KASIM-ARALIK 2020 / RÖPORTAJ
Salgına rağmen hububat üretiminde artış
Ülkemizde ekim alanı ve üretimi yönünden ilk sırada hububat ürünleri yer alıyor. Tahıl ambarı olarak anılan ülkemiz için stratejik bir ürün konumunda bulunan hububatın Koronavirüs (Covid-19) salgın şartlarından ne şekilde etkilendiği, piyasanın durumu, ürünlerin depolanması, fiyat politikası vb. konular hakkındaki bilgileri Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet GÜLDAL’dan aldık.
2020 yılı hububat üretim miktarları, salgın şartlarını da dikkate alarak dünya ve ülkemiz açısından nasıl gerçekleşti?
Tahıllar insan beslenmesinde temel gıda olması dolayısıyla çok önemli bir yere sahiptir. Ekim alanı ve üretimi yönünden tahıllar dünyada ve Türkiye'de ilk sırayı almaktadır.
Koronavirüs (Covid-19) salgını hububat üretim ve tüketim dengesi üzerinde uluslararası belirsizliklere sebep olmuştur. Tüm dünyayı olduğu gibi ülkemizi de etkilemiştir. En çok etkilenen sektörlerin başında da tarım geliyor. Hububat: üretimi, stoklaması ve dağıtımı ile önemli bir zincirdir. Bizler, bu salgın dünyada yayılmaya başladığında yol haritamızı oluşturduk ve bu süre zarfında piyasaları anlık takip ettik. Sektörümüzle sürekli iletişim halinde olduk.
Dünya toplam hububat üretiminin 2020/21 sezonunda yüzde 2,4 artarak 2,2 milyar tona ulaşması beklenmektedir. Hububat üretimi dünya ticaretinin ise 7 milyon ton artarak 387 milyon ton olacağı öngörülmektedir.
2020 HUBUBAT ÜRETİMİ 37,1 MİLYON TON OLARAK TAHMİN EDİLİYOR
Ülkemiz tarım ürünlerinde kendi kendine yeter bir ülkedir. Özellikle temel besin maddesi olan buğdayda net olarak kendi ihtiyacımızı karşılayacak seviyedeyiz.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2020 yılı “1. Tahmin Hububat ve Bakliyat Üretim Miktarlarını “ 28 Mayıs 2020 tarihinde resmî olarak açıkladı. Hububat ürünleri üretim miktarlarının 2020 yılında bir önceki yıla göre yüzde 7.9 oranında artarak yaklaşık 37,1 milyon ton olacağı tahmin edildi.
2019 yılı eylül, ekim ve kasım ayı ülke genelinde kurak geçti. Bu durum hububat için risk teşkil etmeye başlamıştı ancak aralık-nisan arasındaki yağışlar hububat gelişimini olumlu yönde etkilemiştir. Mayıs yağışları, tane olum ve verim üzerinde olumlu etki göstermiş olup, bazı lokal alanlarda dolu zararı yaşanmıştır. Verilere baktığımızda bu sezonun rekolte bakımından bereketli ve bir önceki yıla göre üretimin daha fazla olduğu söylenebilmektedir.
Haber Görseli
Ahmet GÜLDAL Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü
ÜRÜN FİYATLARINI HASAT ÖNCESİ AÇIKLIYORUZ
TMO’nun 2020 yılı için hububat alım politikası ne şekilde gerçekleşmekte? Hububat çeşitlerinin her birinden alım yapılmakta mı?
Ülkemizde 2020 yılı hububat hasadı mayıs ayının ikinci yarısında başlamıştır. Kurumumuz yurt içi ve yurt dışı piyasa fiyatlarını yakından takip ederek hububat üreticilerimizin olası mağduriyetini engellemek adına hasat öncesi TMO müdahale alım fiyatları 4 Mayıs 2020’de Sayın Cumhurbaşkanımız tarafından açıklanmıştır. Faaliyet alanımızda olan ve ilave verilen görevler kapsamında müdahalede bulunduğumuz ürünlerde hasattan önce fiyat açıklamak temel ilkemizdir.
TMO, ürün fiyatı açıklarken bir yandan üretimin sürdürülebilirliğini diğer yandan ise tüketiciye yansımasını dikkate alarak bu dengeyi koruyacak politikalar geliştirmektedir. Bu çerçevede TMO alım fiyatı belirlenirken üretici maliyeti, ekonomik göstergeler, üretim miktarı, bir önceki yılın alım fiyatları, dünya fiyatları, tarımsal sanayinin ham madde tedariki, iç ve dış piyasalardaki gelişmeler, tüketici fiyatları, refah payı ve üretimin sürdürülmesini sağlayacak kâr marjı gibi çok sayıda faktörü dikkate almaktadır. Fiyatların hasattan önce açıklanması ile üretici ve alıcı arasında bir seviye belirlenmekte, hasat dönemindeki arz fazlalığından üretici aleyhine oluşabilecek fiyat dalgalanmalarının önüne geçilmektedir.
