Hülya OMRAK     İbrahim BAĞCI 

Elektronik ticaret nedir? Dünyada ve ülkemizde sistem nasıl işliyor?

Elektronik ticaret iki türlü işleyen bir ticaret modeli. Birincisi işletmeden işletmeye olan, araya hiç tüketicinin dâhil olmadığı sadece iş süreçlerinin yönetildiği bir model. İkincisi doğrudan tüketiciye yapılan bir pazarlama metodu, buna da biz işletmeden tüketiciye yönelik e-ticaret diyoruz. Dünyada bu eksende birtakım farklı modeller hayata geçmiş durumda. Örneğin uluslararası satışlarda işletmeden işletmeye gidip ondan sonra tüketiciye dağılan veya hiç ülkeye uğramadan sadece aracılık hizmeti yapma modeli üzerine gelişen birtakım e-ticaret modelleri var. Bu aslında biraz da teknolojinin ve çağın doğuracağı ihtiyaçlar doğrultusunda gelişebilecek bir durum. Şu an kestiremiyoruz belki ama yakın zamanda çok farklı süreçleri konuşuyor olabiliriz. Türkiye bu konuda çok hızlı gelişim kaydediyor ve her yıl yüzde 30 – 40’lara varan bir artışla online perakendesi artan bir ülke. Türkiye 80 milyonluk bir pazar, yurt dışındaki firmaların da elektronik ticaret anlamında Türkiye’ye geldiğini görüyoruz. Türkiye hem iyi hem de farklı imkânlar sunabilen bir pazar. Fakat ülkemizin pazar olmaktan çok yurt dışına satış yapması gereken bir modele evrilmesi gerekiyor. Doğru bir politika uygulandığı takdirde büyük e-ticaret firmalarını ihracat kanalı olarak kullanma şansımız da var. Genel olarak ülkemizde işletmeden tüketiciye faaliyeti çok hızlı bir şekilde gidiyor. Geçen sene e-ticarette enflasyonun üstünde bir büyüme gerçekleşti. Birtakım girdilerin azalması sebebiyle, faturalar, kira, işçi giderleri gibi, elektronik ticaret fiyat anlamında cazip fırsatlar sunar. Ülkemiz yüzde 99 KOBİ odaklı bir ülke olabilir fakat uzun vadede bunun avantaja dönüştürülme imkânı var. Orta vadede e-ticaretin işsizliği artırdığı söyleniyor ama daha sonraki vadelerde yeni iş imkânlarına fırsat sunduğu da aslında bir gerçek. Bu anlamda ülkemiz, dünya ortalamasının her ne kadar altında olsa da hızlı bir şekilde bu alanda büyümeye devam ediyor.
   
ELEKTRONİK TİCARETİN LİDERİ ÇİN

E-ticarette hangi ülkeler öne çıkmış durumda? Türkiye’nin e-ticaret pastasından aldığı oran nedir?

Şu anda e- ticarette en başarılı ülke Çin. Çin’in elektronik ticaretteki oranı yüzde 17. İkinci sırada yüzde 11 ile İngiltere var. E-ticarette en gelişmiş ülkeler olarak bu iki ülkeyi söyleyebiliriz. Türkiye Bilişim Sanayicileri Derneğinin (TÜBİSAD) geçen yıl açıkladığı rakamlara göre ülkemizde e-ticaretin perakendeye oranı yüzde 5,3; dünya ortalamasında da yaklaşık yüzde 6-7 civarında. Ortalamanın altında görünmekle beraber ivmemiz çok hızlı yükseldiği için yakın zamanda Türkiye dünya ortalamasında iyi bir yer edinecektir diye düşünüyorum.

İNTERNET KULLANIMININ ARTMASIYLA E-TİCARET DOĞRU ORANTILI

Türkiye elektronik ticarette hangi yıllarda ivme yakalamaya başladı?

