Dünya genelinde 90’dan fazla ülkede üzüm yetiştiriciliği yapılmaktadır. Ülkemiz bağcılık alanları bakımından dünyada İspanya, Fransa, İtalya, Çin’den sonra beşinci, üzüm üretimi bakımından da Çin, İtalya, ABD, Fransa, İspanya sonra altıncı sıralarda yer almaktadır.
Sıralamadan da görüleceği üzere, ABD ve Çin daha az alandan daha çok üretim yapmaktadırlar. Burada bütün ülkelerin esas hedefi: kaliteyi ve verimi arttırıcı modern üretim tekniklerini uygulayarak piyasaların talep ettiği nitelikte ve miktarda ürünü elde edebilmektir. Bunu en az maliyetle, en iyi şekilde yapabilmenin yolu ise üretici örgütleridir.
Dünya çapında en üst örgüt yapılanması olan Uluslararası Üzüm ve Şarap Örgütü (OIV), bağcılık ve şarap dünyasının bilimsel ve teknik referansıdır. Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 47 üye ülkeden oluşan örgüt, bağcılık ve şarap ürünleri sektörünün mevcut uygulama ve standartlarının uluslararası düzeyde uyumlaştırılmasına, üretim ve pazarlama koşullarının iyileştirilmesine ve tüketici çıkarlarının dikkate alınmasına yönelik standartların hazırlanmasına katkıda bulunmaktadır. Bu üst yapılanmaya benzer daha birçok örgüt bulunmaktadır. Örnek olarak: üretici ve işleyicilerin birlikte oluşturdukları Uluslararası Bağcılık ve Şarap Federasyonu (FIVS), Uluslararası Bağcılık ve Şarapçılık Ürünleri ve Uygulamaları Örgütü (OENOPPIA), işin kanuni boyutunu ele alan Uluslararası Şarap ve Bağcılık Hukuku Örgütü (AIDV), hatta bu alanda yükseköğretim kurumlarının bir araya geldikleri Uluslararası Bağcılık ve Şarapçılık Üniversiteleri Derneği (AUIV) verilebilir.
Ülkeler bazında ABD’deki yapılanma ilgi çekicidir. Kooperatifler ve işletmeler önce bölgeler sonra da eyaletler temelinde kendi aralarında bir üst yapılanma oluşturmuşlar, 1978’de Amerikan Bağcılar Birliği adı altında birleşmişlerdir. Daha sonra 50’den fazla eyalette bulunan 600’den fazla ortak örgüt ile ulusal seviyeye ulaşmışlardır. WineAmerica adı ile 2003 yılında oluşturdukları yapılanma ile dev bir örgüt haline gelmişlerdir. Bu yapılanmaya benzer Amerika Üzüm Yetiştiricileri Birliği ya da Ulusal Enstitü gibi kuruluşlar bulunmaktadır. Bu örgütler bir yandan da ülke içinde diğer Amerikan ürünlerinin tanıtımını yapmaktadır.
Dünya’daki bağların yarısına sahip AB’de kurallar AB Ortak Tarım Politikası kapsamında Şarap ve Bağcılık Ortak Piyasa Düzeni ile belirlenmektedir. Bu konuda en son 2013 yılında yapılan reform ile 2016 yılından itibaren rekabetçi üreticilerin üretimi artırmalarını sağlamaları için tedbirler alınmaya başlanmıştır. Fransa, İtalya, İspanya, Almanya, Portekiz gibi ülkeler geleneksel bağcılık üretimlerini AB’nin kırsal kalkınma destekleri ile daha kaliteli seviyelere getirmeye çalışmaktadırlar.