416 NOKTADA ALIM YAPIYORUZ
TMO, ülke genelinde yaklaşık 260 iş yeri ve Kurumumuz tarafından protokol imzalanan 156 lisanslı depo olmak üzere toplam 416 noktada alım yapmaya devam etmektedir.
TMO ile protokol imzalayan lisanslı depoculuk şirketleri www.tmo.gov.tr internet adresinde yayınlanmakta olup, lisanslı depolara ürün teslim eden üreticiler bu depolar üzerinden ürününü elektronik ürün senedi (ELÜS) ile TMO’ya satabilmektedirler.
Lisanslı depolara ürün teslim eden üreticilerimiz depo kirası, nakliye ve kredi faiz desteklerine ilave olarak stopaj, gelir ve damga vergisi muafiyetleri ile daha fazla gelir elde etmekte ve ürünlerini birden çok alıcının bulunduğu rekabet ortamının oluştuğu borsada değerlendirme imkânına kavuşmaktadır. Üreticilerimizin lisanslı depoları kullanmaları menfaatlerine olmuştur.
Lisanslı depolara ürün teslim edenler bankadan ELÜS işlem emrine izin veren yatırım hesabı açtılar ve en yakın TÜRİB (Türkiye Ürün İhtisas Borsası AŞ) acentelerine başvurarak (kimlik belgesi, yatırım hesabı ve ikamet adresi bilgileri ile birlikte) TÜRİB’e üye oldular. Ürün bedeli ödemeleri, ürününü lisanslı depolara bırakan üreticilere 3 gün, TMO iş yerine teslim edenlere ise 10 gün içerisinde yapılmaktadır.
BİRÇOK HUBUBAT ÇEŞİDİ SATIN ALINDI
Bildiğiniz üzere Kuruluşumuz başta hububat (buğday, arpa, çavdar, yulaf, tritikale, mısır, çeltik/pirinç) bakliyat (nohut, kuru fasulye ve mercimek) ve haşhaş kapsülü olmak üzere ihtiyaç duyulduğunda görev verilen fındık, çekirdeksiz kuru üzüm, kuru incir, kuru kayısı gibi diğer ürünlerin de piyasalarının düzenlenmesine yönelik görev almaktadır.
Kurumumuz bu sene tüm dünya ve ülkemizi etkisi altına alan Covid-19 virüsünden dolayı üreticilerimizin bu sıkıntılı dönemde herhangi bir aksaklık yaşamaması için Çiftçi Kayıt Sistemi'ne (ÇKS) kayıtlı üreticilerden belgelerindeki hububat üretim miktarının yüzde 50 fazlasına kadar birçok hububat çeşidinden satın alma işlemini gerçekleştirmiştir.
Üreticilerimizin iş yerleri önünde uzun süre beklemelerini önlemek amacıyla ürün alımlarında uygulanan randevulu alım sistemine devam edilmiştir. ELÜS ile alımlarımız da randevusuz olarak yapılmaktadır. Üreticilerden bu yıl da boşaltma ücreti alınmamıştır. Böylece üreticinin ton başına ilave 10,60 TL kazancı olmuştur.
ÜRETİCİYE KOLAYLIK
TMO, alt yapısı uygun 13 ticaret borsası spot piyasalarında hububat alımı yapmaktadır. Ticaret borsası üzerinden alım yapan iş yerlerinde üreticiler, randevu almak suretiyle hem borsalar üzerinden hem de doğrudan iş yerlerine gelerek ürünlerini TMO’ya satabilmektedir. Borsa üzerinden lisanslı depoya ürün teslim etmek isteyen üreticilerimiz randevu almaya gerek duymadan ürününü istedikleri zaman ELÜS yoluyla TMO’ya satabilmektedirler.
Çiftçi Kayıt Sistemi’ne kayıtlı olmayan kesimler (tüccar/sanayici) ise üreticiden aldığını belgelemek kaydıyla stoklarındaki ürünü 2 Kasım 2020 tarihinden itibaren TMO’ya satabileceklerdir. İş yerlerinde pazar günleri hariç haftanın 6 günü, lisanslı depolar üzerinden ise pazar günleri de dâhil her gün alım yapılmaktadır.
ÜRETİCİ SEZONA FİYATI BİLEREK GİRİYOR
Salgın süresince hububat fiyatları ile ilgili çeşitli spekülasyonlar da üretilmekte, tüm bunlarla mücadele için nasıl çalışmalar yürütmektesiniz?
