Hülya OMRAK    

Ekim nöbeti (münavebe) nedir?

Ekim nöbeti, bir tarlaya ekilen herhangi bir üründen sonra gelen ürün veya vejetasyon (yetişme) döneminde o tarlaya uygulanan işlemlerdir. Başka bir deyişle aynı tarla üzerinde değişik bitkilerin belirli bir sıra içerisinde birbirinin ardından yetiştirilmesine ekim nöbeti denir. Bir bölgede uygulanacak ekim nöbeti sistemine birçok faktör etki eder. Bunlar: bölgenin iklim durumu, arazinin toprak yapısı, sulama olanakları, yetiştirilebilecek bitki türleri, yabancı ot, hastalık ve zararlıların yayılma durumu, ulaşım, depolama ve pazarlama gibi ekonomik koşullardır.

TOPRAK DAHA VERİMLİ HALE GELİYOR

Tarımsal üretimin devamlılığı için ekim nöbetinin önemini anlatır mısınız?

Ekim nöbeti uygulamaları ile toprağın organik maddesi arttırılarak toprağın daha fazla su tutması sağlanmakta, verimliliği yükseltilmekte ve sonuç olarak kültür bitkileri için daha elverişli ortamlar yaratılmaktadır. Ekim nöbetinde, besin maddelerinin birikmesini sağlayan bitkiler ile çok besin maddesi tüketen bitkiler ardı ardına getirilerek toprağın sömürülmesi önlenmekte, topraktaki bitki besin maddelerinin daha etkin kullanılması sağlanmaktadır.

Ne tür arazilerde münavebe sistemi uygulanabilir?

Yıllık yağış ortalamasının 450-500 milimetrenin altında kaldığı yerlerde (kurak-yarı kurak) uygun toprak koşullarında (çok kumlu ve çakıllı topraklar hariç) ve iklim şartlarında münavebe sistemi uygulanabilir. Doğal yağışların az olduğu bölgelerimizde "bir yıl ekim bir yıl nadas" uygulamasıyla nadasın azaltılması amaçlanmaktadır. "Korunga-nadas-buğday", "buğday-nadas-mercimek", "buğday-baklagil", "arpa-baklagil" gibi ekim nöbetleri uygulanabilir.

Hangi tür tarım ürünlerinde uygulanabilir?

Tahıllar ve çapa bitkileri toprakta yeterli humus oluşturmazlar. Tahıl artıklarının humus oluşumu azdır. Tahıl artıklarının karbon/azot oranı 80/1- 90/1 arasındadır. Karbon/azot oranı geniş olan tahılların, bitkisel dokuları parçalanmaya karşı oldukça dirençli olduğundan, toprakta ayrışmaları da yavaş olmakta ve çok uzun zaman (6-12 ay) almaktadır. Çapa bitkilerinde toprağın çapa ile havalandırılması ve gevşek tutulması parçalanmayı artırır, hızlandırır. Derin kök sistemine sahip baklagil bitkileri toprağı iyi gölgelediklerinden ve karbon/azot oranı 13/1 olduğundan parçalanma orta şiddette olur.

Belli bir ürün deseni içerisinde tahıllar, çapa bitkisi, baklagiller ve yağ bitkisi gibi farklı bitki türleri ile yetiştiricilik yapılması gerekiyor.

UZUN YILLAR AYNI BİTKİYİ YETİŞTİRMEMEK GEREKİYOR

Hangi nedenlerle ekim nöbetine ihtiyaç duyulur?

Tarlamızda uzun yıllar aynı bitkiyi yetiştirmek istiyoruz diyelim; her sene o bitkinin kullandığı bitki besin maddelerini toprağa versek dahi birim alandan aynı miktarda ve kalitede ürün elde edemeyiz. Aynı bitkinin her sene aynı tarlada yetiştirilmesi toprak yapısının tek yönlü olarak bozulmasına, erozyon zararının çoğalmasına, toprağın vereceği ürünün her sene azalmasına yol açacağı unutulmamalıdır. Bu durumda o bölgede belirli hastalık, zararlı ve yabancı otların katlamalı olarak çoğalacağı da göz önünde bulundurulmalıdır.

EKİM NÖBETİNE TAHIL VE BAKLAGİLLER DÂHİL OLMALI

Ekim nöbeti sonrası ne tür faydalar sağlanır?