Ülkemizdeki e-ticaret sitelerine baktığımızda başlangıçları aslında 2000’li yılların başı. Türkiye’de e-ticaret kullanımının artması internet kullanımının artmasıyla doğru orantılı. Ülkemiz internet kullanımında çok yukarı sıralarda bulunan bir ülke. Dijitalleşmeye çok hızlı ayak uydurma kapasitemiz var. Özellikle telefonlarımızın akıllı telefona dönüşmesiyle e-ticaret kullanımı da hızlı bir şekilde artmış durumda. Son dönemde yapılan kampanyalı satışların yaklaşık yüzde 30-35’i mobil üzerinden yapılmış. E-ticarette ivme daha da yükselerek devam edecektir diye tahmin ediyoruz. Hatta tahmin ettiğimiz rakamların çok aşıldığını görmekteyiz. Biz arkadaşlarımızla çalışmalarımızda hep şunu söylüyoruz, “e-ticaretin bir gün yüzde 50’ye çıkacağını farz ederek hareket etmeliyiz” diyoruz.

E-TİCARET YENİ İŞ ALANLARI DOĞURUYOR

Elektronik ticaretin yıllar içinde gelişmesiyle işsizliği artıracağı yönünde bir algı var. Siz bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

E-ticaretin hizmetler sınıfı diyebileceğimiz bir alanı var. Özellikle yeni iş hayatına başlamak isteyen gençlere yeni fırsatları değerlendirmelerini tavsiye ediyorum. Mobilin çok yaygın olması, herkesin elinin altında internetin ve cep telefonunun olması sebebiyle çok geniş bir alan tanıyor iş anlamında. Mobilde oynanan bir oyunun fiyat değeri, bizim en büyük firmalarımızla yarışacak düzeyde. Bu fırsatları görmemiz lazım ve bu fırsatları yakalamamız lazım. Perakende de çalışan KOBİ’lerimizin de bunu bir duvar olarak düşünmemelerini, değişime adapte olarak acaba ne yapabiliriz, nasıl bir sürece gidebiliriz diyebilmeleri gerekiyor. Yaptığımız bir araştırmada da KOBİ’lerimize “neden e-ticaret yapmıyorsunuz?” diye sorduk, yüzde 84 gibi yüksek bir oranda “nitelikli iş gücüm yok” cevabını aldık. Bu alanda yetişmiş insanımız pek fazla yok. Dolayısıyla KOBİ’lerimizin istihdam edeceği kişi de pek yok. Bu alan istihdama aç bir alan. Ticaret Bakanlığımızın nitelikli iş gücü istihdamına yönelik birtakım projeleri var, onları da hayata geçirmeye çalışıyoruz. Bunun içerisinde sebze-meyve e-ticareti de çıkacaktır diye tahmin ediyorum.

TARIMSAL E-PAZARLAMADA LOJİSTİK VE KARGO SÜRECİ ÇOK ÖNEMLİ

Elektronik ortam üzerinde tarımsal ürün pazarlaması diğer ticari ürünlerle kıyaslandığında ne durumda?

