Kemal ÇİFÇİ    

Portakal yetiştiği toprakların suyu, rüzgârı, nemi ve kültürü ile şekillenir. Çin, Fas, Tunus, İsrail (Yafa), İspanya, Güney Afrika, Amerika (Florida, California), İtalya, Cezayir, Kıbrıs, Yunanistan, Brezilya’da yetişen çeşitler ile dışı yeşil içi pembe çok çekirdekli Afrika portakalının yanında, portakala ismini veren ve hanedan simgesi olan Portekiz portakalını, dünyada öne çıkan çeşitler olarak sayabiliriz.

Burada ilginç ve yanlış bilinen bilgilerden örnek verelim; Outspan bir çeşit değil bir Güney Afrika markasıdır ve geçmişi 1926’lara kadar dayanır. Bu marka şimdi 43 ülkeden tedarikçileri ile çalışan büyük bir toptancıdır. Çeşit ile karıştırılan bir diğer marka ise Sunkist’dir. Sunkist Kaliforniya ve Arizona portakal yetiştiricilerinin markasıdır. Sunkist 1893 yılından bu yana ABD’nin en uzun soluklu tarım kooperatifidir.

ASIL TEHLİKE ÇİN’İN YAPMAKTA OLDUĞU DEMİRYOLLARI PROJESİDİR

Global üretim ve pazara baktığımızda 2016-2017 rekoltesi 72,3 milyon ton (FAO) olan portakal üretimi, 2017-2018 döneminde 60 milyon ton (USDA) olarak hesaplanmaktadır. Aradaki fark ise özellikle Amerika ve Brezilya’da yüzde 25’e varan rekolte düşmesinden kaynaklanmaktadır. Bunun sebebi de portakalın olumsuz hava koşulları, zayıf çiçeklenme ve hastalıklardan direkt etkilenen bir meyve olmasıdır. Bugün dünyanın en büyük portakal üreticileri olan; Brezilya, Çin, Hindistan, ABD, Meksika, İspanya, Mısır, Endonezya, Güney Afrika’dan sonra yaklaşık 1 milyon 750 bin tonluk üretimle ülkemiz gelmektedir. Ülkemiz açısından ise asıl tehlike Çin’in yapmakta olduğu demiryolları projesidir ki birkaç noktadan bizim en büyük pazarımız olan Bağımsız Devletler Topluluğu ve Orta Doğu’yu hedeflemektedir.
 
Odaklanmamız gereken başka bir ülke ise 3.2 milyon ton üretimi ile Mısır’dır. Mısır küresel portakal ihracatının üçte birini, üretiminin yarısını satarak sağlamaktadır. Güney Afrika ise 1.2 milyon ton rekor ihracatı ile global pazarın yüzde 25’ini kontrol ediyor ve AB pazarının yüzde 40’ına hakim. Portakal suyu ihracatında Brezilya’nın açık ara dünya lideri olduğunu da buraya not düşmek gerekir.

BİR COĞRAFİ İŞARETLİ ÜRÜN OLARAK FİNİKE PORTAKALI

Portakalın rengi gece-gündüz arasındaki ısı farkına göre değişir. Finike’nin mikro-klima iklimi, Finike portakalının rengini diğer rakiplerinden ayıran bir özelliktir. Finike portakalının sırrını Beydağları’ndan gelen sularda aramak yanlış olmaz. Suyun kalitesi turunçgillerde önemli bir faktördür. Markalama açısından bu stratejik kavram Finike portakalının konumlandırılmasında temel unsurlardan biri olmalıdır. Kasımın ortasında başlayan hasadı, Mart sonuna kadar devam eden Finike portakalı: 40 bin dekarlık bahçelerin 35 bin dekarında yıllık 175-200 bin ton arasında üretilmektedir.

Finike’nin sıtma ve pirinç ile özdeşleşen kaderi 1930’lu yıllarda portakal bahçelerinin kurulmasıyla değişmeye başlamıştır.  Sivrisineklerin hakimiyetini portakal çiçekleri almaya başlayınca bölge hızla portakal bahçelerine dönüşmüştür.  Finike Portakalı 1994 yılında Kaliforniya’da yapılan tat kontrolünde birinci olarak konumunu pekiştirmiştir.

Finike portakalı olarak pazarda konumlanan Washington Navel, Yafa ve Valencia çeşitleri içinde en çok üretilen ve dikkat çeken ise Washington Navel’dir. Türkiye’deki  Washington Navel portakal üretiminin sekizde biri bölgede yapılmasına karşın üretilen her portakal Finike portakalı olarak pazarlanıyor.  Öyle ki, bu durum sektörde “üretilen 175 bin portakal İstanbul haline gidene kadar 600 bin ton olmaktadır” şeklinde ifade edilmektedir.

