Öncelikle kuşkonmaz bitkisinin tarihi, özellikleri, türleri ve besin değerinden bahseder misiniz?
Yabani kuşkonmaz çeşitleri yüzyıllardır topraklarımızdaki tüm halkların bildiği, lezzeti ve sağlığa faydaları için tükettiği geleneksel kökeni olan bir besindir. Kuşkonmazın yüzlerce yıldır tüketiminin olduğunu günümüzdeki satış sunumuna birebir benzerinin resmedildiği 2000 yaşında bir yer mozaiğinde de (Vatikan Müzesi, Roma) görebiliyoruz. Anadolu’da doğal türleri yetişen kuşkonmazın Osmanlı saray mutfağında da sık sık yer aldığı, ürettirilip ithal de edildiği bilinmektedir. Cumhuriyetin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk 1934 yılında yurt dışından kuşkonmaz tohumu getirterek Yalova Devlet Çiftliği’nde araştırma ve dikimi talimatını vermiştir. Konuklarına menülerde her zaman kuşkonmaz talep ettiği bilinmektedir.
Anadolu kuşkonmaz bitkisi Asparagus officinalis’in anayurdudur. Kuşkonmaz, çalı formunda çok yıllık bir bitkidir. Bahar aylarında yer altı kök sisteminden toprak yüzeyine uzattığı sürgünleri yenir.
Kuşkonmazın ekonomik ömrü 10-12 yıldır. Mor ve yeşil türleri bulunan kuşkonmazın özel yetiştirme tekniği ile beyaz renkte üretilerek piyasaya sunumu da yapılmaktadır
100 gram çiğ kuşkonmaz sürgününün besin değerleri incelendiğinde 13-16 kalori, 2,2 g protein, 3,6 g karbonhidrat, 0 kolesterol, 0,2 g yağ, 0,7 g lif, 50 mg fosfor, 21 mg kalsiyum, 0,6 mg demir, 1 mg sodyum, 110 mg potasyum, 900 IU A vitamini, 0,16 mg B1 vitamini, 0,15 mg B2 vitamini, 1.4 mg B3 vitamini, 26 mg C vitamini ve 0,56 mg E vitamini içerdiği tespit edilmiştir.
Bunların yanı sıra antioksidan içeriğince zengin olan kuşkonmaz sürgünlerinde lutein, zea-xanthin, carotenes ve crypto-xanthin bunmaktadır. Ayrıca folik asit açısından zengin olan kuşkonmaz sürgünlerinin 100 gramında 54 mikrogram folik asit bulunur. Emziren kadınların sütünü arttırır. 150 gram kuşkonmaz günlük folik asit ihtiyacının yüzde 91,5’ini karşılar.
Türkiye'de kuşkonmaz üretim alanları ve üretim miktarı nedir? Eskişehir'in bu üretimdeki payı nedir?
Batı Anadolu’nun kuşkonmazın anavatanı olmasına ve 70’li yılların başında kültür kuşkonmazının üretimine başlanmış olmasına rağmen, üretimi ve tüketimi yaygınlaşamamıştır.
Eskişehir, İzmir, Muğla, Mersin, Edirne ve Erzurum gibi illerimizde üretim yapılmaktadır. Bunlardan ürüne gelmiş dikili alanın; yaklaşık 400 dekarı Eskişehir, 40 dekarı ise Muğla’da bulunmaktadır. Buna göre Türkiye’de kuşkonmaz plantasyonunun yüzde 90’ı ilimizde bulunmaktadır. Ülkemizin yıllık üretim miktarı 400 ton civarındadır.
Kuşkonmaz ithalat ve ihracat rakamları konusunda bilgi verir misiniz?
Ülkemizin yıllık yaklaşık bin ton civarında tüketimi söz konusudur. Ülkemizin daha yeni yeni yıllık üretim miktarının 400 tonlar civarında olduğu göz önünde bulundurulduğunda yıllık yaklaşık 600 ton civarında çoğu dondurulmuş kuşkonmaz ithalatı yapıldığı söylenebilir. Ülkemiz ve dünya ticaretinde önemli bir yer teşkil etmese de yıllık 3-30 ton arasında başta Hollanda ve Romanya olmak üzere sembolik öneme sahip ihracatı da söz konusu olmaktadır.
AVRUPA, POTANSİYEL PAZAR
Dünyada kuşkonmaz üretim ve tüketim rakamları nedir, biz ülke olarak hangi noktadayız?