BAĞCILAR KOOPERATİFİ 1931’DE KURULDU
Ülkemizde bağcılık alanında üretici örgütlenmesinde kooperatifler uzun yıllardır önemli görevler üstlenmekte ve piyasada üreticinin hakkını koruyabilmektedirler. Kooperatifler arasında en büyük ve etkin olanı TARİŞ Üzüm Birliğidir. Cumhuriyetin ilk yıllarında en önemli gelir kaynaklarımızdan biri olan üzümün fiyatında Dünya Ekonomik Bunalımının etkisi ile meydana gelen düşüşü durdurmak üzere, 1931 yılında kurulan Bağcılar Kooperatifi başlangıç noktasıdır. Bu kooperatif, üzüm piyasasını düzenlemek amacıyla Tarım (Ziraat) Bankası ve Türkiye İş Bankasının ortaklaşa kurduğu Üzüm Kurumu (TARİŞ Ltd Şti) ile 1938 yılında birleşerek TARİŞ Üzüm Birliği adını almıştır. Türkiye’nin en büyük çekirdeksiz kuru üzüm alıcısı ve ihracatçısı kuruluşlarından biri olan TARİŞ Üzüm Birliğine bağlı 13 Üzüm Tarım Satış Kooperatifi ve toplam 15 bin üretici ortağı bulunmaktadır. Ortaklarının ürettiği sultaniye üzümlerini, yüksek teknolojili Entegre Üzüm İşletmesinde müşteri taleplerine göre işleyerek TARİŞ markası ve güvencesi ile kuru üzüm, sirke ve pekmez gibi ürünler halinde iç ve dış piyasaya sürmektedir. TARİŞ Üzüm Birliğinin yanı sıra Çukobirlik ve Antbirlik gibi diğer tarım satış kooperatifleri birlikleri de üreticiden alım yapmaktadırlar. Bu kooperatiflerin çekirdeksiz üzümde piyasanın yüzde 50’sine sahip oldukları söylenebilir. Kooperatifçilikte bölgesel yapılanma şekli olan tarımsal kalkınma kooperatifleri arasında da üzüm ve bağcılık ile uğraşan birçok kooperatif bulunmaktadır. İzmir Bornova, Gödence ve Doğanbey, Nazilli Ör-koop ve Umurlu, Manisa Sarıgöl, Tekirdağ Şarköy Musallı, Bozcaada, Büyükada, Rize Ardeşen Yeniyol, Yozgat Bozhüyük, Ankara Eymir, Tarsus Eshab-ı Keyf, Kastamonu Köykoop, Isparta Yalvaç Kuyucak Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi gibi yurdun dört bir yanına dağılmış, bölgelerindeki üzümü değerlendiren kooperatif bulunmaktadır. Bunlar ürettikleri ürünleri işleyip ambalajlayarak kendi markalarını oluşturmuşlardır. Bölgelerindeki yerel piyasalarda ciddi varlık gösteren bu kooperatifler e-ticaret yoluyla da ürünleri satmaktadırlar. Yani kooperatifler üzüm üreticisinin hem girdi temini, hem de ürünlerinin katma değerinin arttırılmasında önemli işler başarmaktadırlar. Bu kooperatiflerin artık ABD’de örnekleri görüldüğü üzere kendi aralarında birliktelikler kurması, ürünlerinin tanıtımı ve pazarlanmasında rekabet avantajı oluşturacak ortaklıklar yapmaları ve kırsal turizme yönelmeleri gerekmektedir. Bu arada ülkemizde 16 adet üzüm ve asma fidanı üreticileri birliği kurulmuş ve bunlara bin 500 üretici üye olmuştur.
Türkiye üzüm üretiminde dünyada sayılı ülkeler arasında yer almasına rağmen, mevcut potansiyelini kuru üzüm dışında ihracatta yeterince kullanamamaktadır. Çünkü talep edilen kalitede üretim yetersiz, verim ise düşük kalmaktadır. Yoğun rekabetin yaşandığı dünya üzüm piyasasında Türkiye’nin üzüm ticaretindeki rekabet gücünün artırılması için kaliteye, marka ve tanıtıma daha çok önem verilmesi gerekmektedir. Buna göre bir üretim ve pazarlama planı ancak üretici örgütleri sayesinde yapılabilir.