Murat ÖZKAN    

Sözleşmeli üretim modeli ülkemiz için bir ilk mi? Daha önceleri buna benzer modeller ülkemizde uygulandı mı?

Sözleşmeli üretim modeli dünyanın yıllardır kullandığı, sahada yürürlükte olan, üretici ve alıcının anlaşarak, istenilen miktarda, zamanda, kalitede ve çeşitte ürünün üretilmesinin sağlandığı bir üretim metodudur. Sözleşmeli üretim, alıcının ve satıcının belli olduğu, fiyat ve kabul koşullarının baştan oluşturulduğu, üreteni ve alım yapanı koruyan bir alışveriş yöntemidir. Buradaki amaç, üretene de tüketene de maksimum fayda sağlamaktır.

Ülkemizde sözleşmeli üretime benzer bir model ile 1860’lı yılların sonunda Batı Anadolu’da, Cumhuriyet döneminde ise kurulan ilk şeker fabrikası tarafından gerçekleştirilmiştir; 1965 yılından bu yana Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından sözleşmeli tohumluk üretimine devam edilmektedir.

Ülkemizde, sözleşmeli üretim 1970'li yıllardan itibaren ivme kazanmış ve hâlihazırda sa-nayi tipi domates ve patates, mısır, kesme çiçek, arpa, makarnalık buğday, meyve, sebze, et tavukçuluğu, hindi üretimi, tütün ve şeker pancarı üretimi yaygın olarak yapılmaktadır.

2019 yılında ülkemizde tütün ve şekerpancarını ayrı değerlendirmek kaydı ile 47 bin üretici sözleşmeli üretim modeli ile 5,1 milyon dekar alanda 7,7 milyon sebze ve meyve yetiştirerek piyasaya arz etmiştir.

Tarım Orman Şurasının sonuç bildirgesinde de belirtildiği üzere sözleşmeli üretim modeli, dijitalleşmenin geliştirilmesi vs. yönünde çalışmalar yapılacağı aktarılmaktaydı. Bu hedefler Dijital Tarım Pazarı (DİTAP) ile sağlanmakta mıdır?

Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanan III. Tarım Orman Şûrası Sonuç Bildirgesi'nde: “Tarımsal girdi ve finansman ihtiyacını karşılayan sözleşmeli bitkisel ve hayvansal üretim modellerinin desteklenmesi ve yaygınlaştırılması”  hedefi yer almıştır.
Dijital Tarım Pazarı (DİTAP), tam da bu amaçla tarım sektörünün tüm taraflarının ortak kararı ile tarım ticaretinde yaşanan gelişmeleri de dikkate alarak bu hedefi hayata geçirmek üzere oluşturulmuş bir platformdur.

Dijital Tarım Pazarı ile çiftçimiz ürünlerine rahatlıkla pazar bulabilecek, tüketicimiz ve esnafımız ise aradığı kalite ve standartta ürünü sözleşmeli üretim ile tedarik edebilecektir. Hedefimiz, yıl genelinde üretimde sürekliliği sağlamak, yılın belirli dönemlerinde arz daralmasına bağlı olarak ürün fiyatlarındaki dalgalanmayı en aza indirmek, üreticinin ürününe pazar bulmasını kolaylaştırmak; toptancı, sanayici, market zincirlerinin istediği kalite ve miktarda ürünü temin etmesini sağlamaktır. Hayata geçirdiğimiz web tabanlı DİTAP portalında üreticiyi ve alıcıyı buluşturduk, buluşturmaya da devam edeceğiz.

Dijital Tarım Pazarı (DİTAP) Bakanlığa ne tür inisiyatifler veriyor? Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü olarak bu sistemdeki rolünüz ve göreviniz ne olacak?

Genel Müdürlüğümüz sözleşmeli üretim ile ilgili bir mevzuat yayımladı ve bu mevzuat hükümleri doğrultusunda sözleşmeli üretimin çerçevesini belirlemiştir. Sayın Bakanımızın talimatları doğrultusunda üretici ve alıcının web tabanlı dijital bir ortamda buluşturulmasını sağlamak üzere DİTAP’ın temelleri atıldı.  Genel Müdürlüğümüz, bir yandan sözleşmeli üretim ile ilgili mevzuat çalışmaları yürütürken bir yandan da ilk günden itibaren DİTAP çalışmalarının içinde yer aldı. DİTAP kapsamına alınması gereken ürünlerin tespiti, taraflar arasında olması gereken sözleşme şartlarının belirlenmesi, yaptırımlar, gerek üretici gerekse alıcının hakları gibi konuların belirlenmesi ve çerçevesinin çizilmesi ile ilgili değerlendirmeler Genel Müdürlüğümüzün de katkıları neticesinde şekillendi. Sözleşmeli üretim konu itibari ile Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü görev ve sorumlulukları kapsamında yer alması nedeniyle DİTAP’ta görev almış ve bu çalışmaya katkı sağlamıştır.