Dünya kuşkonmaz ticareti konusunda Peru ve Çin piyasayı etkileyen ülkelerdir. Çin dünyanın en büyük üreticisi olarak nitelendirilirken, Peru lider ihracatçı olarak nitelendirilmektedir; zira Çin bile Peru’dan kuşkonmaz (özellikle taze) ithal etmektedir. Kuşkonmaz üretim maliyetleri Peru’da hala dünya ortalamasının altındadır. Ülkemizde faaliyet gösteren bazı firmaların Peru’dan kuşkonmaz ithal ettikleri bilinmektedir. Talep ve fiyat yıllardır düzenli olarak yükselmekte, önümüzdeki yıllarda en az 50 bin hektar daha tarlanın açığı kapatmak için tesisi gerekmekte olduğu bilinmektedir. Ülkemize yakınlığı bulunan Avrupa ülkelerinin kendi üretimlerinin yanında ilaveten 100 bin ton kuşkonmaz ithal ettikleri bilinmektedir. Ülkemizin Avrupa ülkelerine yakınlığı ve iyi kurulmuş lojistiği sayesinde üretim alanlarımızı arttırarak bu pazarda rahatlıkla söz sahibi olabiliriz.
Kuşkonmaz üretiminin artması için yapılan çalışmalardan bahseder misiniz?
Ülkemizde geçmişi çok eskiye dayanan kuşkonmaz bitkisi insanımız tarafından tanınmamakta, sofralarımızda tüketim şekli bilinmemektedir. Öncelikli olarak hedefimiz kuşkonmaz bitkisinin tanınmasını sağlamaktır. Kurum olarak bulunduğumuz her platformda kuşkonmazı anlatıyoruz. Bakanlığımız nezdinde özel olarak desteklenmesi amacıyla girişimlerde bulunuyoruz.
Kuşkonmaz bitkisi ile ilgili AR-GE, ıslah gibi çalışmalar yapılıyor mu?
Kuşkonmaz ana tüketim ürünlerimizden de olmayışı sebebiyle bu konudaki araştırmalar sınırlıdır. Ülkemizde yeterince değeri bilinmeyen kuşkonmaz bitkisi ile ilgili çalışmalar daha ziyade yurt dışında yapılmaktadır. Dioik (Dişi ve erkek çiçeklerin ayrı ayrı bitkiler üzerinde bulunması durumu) olan bu sebzenin dişi bitkileri kalın sürgünler oluştururken, erkek sürgünleri daha ince ve daha çok sayıda sürgünler oluşturur. Son yıllarda kuşkonmaz ıslah çalışmaları “süper erkek bitkiler” olarak adlandırılan; ince, bir örnek, kaliteli sürgünler üreten çeşitlerin geliştirilmesi yönünde ilerlemektedir. Ülkemizde tesis edilen kuşkonmaz bahçelerinde kullanılan tohum ve fideler ağırlıklı olarak Hollandalı bir firmadan temin edilmektedir.
Kuşkonmaz üretmek isteyenlere tavsiyeleriniz nelerdir?
Kuşkonmaz bitkisi farklı iklim ve yükseltilerde farklı türler ile ülkemizin hemen her tarafında yetiştiriciliği yapılabilecek bir bitkidir. İlk fide tesisinden itibaren verim alınabilmesi için geçen yaklaşık 3 yıllık bir bekleme süresinin olması çiftçilerimizin kuşkonmaz yetiştiriciliğine soğuk bakmalarına neden olmaktadır. Tavsiye edebileceğim konu sözleşmeli üretim modelidir. İlimizde hem üretim hem de işleme tesisi bulunan ve bu işe öncülük eden, yurt içi ve yurt dışına ürün satışı yapan bir firmamız bulunmaktadır.
Bakanlığımızın kuşkonmaz üreticisine yönelik destekleri nelerdir?
Böyle sağlıklı bir gıdanın üretiminin iyi tarım veya organik tarım uygulamaları kapsamında yürütülmesinin çok faydalı olacağına inanıyoruz. Bu şekilde üretim yapılması halinde mazot ve gübre desteği başta olmak üzere iyi tarım veya organik tarım desteklerinden de yararlanılabilir. Ayrıca Ziraat Bankasından yatırım kredileri kapsamında alınacak fide kredisinde uzun vadeli ve faizsiz kredi desteği sağlanabilmektedir.