Sebze-meyve özelinde baktığımızda, sebze-meyve tabiatı gereği çok fazla e-ticarete uygun ürünler değil; özellikle lojistik ve kargo süreci e-ticaret için hayati anlamlar taşıyor. Eğer ki bir gün içinde teslimat gerçekleşebiliyorsa sebze-meyve için de e-ticaretin mümkün olabileceğini söyleyebiliriz. Bunu da son zamanlarda yavaş yavaş görmeye başladık. Özellikle tanzim satışlarda bunu gördük, tanzim satışlar e-ticarete taşındı, çok hızlı bir şekilde hemen devreye girdi. Önemli olan Antalya’daki bir ürünün bir gün içerisinde Hakkâri’ye gelebilmesi. Bunu başardığımız takdirde tarımsal e-ticaretin önünde hiçbir engel kalmayacaktır. Fakat bunun dışında başka modeller çıktı. Büyük birtakım firmalar eve market alışverişi şeklinde pazarlama modelleri geliştirdiler. Bizimle yaptıkları görüşmelerde biz onlara üreticiden doğrudan almaları yönünde bir tavsiyede de bulunmuştuk. Üreticiden doğrudan alındığı takdirde hem firma açısından maliyet ucuz olur hem de üreticiye katkısı daha fazla olur. Burada dijital okur-yazarlık boyutu ön plana çıkıyor. Bu açıdan üreticimizi doğrudan e-ticaretçi yapabilmek, aradan başka süreçleri azaltarak gidebilmek çok faydalı olacaktır diye tahmin ediyorum. Fakat bunun da kolay olmadığını biliyorum. Örneğin yakın zamanda Çin’le yaptığımız bir görüşmede kırsalı nasıl kalkındırdıkları konusuna özellikle eğildik. Bize her köylerinin bir kilometrelik alanının asfaltsız olduğunu, bununla ilgili bile önlemleri alarak kırsal alanda e-ticaretin çok hızlı bir şekilde ileri noktalara taşındığını ifade ettiler, gerek üretici anlamında gerekse kırsalda yaşayanların e-ticaret yapabilmesi anlamında. Biz de şu an Elektronik Strateji Belgesi çalışmaları yapıyoruz. Açıkçası umudum bu çalışma neticesinde somut, net bu tür şeylerin ortaya çıkması. Bizler de sebze-meyve veya tarımsal ürün noktasında kilitlenen bir alan varsa onu tespit edip, ona yönelik olarak Tarım ve Orman Bakanlığı ile ortak birtakım çalışmalar yürütebiliriz. Bu anlamda bizim de bir strateji çalışma planımız olduğunu söylememiz lazım. Tarımsal e-pazarlama dediğim gibi doğasında bazı riskler taşıyor olsa da Çin, bu alanda bir başarı sağladı. Çin’in başarısının altında yatan en önemli etken kırsaldaki sorunları net tespit ederek buna yönelmek olmuş. Yani “neyi nereye satabiliriz?” in çalışması iyi yapılmış.

TARIMSAL E-PAZARLAMAYI ARTIRMAK İÇİN İHTİYAÇ ANALİZİ ŞART

Tarımsal e-pazarlamanın şu an için daha ileri taşınamamasındaki belirgin sebepler neler? Bunların aşılması için kısa ve uzun vadede neler yapılabilir?

Üreticinin doğrudan pazarını bulamama, üreticinin dijitalleşememesi etkenler arasında sayılabilir. Çünkü bu süreçler profesyonellik gerektiren süreçler. E-ticaret alanına baktığımız vakit, kargo takibi, stok yönetimi, ödeme alt yapısının kurulması gibi teknik süreçler barındırıyor. Bizim üreticiden bunu hemen yapmasını beklememiz doğru olmaz. Bu anlamda hizmet sağlayan birtakım yapıların altında kısa vadede faaliyet göstermeleri daha doğru olabilir. Aracı internet sitelerinin altında dükkân açarak faaliyet gösterebilirler. Üretici açısından ilk aşamada pratiklik elde etmeleri anlamına gelebilir. Benim bu alanla ilgili tavsiyem, ciddi bir ihtiyaç analizi yaparak yatırım yapmak olur. Dijital okur–yazarlık diyoruz hadi bu aşıldı, kargo nasıl aşılacak? Bu da aşıldı diyelim lojistik nasıl aşılacak? Çin örneğini verecek olursak, Çin her mahallede depo kurmuş, trafikte bir şerit sadece kargo taşımacılığına tahsis edilmiş. Bunun çok üst bir politika ile yürütüldüğü çok belli.

Şu an tarımsal e-pazarlamada ülkemiz için bir ivme yakalandığını düşünüyorum. Büyük internet sitelerinin bu alana girmiş olması bu gerçeği gösteriyor bize. Fakat asıl odaklanılması gereken husus, üreticiden doğrudan alım yapabilme şansımız var mı? Üreticiler bu alanda ne kadar tecrübe sahibi, ne kadar bu işi döndürebilme şansları var ona bakmak lazım.

