Müge ÇEVİK    

İyi Tarım Uygulamaları (İTU) nedir ve bu uygulamaların tarımsal üretim sürecindeki öneminden söz eder misiniz?

İyi Tarım Uygulamalarını tarımsal üretim sistemini sosyal açıdan yaşanabilir, ekonomik açıdan kârlı ve verimli, insan sağlığını koruyan, hayvan sağlığı ve refahı ile çevreye önem veren bir hale getirmek için uygulanması gereken işlemler olarak tanımlayabiliriz. İyi Tarım Uygulamaları: çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen bir tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik, güvenilir ürün arzının sağlanması bakımından büyük önem arz ediyor. Bu çerçevede tarımsal üretim sürecinde iyi tarım uygulamalarının hangi tarımsal faaliyetleri içerdiğine de değinmek gerekiyor. Öncelikle İyi Tarım Uygulamaları yapılırken toprak analizi sonucunda uygun ve doğru bir teknikle gübreleme yapılıyor. Su tasarrufu amacıyla uygun sulama yöntemi kullanılıyor. Entegre mücadele prensibi esas alınarak, bitki koruma ürünleri doğru miktar ve yöntemlerle uygulanıyor. Başta çevrenin korunmasına ilişkin konularda olmak üzere gıda güvenliği, işçi sağlığı ve güvenliği ile hayvan sağlığı da dikkate alınıyor. Ayrıca, arazinin üretime uygunluğunu gösteren risk değerlendirmesi yapılırken, doğal kaynaklar ile çevrenin korunmasına ilişkin yönetim planları da oluşturuluyor. Tüm bunlar yapılırken elbette potansiyel tehlikeler ile tehlikeli maddelere ilişkin gerekli önlemler de alınıyor.

KONVANSİYONEL VE ORGANİK TARIMDAN FARKI

İyi Tarım Uygulamalarının organik tarım ve konvansiyonel tarımdan farkı nedir?

İyi Tarım Uygulamaları (İTU), aslında tarımın kendisidir; alternatif bir tarımsal üretim modeli değildir. Konvansiyel tarımda olduğu gibi kimyasal ilaç, suni gübre vb. uygulamalara izin verilmekte. Ancak, bu uygulamalar entegre ürün yönetimi prensiplerinde, insan sağlığına ve çevreye zarar vermeyecek şekilde tatbik ediliyor. Bununla birlikte tarımsal üretimin İTU prensiplerinde yapılması, geçmişte sanayi sektörü ile başlayıp hizmet sektörü ile devam eden kalite yönetim sistemi prensiplerinin, tarımsal üretimin içerisinde uygulanmasını gündeme getirmiştir. Bu uygulamaların sonucunda, işletmeden sofraya kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim yapılarak izlenebilirlik tesis edilmektedir. Organik tarım ise üretimde kimyasal girdi ve ilaç kullanmadan yönetmelikler çerçevesinde izin verilen girdilerin kullanımı ile yapılan bir üretim modelidir.

İyi Tarım Uygulamaları ile üretim yaparken dikkat edilmesi gereken temel hususlar nelerdir?

Belirttiğim gibi, İyi Tarım Uygulamaları ile üretim yaparken çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar verilmemesi, doğal kaynakların korunması, izlenebilirlik ve sürdürülebilirliğin sağlanması ve güvenilir ürün arzının sağlanmasına dikkat edilmesi gerekiyor. İyi Tarım Uygulamalarında en önemli girdi "bilgi"dir. Bu bilgiler çerçevesinde üreticinin, gerekli eğitim ve donanımda olması, entegre mücadele programlarına katılım sağlaması, fiziki alt yapılarını ve çalışma koşullarını iyileştirmesi, kayıt- izleme sağlaması gerekiyor.

İTU PAZARLAMAYI KOLAYLAŞTIRIYOR

Çiftçi ve üreticiler İyi Tarım Uygulamalarına nasıl başlayabilir?

İyi Tarım Uygulamaları kontrol ve denetim altında yapılan bir üretim biçimi. Üretici veya birden fazla üreticinin bir araya gelmesiyle oluşturulan üretici grubu İyi Tarım Uygulamalarına başlama kararı verir. Ürünün sertifikalandırılması için kayıt tutma ve izlenebilirlik şarttır. Bu nedenle üretimin ilk aşamasından itibaren yapılan bütün işlemlerin kayıt altına alınarak saklanması gerekir. Bakanlığımız tarafından yetkilendirilmiş Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşuna müracaat edilerek (KSK) sözleşme imzalanır. Bu sözleşmede karşılıklı yükümlülükler belirlenir. KSK kontrolörü tarafından üreticinin ürün hasadına yakın bir dönemde kontrolünü yaparak İyi Tarım Uygulamaları kriterlerine uygunluğu tespit edilir. Hasatla birlikte "İyi Tarım Ürün Sertifikası" düzenlenerek üreticiye verilir. Üretici ise bu sertifika sayesinde ürününü daha kolay pazarlama imkânına kavuşmuş olur.