TOHUMDAN ÇATALA TÜM ZİNCİR TAKİP EDİLECEK
Sözleşmeli Üretim Modelinin; üretim planlaması ve tarımsal üretim zincirinde meydana gelen kayıpları önleme noktasında etkisi ne olacaktır?

Piyasa talebi doğrultusunda üretimin planlanması, tarımda yaşadığımız birçok sorunun da çözümüne katkı sağlayarak başta tarım arazileri olmak üzere doğal kaynaklarımızı doğru kullanmamıza imkân sağlayacaktır.

Üretim faktörlerini optimize ederek, verimliliğimizi ve tarımsal hasılamızı artıracak çalışmalar yürütüyoruz.  Böylece, tarımsal yapımıza uygun olarak sektörün rekabet gücünü geliştirmekteyiz. İşte tam da bu noktada hem ekonomik açıdan, hem de çevresel açıdan sürdürülebilir tarım için sözleşmeli üretim modeli bize önemli fırsatlar sunmaktadır.

DİTAP ile tarımsal üretimde arz ve talebi buluştururken, tarımsal üretimin de sözleşmeli tarım modeli sayesinde daha planlı hale getirilmesi mümkün olacak. Tohumdan çatala tüm zincirin takip edilebildiği, sürdürülebilir üretimin sağlandığı bu sistem sayesinde küçük çiftçi, büyük çiftçilerimiz ile aynı fiyat ve rekabet koşullarına ulaşacak.

Üreticiyi koruyan, tüketiciyi kollayan bu sistem sayesinde planlı tarımsal üretim zinciri ile sıfır atık da mümkün hale gelecektir. DİTAP, tarımsal üretim zincirinin etkin planlanması sayesinde ürün zayiatını da ortadan kaldıracaktır.

Üretim döneminde kontrollü ve bilinçli girdi kullanımı sağlanarak; standart, kaliteli ve yüksek verimli ürünler üretilecektir. Ayrıca üretici ve alıcı arasındaki sözleşme gereği belirli periyotlarda kontrol edilmek suretiyle; en fazla zayiatın yaşandığı hasattan sonraki süreçte, ürünün alıcıya doğrudan ulaşması ile oluşabilecek ürün kayıpları daha düşük seviyelere indirilecektir.

ÜRETİCİ VE ALICILARA DÜŞÜK FAİZLİ KREDİ İMKÂNI VERİLECEK
Sözleşmeli üretimin üreticiler için avantajları nelerdir? Sisteme katılan üreticilere ilave destek noktasında bir çalışma olacak mı?

Sözleşmeli üretimin üreticiler için avantajlarını şöyle sıralayabiliriz: üreticimiz temel girdilere ve krediye daha kolay ulaşacak, geçen zaman içinde üreticilerimiz talepleri istenilen şekilde karşılayabilmek için yeni teknolojilere uyum sağlayacak, sözleşme ile fiyat önceden belirleneceğinden üreticinin fiyat riski asgariye inecek, üretici sözleşmeli üretimden kazandığı tecrübe ile yeni pazarlara açılabilecek, markalaşmanın önü açılacak ve kooperatif ve birlik gibi üretici örgütlerinin sistemde yer alması ile küçük işletmeler birlikte hareket etme yeteneği kazanacaktır. Alıcının avantajlarını ise şöyle sıralayabiliriz: ihtiyaç duyduğu miktar ve kalitede ürünü (çeşit, sürdürülebilir, standart vb.) kesintisiz temin edebilecek, sanayicinin atıl kapasite kullanımı ortadan kalkacak, yapmış olduğu sözleşme ile ihtiyacı olduğu her dönemde standart ürün alabilecek,   sözleşme ile fiyat önceden belirleneceğinden fiyat riski asgariye inecek,
Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri sözleşmeli üretim yapan işletmelerimize yüzde 80’e varan faiz indirimi ile finansmana erişimi kolaylaştırmaktadır. Yaygın bitkisel üretim yapan üreticilerimize 50 bin liraya kadar yüzde 100 faiz indirimli kredi kullandırılmaktadır. Ayrıca, 50 bin liradan – 2,5 milyon liraya kadar kredi kullanmak isteyen çiftçilerimiz, sözleşmeli üretim yaparlarsa yüzde 50 faiz indirimine ilave yüzde 20 faiz indirimli işletme kredisi kullanabilecektir.