Finike portakalını ülkemizde yetişen diğer portakallardan ayıran en önemli özellikler kabuğunun ince olması, aroması ve ince zarlı olmasıdır. Bu özelliğinde yetiştiği bölgenin alüvyal toprakları ve deniz/yayla havasının büyük etkisi vardır. Yaklaşık 35 bin hektar alanda üretimi yapılan Finike portakalının (rekolteye göre değişmekle birlikte) 175-200 bin ton arasında üretimi gerçekleşmektedir. Bunun üstü bir rakamın olma olasılığı yoktur. Markalaşma ve üretim kontrol zincirinin sağlanamamasından dolayı yaklaşık 600 bin ton portakal Finike portakalı diye piyasada tüketilmektedir.  Pazarlama ile markalaşmanın sağlıklı olarak yürümesinin en temel noktası marka ürünün standardizasyonudur. Üretim zincirinin sağlıklı işlemediği ve bu ilişkinin tüm bileşenlere güven vermediği bir ürün ya da hizmetin markalaşması mümkün değildir. Finike portakalı özelinde olguyu irdelediğimizde ise coğrafi işaret alan bir ürünün geleneğinin yeniden öykülenmesi ile yapısal sorunlarının sistematik olarak çözüldüğünün hedef kitleye anlatılması gerekmektedir. Finike portakalı  106 numarayla 15 Mayıs 2018 tarihinde coğrafi işaret kazanmıştır.

Finike’de yetişen çeşitler

Washington Navel
Navel grubunun ana çeşidi olan erkenci bir çeşittir. Şu anda ülkemizin en popüler sofralık kültürüdür. Meyvedeki göbek oluklu ve çıkık karakterlidir. Çekirdeksizdir fakat farklı döllenme sonucunda az miktarda çekirdekli meyve de olabilir. Bu çeşidin hasadı kasım ayında başlar ve Nisan ayı içine kadar devam eder.

Finike Yerlisi
Meyve şekli mahsul durumuna göre değişken olabilir. Meyve tutumu az ise beyzi şekil, çok ise yuvarlak şekil hakim olmaktadır. Meyve suyu oranı yüzde 38-46 arasında olan bu çeşit, çekirdekli olduğundan ağaç üzerinde uzun süre kalabilir. Hasat mevsimi mart-nisan ayları olup, sofralık ve sıkmalık olarak tüketime uygundur.  Bahçe sayısı hızla azalan bu tür, yerini genel olarak Washington Navel’e bırakmaktadır.

Ayırt edici özellikleri:

Finike Washington Navel çeşidi portakalının, diğer yörelerde yetişen portakallardan ayırt edici özellikleri şunlardır:

• Kuzeyinin yüksek Akdağı, batısının Gülmez dağı ile kaplı olması,
• Toprağın Akçay ve Alakır deresi ile yıllardır alüvyonlu yapıdaki toprakla doldurulması sonucunda hava, su ve toprak yapısı ile farklı olması.
• Finike’den alınıp başka bölgelere dikilen fidanlar bu faktörlerin o bölgelerde olmamasından dolayı aynı renk, kalite ve aromayı taşımazlar.
• Ortalama meyve ağırlığı 237,69 gr, uzunluk 78,36 mm. genişlik 77,53 mm, kabuk kalınlığı 5,26 mm, dilim sayısı 10,25 adettir.
• Çekirdek sayısı “0” olup kuru madde oranı yüzde 12,4’tür.
• Bileşim öğeleri, mineral ve vitaminler açısından çok zengindir.
• Aralık, ocak, şubat aylarında iç piyasada ve ihracatta en elverişli portakal: Finike portakalıdır.

Botanik özellikleri:
 

• Portakal ağacı kök, gövde, dallar ve yapraklardan oluşur.
• Virüsten arındırılmış sağlıklı fidanlarla bahçe tesisleri yapılmaktadır. Turunç fidanları üzerine aşı genelde 30 cm yüksekten yapılır.
• 80 cm büyüyünce de taçlanarak yukarıya doğru şemsiye gibi dağılımı yapılır.
• 4-5 yaşlarında bir ağaç meyve vermeye başlar ve gövdesi kalınlaşır.
• İç dalları budanarak yanlara ve yukarıya doğru büyümesi sağlanır.
• Çeşidin gövde çapı 10-12 yaşlarında 20 cm’ye ulaşır.
• Meyve rengi önce yeşil olup, Kasım ayı itibariyle sararıp, turuncu rengini alır.

Bir etkinlik yönetimi olarak Finike Festivali

Bir halkla ilişkiler kavramı olan etkinlik yönetimini turizm bağlamında ele aldığımızda markalaşmada bize farklı ufuklar açmaktadır. Etkinlik yönetiminde hedef kitlenin doğru kurgulanması ve buna uygun iletişim araçlarının kullanımı yapılan etkinliğin başarısında temel rol oynamaktadır. Bu bağlamda gidilecek çok yolumuzun olması bizi umutsuzluğa sevk etmemelidir. Bu konuda başarılı örneklerin çözümlenmesi bize yol gösterici olacaktır. Finike portakalı bağlamında konuyu ele aldığımızda şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır. Yapıla gelen Finike Portakalı Festivali’nin farkındalık yönetimi yeniden kurgulanmalı ve katılımcıların ulusal ve uluslararası düzeyde olması için ciddi nedensellikler yaratılmalıdır. Bahçe ve hasat etkinlikleri ise sistematiğin devamı için kullanılabilecek araçlardan birkaçıdır. Sanatsal etkinliklerin kentliler üstündeki etkisi ve satın alma davranışına pozitif katkısı göz önüne alındığında görsel ve güzel sanatların her kolunun coğrafi işaretli ürünlerimize katkı sağlayacağı tartışılmazdır.

Tarımsal ve gıda ürünlerimizin marka değerlerinin arttırılması çalışmalarının kısa ve orta vadede planlanması zorunluluğu artık tüm tarım bileşenlerinin hemfikir olduğu bir olgudur. Benzer olguyu tekstil sektörümüzde yaşamış bir ülke olarak milli markalarımızın korunması en önemli önceliklerimizden bir olmalıdır.