İÇ VE DIŞ PAZARDA TERCİH SEBEBİ

İyi Tarım Uygulamalarının üreticiye diğer yararlarına da değinir misiniz?

İyi Tarım Uygulamaları iç ve dış pazarda tercih edilme sebebidir. Eşit rekabet şartlarında önde olmayı sağlar. Perakendecilerle nitelikli anlaşma sağlar. Kaliteli ürün yetiştiriciliğine olanak sağlar. Uzun vadede üretim maliyetlerinde düşüş, dolayısıyla kârda artış imkanı sağlar. Tüm bunların sonucunda da üretimde çalışan kişilerin güvenliğini ve refahını sağlar.

SERTİFİKA 12 AY GEÇERLİ

İyi Tarım Uygulamalarında kontrol ve sertifikasyon işlemleri nasıl yapılıyor?

İlk aşama olan "kontrol süreci"nde: kontroller, İTU Kontrol Noktaları ve Uygunluk Kriterlerine uygun olarak tüm kontrol noktalarının denetlenerek üreticinin uygunluk düzeyinin belirlenmesi şeklinde gerçekleştiriliyor. Yeterli uygunluk düzeyine ulaşmış üretici, analiz sonuçlarında ürünün pazarlanacağı ülkelerde geçerli olan maksimum bitki koruma ürünü kalıntı sınırlarını aşan miktarda kalıntı tespit edilmediği takdirde İTU sertifikası almaya hak kazanıyor. Yeterli uygunluk düzeyinde olmadığı tespit edilen üreticilere, uygunsuzluklarını gidermeleri için  en fazla 28 gün süre tanınıyor. 28 gün süre içerisinde uygunsuzluğu kapatmayan üreticilerin sertifikasyon süreci en fazla 6 aya kadar askıya alınıyor. Belgelendirmenin yapılabilmesi için üreticinin uygunsuzluklarını giderdiğini kanıtlaması gerekiyor.

İkinci aşama olan "belgenin verilmesi" sürecinde ise kontrollerin ardından sertifikanın verilmesine herhangi bir engel görülmemesi durumunda, belgelendirme tarihinden itibaren en fazla 12 ay geçerli olmak üzere ilgili ürünler için İTU sertifikası düzenleniyor. Sertifikanın geçerlilik süresi içerisinde üreticinin kontrollerine devam edilmesi gerekiyor.

Tarım ve Orman Bakanlığının İyi Tarım Uygulamalarını yaygınlaştırmak amacıyla yaptığı faaliyetler nelerdir?

Bakanlığımızın, İyi Tarım Uygulamalarını yaygınlaştırmak amacıyla proje, eğitim-yayım, destekleme, yetkilendirme ve denetleme faaliyetleri bulunuyor. Bu kapsamda: İyi Tarım Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi 2012 yılından itibaren yürütülmekte. Proje ile, üreticilerin iyi tarım uygulamalarıyla ilgili bilincinin artırılması amacıyla eğitim ve yayım faaliyetleri yapılmakta, demonstrasyon çalışmaları gerçekleştirilmekte. Eğitim ve yayım çalışmaları ile üreticilerde doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı konusunda farkındalık oluşturmak, çevre duyarlılığı kazandırmak, tarımsal üretim faaliyetlerinin insan ve hayvan refahını koruyacak şekilde gerçekleştirilmesi gerektiğini benimsetmek, tarımda sürdürülebilirlik olgusunu kavratmak, tarımsal üretimde izlenebilirliğin önemini vurgulamak amaçlanıyor. Proje 2019 yılı itibariyle 40 ilde yürütülmekte.

İyi Tarım Uygulamaları kontrol ve sertifikasyon sürecinde görev alan kontrolör ve iç kontrolör eğitimleri de Bakanlığımız ile TSE arasında imzalanan protokol gereği, 2006 yılından itibaren müştereken yürütülüyor. Bugüne kadar bin 104 kişiye kontrolör, 583 kişiye iç kontrolör eğitimi verildi. Ayrıca,  İyi Tarım Uygulamaları kapsamında üretici ve tüketici bilinci oluşturulması, saha denetim ve destekleme faaliyetlerinin yürütülmesi için Bakanlık İl Müdürlükleri bünyesinde oluşturulan “İyi Tarım Uygulamaları Birimi” personelinin eğitilmesi sağlanıyor. Bu kapsamda ise bin 399 personele eğitim verildi. Diğer taraftan, özellikle Bakanlık taşra teşkilatımız tarafından üretici, üretici örgütü, müteşebbis ve tüketicilere iyi tarım konusunda eğitim ve yayım hizmetleri de yürütülmeye devam ediyor. Bu kapsamda bugüne kadar 10 bin 905 kursta 194 bin 682 kişiye eğitim verildi.