Görev alanımıza giren ürünlerle ilgili alım fiyatı son üç yıldır hasat döneminden önce açıklanmaktadır. Böylece üreticinin sezona fiyatları bilerek girmesi sağlanmış oluyor. Böylelikle üreticiye serbest fiyatı ile dünya piyasası rakamlarını değerlendirerek kendine göre satış ve pazar politikası izlemesi için imkân yaratılmaktadır. Üreticimizin hakkını ürününü değerinde alarak sağlamaya çalışıyoruz.
TMO’NUN ALIM FİYATI ÜRETİCİYİ KORUYOR
TMO tarafından açıklanan müdahale alım fiyatı, piyasa fiyatlarının belirli bir düzeyin altına düşmesini önlemek için belirlenen bir eşik fiyattır. Piyasa fiyatı bu eşik fiyatın altına düştüğü zaman ürün TMO’ya yönelmektedir. TMO dışında diğer piyasa aktörlerinin ürün alabilmeleri için piyasa fiyatlarının TMO alım fiyatlarının üzerinde seyretmesi gerekmektedir. Dolayısıyla TMO, piyasaları hasat sezonunda bu şekilde regüle ederek ürün fiyatının, üretim maliyetinin altına düşmesini ve üreticimizin olası mağduriyetini engellemekte diğer yandan üreticilerimizin kaliteli ürününe daha yüksek fiyat vererek daha fazla kazanmasını sağlamaktadır.
Bakanlığımızın hububat ve lisanslı depo desteğiyle birlikte ekmeklik buğdayda ton başına bin 650 lira olarak açıkladığı fiyat 2 bin lirayı bulmaktadır.
Lisanslı depoculuğu geliştirme çabaları ne durumda? Çiftçilerin bu depolara ürün verme noktasında yaklaşımları nasıl?
Lisanslı depoculuk sistemi, ürünlerin güvenli, sigortalı ve sağlıklı şekilde modern alt yapıya sahip depolarda muhafaza edildiği, analizlerin akredite laboratuvar koşullarında yapıldığı, ürünlerin elektronik ürün senetleri (ELÜS) aracılığıyla Türkiye Ürün İhtisas Borsasında (TÜRİB) işlem gördüğü bir sistemdir.
Lisanslı depoculuk ülkemize 2005 yılında çıkarılan 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ile girmiş, 2010 yılına kadar gerçek anlamla herhangi bir ilerleme kaydedilmemiştir.
Bu noktadan sonra Kurumumuz TOBB ile sektöre öncülük etmek ve örnek olması amacıyla ilk lisanslı depo şirketini kurarak 2011 yılında faaliyete geçirmiştir.
LİSANSLI DEPO KAPASİTESİ 6 MİLYON TONU GEÇTİ
2016 yılında uzun süreli kiralama garantisi verilerek depo yapım hamlesi başlatılmış, bu hamle ile beraber lisanslı depolar üzerinden yapılan ürün alımları gibi peş peşe yürürlüğe sokulan politikalarla ülkemiz lisanslı depo kapasitesi sıfır noktasından bugün 6 milyon ton düzeylerini aşmıştır.
Bazı bölgelerde lisanslı depo kapasitesi doygunluk noktasına ulaşmışken bazı noktalarda ise halen depo ihtiyacı hissedilmektedir. Bu noktalar için yatırımcılar teşvik edilmektedir. Lisanslı depoculuğun gelişiminden bahsederken yalnızca depo kapasitesi üzerinden yorumlamak bazen yeterli olmayabilir. Sistemin yönetilmesi ve kontrollü bir şekilde büyümesi ve kullanılabilir hale getirilmesi hususlarına da değinilmesi gerekmektedir.
ÜRÜN ALIMLARININ YÜZDE 75’İ LİSANSLI DEPOLAR ÜZERİNDEN YAPILDI
Türkiye Ürün İhtisas Borsasının kurulması lisanslı depoculuk sisteminin kilit taşlarından birini oluşturmaktadır. Bunun yanında Kurumumuz üreticilerin ürünlerini kolay bir şekilde satabilmelerini teminen bir yazılım hayata geçirerek tüm lisanslı depolarla entegre hale getirmiştir.
Üreticiler ürünlerini lisanslı depolara kolaylıkla teslim ederek hiçbir merciye başvurmadan ürün satışlarını kolay bir şekilde gerçekleştirebilmektedir.
Üreticilere verilen destek, teşvik ve muafiyetler, satış kolaylığı ve alım garantisi gibi enstrümanlar üreticilerin lisanslı depoculuk sistemini benimsemelerini hızlandırmıştır. Nitekim Kurumumuz 2016 yılında ürün alımlarının yüzde 5’ini, 2017 yılında yüzde 15’ini, 2018 yılında yüzde 48’ini, 2019 yılında ise yüzde 75’ini lisanslı depolar üzerinden elektronik ürün senedi (ELÜS) yoluyla yapmıştır. 2020 yılı ürün alımlarımız devam etmektedir.