Elektronik ortamda tarımsal ticaret yapan firma sayısı nedir?

Rakam veremiyorum. Üzerinde çalıştığımız husus da o aslında. Biz ürün bazında nelerin e-ticarete ne oranla konu olduğunu araştırıyoruz. Elektronik Ticaret Bilgi Sistemimiz var, çalışmalarda sona geldik, yakında hayata geçecek. Burada ürün bazında satış rakamları, hacmi, neden bazı alanlar geri kaldı gibi konuları tespit edebilme imkânı bulacağız. Belki bu sistemi tamamen devreye aldıktan sonra, tarımsal e-ticaret konusunda daha net rakamlarla konuşabiliriz. Tarım şu kadar hacme sahiptir ama ortalamanın çok altındadır gibi
tamamen farazi konuşuyorum- daha sonra tamamen buraya odaklanarak gerekli paydaşlarla ne yapabiliriz konusunu araştırıp, adım adım bazı şeyler yapabiliriz diye düşünüyorum. Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi tamamlandıktan sonra 2020’nin ilk altı ayında veriler paylaşılmaya başlanır diye öngörüyoruz.

ELEKTRONİK TİCARETTE TAMAMEN SERBEST PİYASA KURALLARI GEÇERLİ

Elektronik ortamda tarımsal ürün satmak isteyen bir girişimci hangi yolları izlemeli?

Elektronik Ticaret Kanunumuz tamamen serbest piyasa kuralları ile işliyor yani Kanun, hiçbir kısıtlama öngörmüş değil. Fakat başka mevzuatlar çerçevesinde birtakım kısıtlamalar varsa onlarla yürütülmesi gerekiyor. Örneğin ilaç satışını, elektronik ticarette yasaklayan kendine ait bir mevzuatı var. Yani satışı yapılacak ürünle ilgili zaten otoriter olan, zaten perakendesini düzenleyen, kurallarını koyan idarelerin düzenlemesine göre satışlar elektronik ortamda yapılıyor ya da yapılmıyor. Tarımsal ürün satışı da aynı şekilde kendi mevzuatında spesifik bir kurala bağlanmamış ise satışı elektronik ortamda olabilir.

Tarımsal e- ticarette bakış açımızın birazcık değişmesi lazım. Yaş meyve-sebzeden ziyade katma değerli ürüne yönelmeliyiz. Örneğin yaş domates e-ticarete uygun olmayabilir ama kurutulmuş domates çok daha uygun ve katma değeri çok yüksek bir ürün. Üreticilerimiz katma değerli ürün dönüştürme, buna biraz inovasyon da diyebiliriz, yapmaları halinde e-ticarette çok muazzam sonuçlar alabilirler. Bence tarımsal ürün satışında odaklanmamız gereken de bu.

Elektronik sistem üzerinden satış yapma prosedürüne tekrar dönecek olursak, bizim Kanunumuzda bir hüküm var o da girişimcilerin Elektronik Ticaret Bilgi Sistemine kayıt olmaları gerekliliği. Kayıt olunmaması halinde birtakım yaptırımlar da var.

E-MARKET GİDEREK YAYGINLAŞIYOR

Birçok market de artık sanal olarak satış yapmaya başladı. Bunun geleceğini nasıl görüyorsunuz?

Elektronik market alışverişi son zamanlarda bir ivme kazanmış durumda. Bunun artmasında sosyolojik birtakım nedenler de var. Çalışan anne-babaların etkisi, markette uzun süreler geçirmek istememe, eve çıktığında tekrar markete gitmenin zaman kaybı olarak değerlendirilmesi gibi sebepler bu ihtiyacı doğurmuştu aslında. Lokal olarak bazı marketler de elektronik satış faaliyetine geçmişti. Fakat Türkiye çapında büyük yatırımlara dönüşmesinin geçmişi bir, bir buçuk yıl öncesine dayanıyor. Ben daha da büyüyeceğini düşünüyorum.