İYİ TARIM YAPANLARA 232 MİLYON LİRA ÖDEME YAPILDI

Öte yandan bitkisel üretimde İyi Tarım Uygulaması yapan üreticiler alan bazlı destek ödemesinden faydalanmakta.  Bu kapsamda 2019 yılında 67 bin 455 üreticiye 4.8 milyon dekar alan için 232 milyon TL destekleme ödemesi yapıldı ve 2009–2019 yılları arasında toplam 881 milyon TL ödeme gerçekleştirildi.

Ayrıca, üreticiler, Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından verilen İyi Tarım Uygulamaları yüzde 50 İndirimli Kredi Desteğinden faydalandırılmakta. Buna ilaveten, iyi tarım uygulamaları yapan üreticiler Bakanlığımız tarafından verilen diğer destekleme ödemelerinden de yararlanabilmekte.

73 BİN 286 ÜRETİCİ İYİ TARIM UYGULAMASI SERTİFİKASINA SAHİP

Ülkemizin hangi bölgelerinde, hangi ürünler İyi Tarım Uygulamaları ile yetiştiriliyor?

İyi Tarım Uygulamaları kapsamında; 2018 yılında bitkisel üretimde 63 ilde 135 üründe 615 bin hektar alanda 73 bin 286 üretici İyi Tarım Uygulaması sertifikası almış durumda. En fazla sertifika alan ürünler antep fıstığı, zeytin, fındık, kayısı ve üzüm. Doğu ve Güneydoğu  Anadolu Bölgelerinde antepfıstığı, zeytin, kayısı;  Ege Bölgesinde zeytin, üzüm; Akdeniz Bölgesi'nde turunçgil, karpuz ve örtüaltı sebzeler; Karadeniz Bölgesi'nde fındık ve çeltik üretimi, İç Anadolu Bölgesi'nde ise elma, kimyon, patates üretimi ağırlıklı olarak İyi Tarım Uygulaması ile yapılmakta.

Niçin İyi Tarım Uygulamaları sertifikasına sahip ürünleri tüketmeliyiz?

Bir ürünün İyi Tarım Uygulamaları sertifikasına sahip olması o ürünün yetiştiriciliğinin gerektiği gibi yapıldığının göstergesidir. Öncelikle İyi Tarım Uygulamaları çevreye duyarlı aynı zamanda insan odaklı bir kontrol ve sertifikasyon sistemidir. İşçi sağlığı ve güvenliği de öncelikli kriterler arasında yer almaktadır. Genel olarak nasıl bir yetiştiricilik yapıldığı üzerinde durursak; ürünün ihtiyacı kadar sulandığı, hastalık ve zararlı bulaşmaması için gereken önlemlerin alındığı, ancak buna rağmen ortaya çıkması halinde gereken dozla mücadele edildiği, toprağın ve bitkinin ihtiyacının belirlenerek gübrelendiği sistemden söz ediyoruz. Aynı zamanda üretime ilişkin tüm kayıtların tutulması zorunlu. Bu açıdan değerlendirildiğinde, İyi Tarım Uygulamaları sertifikasına sahip ürünleri satın alarak kendi sağlığınız ve güvenliğiniz için önemli bir adım atarken aynı zamanda, çevre duyarlılığına ve çalışanlarının güvenliğine de katkıda bulunmuş olursunuz.

ETİKETİNDEKİ LOGOYA DİKKAT EDİN

İyi Tarım Uygulamaları sertifikasına sahip ürün nasıl anlaşılır?

İyi Tarım Uygulamaları sertifikasına sahip bir ürün satın almak istiyorsanız öncelikli olarak etiket bilgilerinde ne aramanız gerektiğini bilmeniz gerekir. İyi Tarım Uygulamaları ürünleri de diğer gıdalar gibi Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği'nde yer alan bilgileri içermelidir.  Ayrıca bu bilgilere ilave olarak: ürünün kime ait olduğu, İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmeliğe uygun olarak üretildiği bilgisi, yetkilendirilmiş kontrol ve sertifikasyon kuruluşunun adı, kod numarası ve ürünün sertifika numarası aranmalıdır. Ayrıca İyi Tarım Uygulamalarına ait logonun bulunması gerekiyor. Yetkilendirilmiş Kuruluşların Kod numaraları TR.İTU ile başlıyor, bu kod numarası ile bağlantılı sertifika numarası oluşturuluyor.