Sözleşmeli üretim yaptıran gerçek ve tüzel kişilere, 50 milyon liraya kadar toplamda yüzde 80’e varan faiz indirimiyle kredi kullandırılmaktadır. İşletme kredisinde indirim yüzde 50 olarak belirlenmiştir.

SİSTEME DAHİL OLAN ÜRETİCİLERE İLAVE DESTEK YOLDA

Kooperatiflere de burada çok büyük görev düşmektedir. Hem alıcı hem de satıcı tarafında yer alan kooperatifler üreticilerin ürünlerini daha iyi değerlendirmesi konusunda aktif rol alacaklardır. DİTAP açık bir platform olduğu için katılım bankacılığı da dâhil olmak üzere tüm finans kuruluşlarına açık bir sistemdir.

Portalın bir sonraki safhasında gübre ve tohum gibi ayni krediye konu olan girdiler, ilgili satıcılar tarafından yine portal içinden karşılanabilecektir.  Böylelikle ayni krediler için ürünün doğrudan temini söz konusu olacaktır.

Ayrıca, DİTAP’a katılan ve sözleşmeli üretim modelini benimseyen üreticilerimiz için pozitif ayrımcılık yapmak suretiyle sistemin bilinirliğini, yaygınlığını artırmak amacıyla sisteme dâhil olanlara ilave destek verilmesi yönünde çalışmalarımız devam etmektedir.  

Bu projenin diğer tarım uygulamalarına, örneğin organik tarım, iyi tarım, yöresel ürünler vb. ne tür faydaları olacak?

Organik ürünler iyi tarım uygulamalarıyla yetiştirilen ürünler rekabet avantajına kavuşacak, yüksek katma değer ile alıcı bulacaktır.
Böylelikle Kars'la Edirne arasındaki mesafe kısalmış olacaktır. Alın teri, göz nuru yerel ürünler, memleketin ve dünyanın dört bir tarafında tüketicinin beğenisine sunulacaktır.

Yerel ürünler ve coğrafi işaretler artık sadece yerelde tüketilen ürünler değil, hikâyeleri ile birlikte hem ulusal hem de uluslararası pazarlarda tüketilen ürünler haline gelecektir.

DİTAP ile pazarlama imkân ve kabiliyetleri artan küçük işletmeler ürettikleri ürünleri daha yüksek katma değerle piyasaya sürerek tek yumruk haline gelecektir. Üretici az miktarda üretse dahi ölçek ekonomisinden yararlanabilecektir.
 
DİTAP’ın devreye girmesiyle ülkemiz bu projeden nasıl fayda görecek?

2020’nin tarımda dijitalleşme yılı olacağını söylemiştik. DİTAP bu hedefte attığımız önemli bir adım. Tarımın tüm paydaşlarının, daha da önemlisi Türkiye’nin kazandığı, kendini sürekli güncelleyen ve geliştiren bir modeli hayata geçiriyoruz.

Geleceğin daha güçlü ülkesi olma hedefimizde tarımın rolü giderek artıyor. Yarınları şekillendirirken en önemli önceliklerimizden biri tarım politikaları. DİTAP, ülkemiz tarım politikalarını destekleyecek bir vizyon ile ortak geleceğimiz için büyük fırsatlar sunuyor.

Tüm bu çalışmalar neticesinde temel amacımız: sözleşmeli üretimi yaygınlaştırmak, üretim planlaması çalışmalarına veri teminini tesis etmek,  arz-talep dengesini sağlayarak arz açığı olan dönemlerde fiyat dalgalanmasını önlemek,  kontrol ve denetim sisteminin daha aktif olmasını sağlayarak ürün standardını, izlenebilirliğini, ürün güvenliğini ve güvenirliğini sağlamak, gıda sanayisine yönelik ham madde temininde sürdürülebilirliği temin etmektir.

DİTAP’IN AVANTAJLARI

• Geçen zaman içinde üreticilerimiz talepleri istenilen şekilde karşılayabilmek için yeni teknolojilere uyum sağlayacak,
• Sözleşme ile fiyat önceden belirleneceğinden üreticinin fiyat riski asgariye inecek,
• Üretici sözleşmeli üretimden kazandığı tecrübe ile yeni pazarlara açılabilecek,
• Markalaşmanın önü açılacak,
• Kooperatif ve birlik gibi üretici örgütlerinin sistemde yer alması ile küçük işletmeler birlikte hareket etme yeteneği kazanacaktır (Kümelenme modeli).