık hastalığı arasında ters ilişki vardır. Yani bunlar çabuk hastalanırlar. Verimleri de düşüktür. Yerli nohutlar ise daha küçük taneli ve renkleri de bej, krem, fildişi gibi daha koyu renktedirler.
   
Tüketicilere nohut alırken nelere dikkat etmelerini tavsiye edersiniz?

Tüketiciler nohut alırken rengi parlak olmayan, renk, irilik açısından çok karışık olan nohutları tercih etmesinler. Karışık olan nohutların pişme süreleri, su alma ve şişme kapasiteleri farklı olacağından tat ve aroma açısından yiyene zevk vermez. Pişmemiş tane miktarı artar. Renk homojenliği bu açıdan çok önemlidir. Tabi ki kırıklı ve yabacı madde içeriği açısından da temiz olmalıdır.
 
Açıkta satılan nohut alırken nelere dikkat edilmeli?

Açıkta satılan nohutlar genelde depoda uzun süre bekletilen, fiyatı da artınca piyasaya sürülen nohutlardır. Bunlar genelde uygun olmayan koşullarda depolandıkları için renk açılması, bitlenmiş (burukuslu) tane olan, birazda organik gözüksün diye sap, samanla satılan ürünlerdir. Açıkta satılan nohutları alırken; temiz, aynı renkte ve irilikte, hafifçe şişmemiş yani su almamış, çizgi derinliği ve rengi kaybolmamış, böcek zararsız ve deliksiz, larvasız olmasına dikkat edilmeli.
   
Nohut üreticilerine yönelik destekler hakkında da bilgi verir misiniz?

Tarım ve Orman Bakanlığınca, çiftçiye 2019 yılında nohut için dekar başına 14 TL mazot desteği, 4 TL gübre, 20 TL sertifikalı tohum kullanım desteği, kilogram başına 30 TL organik nohut desteği, 50 Krş sertifikalı tohum üretim desteği verilirken 50 Krş da fark ödemesi yapılmaktadır.