Ekim nöbetinde amaçlardan bir tanesi de toprağın verimliliğinin sürdürülebilir olmasıdır. Toprağın farklı derinliklerinden faydalanan, farklı besin maddelerini değişik miktarlarda kullanan ve değişik kök yapısına sahip bitkilerin birbirini takip eder şekilde aynı tarla üzerinde yetiştirilmesi, toprağın verimliliğinin korunmasında etkili olmaktadır. Örneğin derin kazık köklere sahip baklagiller toprağın derinliklerindeki besin maddelerinden faydalanmakta, bu derinliğe kadar toprağın canlılığını artırmakta ve artıkları kolayca parçaladığı için kendisinden sonra gelen bitkilere (özellikle tahıllara) çok iyi bir toprak yapısı bırakmaktadır. Tahıl ve baklagillerin münavebeye girmesi yabancı otlarla savaşmada, erozyonun önlenmesinde, hastalık ve zararlılarla mücadele etmede, toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapısını derinlemesine düzeltip iyileştirmede faydalar sağlamaktadır.

En önemli etkisi üreticilerimizin tahıl ve baklagilleri ekim nöbetine almasıyla toprağının yapısını düzeltmeleri ve topraktaki organik madde birikimine yardımcı olmalarıdır. Bakanlığımızın Orta Anadolu Bölgesi'ndeki illerde uygulamaya koyduğu nadas alanlarının etkin şekilde kullanılması ve arz açığı olan bitkisel ürünlerde sözleşmeli üretim modeli ile üretimin geliştirilmesi amacıyla  “Nadas Alanlarının Değerlendirilmesi Projesi” gibi uygulamalar da çiftçilerimizin oldukça rağbet gösterdikleri çalışmalardır.

AYNI BİTKİ ARKA ARKAYA ÜÇ KEZ EKİLİRSE ÇİFTÇİ DESTEKLEMELERDEN FAYDALANAMAZ

Tarımsal desteklemelerden faydalanabilmek için münavebenin şart olduğu durumlar neler?

Tarım desteklemelerinden yararlanabilmek için öncelikle üreticilerimizin Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) ektikleri ürünü kayıt ettirmeleri gerekiyor. ÇKS’ye kayıtlı çiftçilerimiz bir parsele aynı tek yıllık bitkiyi arka arkaya üç kez ekerse, üçüncü üretim için Tebliğ'de (Tebliğ No: 2018/27) belirtilen destekleme ödemelerinden yararlanamaz. Söz konusu desteklemeler, mazot/gübre desteği ve fark ödemesi desteklemeleri gibi diğer bitkisel üretim desteklemeleridir.

EKİM NÖBETİ ÖRNEKLERİ

Doğal yağışların az olduğu(kurak-yarı kurak) bölgelerde (Korunga-Nadas-Buğday), (Buğday-Nadas-Mercimek), (Buğday-Baklagil), (Arpa-Baklagil) gibi ekim nöbetleri uygulanabilir.

Sulama olanağının bulunmadığı, doğal yağışların yeterli olduğu bölgelerde buğday ve arpa ile kolza, ayçiçeği, haşhaş, kavun, karpuz, tütün ve aspir ile ikili ekim nöbetleri uygulanabilir.

Sıcaklık toplamının bir yılda iki ürün almaya yetmediği, fakat sulama olanağının bulunduğu bölgelerde tahıl (Pancar, Patates, Pamuk, Susam, Yerfıstığı, Fasulye, Yonca, Haşhaş) uygulamaları ile (Patates-Pancar), (Patates-Bezelye), (Mısır-Pancar), (Mısır Bezelye). (Pancar-Haşhaş), (Baklagil-Haşhaş), (Mısır-Fasulye), (Pamuk -Baklagil), (Pamuk-Yonca) gibi ikili ekim nöbeti uygulamaları yapılabilir.

Sıcaklık toplamının bir yılda iki ürün almaya yeterli olduğu ve sulama olanağının bulunduğu bölgelerde buğday ve patates ile(Mısır-Çeltik- Soya-Susam-Yer fıstığı) ikili ekim nöbetleri tatbik edilir.

EKİM NÖBETİNİN FAYDALARI

• Toprağın verimliliğini korur,
• Yabancı otlarla savaşmada kolaylık sağlar,
• Erozyonu önler,
• Hastalık ve zararlılarla mücadelede kolaylık sağlar.