MART-NİSAN 2021 / KAPAK KONUSU
Su ve sulamada hamle yılı
Küresel ısınmanın etkilerini yakından hissettiğimiz bu günlerde su tasarrufu en önemli başlıklardan biri haline geldi. Bu çerçevede su kaynaklarının tasarruflu kullanımına yönelik çalışmalar yapan kurumlardan olan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ), tarımsal sulamadan, içme suyuna ve enerji üretimine kadar pek çok alanda yatırımlar yapmayı sürdürüyor. Biz de su yönetimi ve suyun sürdürülebilir kullanımı ile ilgili yapılan çalışmalara ilişkin merak ettiğimiz soruları DSİ Genel Müdürü Kaya Yıldız’a yönelttik.
Küresel ısınmanın etkileri ve yetersiz yağış nedeniyle barajlardaki su miktarlarında azalma, gündemimizin önemli bir maddesi durumuna geldi. Bu çerçevede DSİ’nin su yönetimi ve su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ile ilgili çalışmaları hakkında bilgi verir misiniz?
İklim değişikliği çerçevesinde sıklıkla yaşanan, ileriki zamanlarda daha sıklıkla yaşanacağı öngörülen yağış rejimindeki değişikliklere uyum sağlamak ve yaşanan değişikliklerin olumsuz etkilerini azaltmak için Genel Müdürlük olarak su tasarrufuna yönelik olarak yapısal ve yapısal olmayan tedbirler uyguluyoruz. Yapısal tedbirler kapsamında, özellikle son yıllarda, topografik ve hidrolik koşulları uygun olan yerlerde sulama suyu tasarrufu sağlamak ve birim sudan daha fazla faydalanabilmek için borulu sulama sistemlerinin yaygınlaştırılmasını temel politika olarak kabul ediyoruz. 2003 yılında borulu sulama şebekesine sahip sulama alanlarının oranı yüzde 6, kanaletli alanların oranı yüzde 48, açık kanallı alanların oranı yüzde 46 iken günümüzde bu oranlar sırasıyla; yüzde 27, yüzde 38 ve yüzde 35 olmuştur. İşletmedeki sulama tesislerinin milli ekonomiye katkılarının devam ettirilmesi, işletme ve bakım faaliyetlerinin sürekliliği ile su tasarrufunun sağlanması maksadıyla tesisin bakım ve onarım çalışmaları ile giderilemeyecek boyuttaki ihtiyaçlarının "Yenileme Projesi" kapsamında giderilmesini sağlıyoruz. Yenileme Projesi kapsamına alınan tesislerde bugüne kadar toplam 31 bin 534 hektar alana hizmet eden 37 adet sulama tesisinin inşaat çalışmaları tamamlanarak işletmeye açılmış durumda.
5,8 MİLYAR METREKÜP SU TASARRUFU MÜMKÜN
Toplam 100 bin 632 hektar alana hizmet eden 14 adet sulama tesisinde inşaat çalışmaları devam etmekte. 170 bin 840 hektar alana hizmet eden 44 adet sulama tesisinde proje yapım çalışmaları tamamlanmış, 230 bin 954 hektar alana hizmet eden 51 adet tesiste ise proje yapım çalışmaları devam etmektedir. 539 bin 247 hektar alana hizmet eden 67 adet sulama tesisinde planlama/teknik rapor tanzimi çalışmaları da devam ediyor. Klasik kanal ve/veya kanaletli sisteme sahip bu alanların borulu şebekeye çevrilmesi halinde ortalama su tüketimlerine göre damla ve yağmurlama sulama yöntemiyle 5,8 milyar metreküp su tasarrufu sağlanacağı öngörülüyor. Bu kapsamda, çiftçilerin tarla içi uygulamalarında yağmurlama veya damla sulama yöntemlerini tercih etmeleri yönünde de özel bir çaba harcıyoruz. Türkiye genelinde (DSİ tarafından işletmeye açılan alanlarda) sulanan alanın 2006 yılında yüzde 5'inde yağmurlama yüzde 1'inde damla sulama yöntemi uygulanırken, bu oranlar günümüzde sırasıyla yüzde 21 ve yüzde 17’ye yükselmiş durumda.
Yapısal olmayan tedbirler ise su yönetimi, hidroelektrik enerjinin sulama mevsimi ihtiyaçlarına göre üretilmesi, suyun tüm diğer sektörlerin ihtiyaçlarını dikkate alarak dağıtımı ve "Bütünleştirilmiş Havza Yönetimini" ve sulama yönetimi çalışmalarını kapsıyor. Bu çalışmaların esasını işletmede olan tüm depolama tesislerinde işletme hidrolojisi çalışması ile mevcut su ile ihtiyaç olan suyun karşılaştırmasının yapılması ve çıkan sonuca göre de suyun sektörel paylaşımı ile kullanımının planlanması oluşturuyor.
Haber Görseli
Kaya Yıldız DSİ Genel Müdürü
18 YILDA 254 MİLYAR LİRA YATIRIM YAPTIK
2021 su ve sulama yatırımlarında ‘hamle yılı’ ilan edildi. Bu konuda bilgi verir misiniz? Öncelikli projeler ve bu projelerin ülkemize kazandıracakları hakkında değerlendirmeleriniz nelerdir?
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, ülkemizin su kaynaklarının korunması, yönetilmesi, geliştirilmesi ve gelecek nesillere eksiksiz olarak aktarılması maksadıyla projeler üreten Türkiye’nin en büyük yatırımcı kuruluşlarından biri durumunda. Tarım, enerji, hizmet ve çevre sektörlerinde faaliyetlerini yürütmekte olan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, vatandaşlarımız tarafından daha ziyade baraj inşa eden kuruluş olarak tanınıyor.
Son 18 yılda toplam 254 milyar liralık yatırım yaptık ve 2020 yılı sonu itibarıyla baraj sayısı 876, gölet ve bent sayısı 651 adede yükseltilerek depolama kapasitesi 178 bin 369 hektometreküpe çıkarıldı.
Sulama tesisi sayısı 3 bin 221’e çıkarıldı ve sulamaya açılan alan 6,7 milyon hektara ulaştı.
31 adet toplulaştırma projesi daha bitirilerek proje sayısı 263 adede, tescili yapılan toplulaştırma sahası 4,8 milyon hektara ulaştı. 18 adet içme suyu ve atık su tesisi daha bitirilerek biten tesis sayısı 367 adede temin edilen içme suyu miktarı ise yıllık 4 bin 722 hm3e ulaştı. 150 adet taşkın koruma tesisi daha bitirilerek biten tesis sayısı 10 bin 107’ye ulaştı.
ÜLKEMİZİ SU YATIRIMLARI ŞANTİYESİNE ÇEVİRECEĞİZ
Bununla birlikte, 2021 yılında su yatırımlarına ayrılan ödenek 2020 yılı sene başına göre yaklaşık 2,35 kat arttı. On Birinci Kalkınma Planı ve Tarım Şûrası kararları doğrultusunda 2021 yılını su ve sulama yatırımlarında “hamle yılı” olarak görüyoruz. Bu kapsamda Bölgesel Kalkınma Projeleri olan GAP, KOP, DAP ve DOKAP başta olmak üzere sulama yatırımlarını hızlandırarak verimli topraklarımızın bereketine bereket katacağız. Ayrıca bütçe dışı finansman modellerini de harekete geçirerek sulama yatırımlarında ivme yakalamak, ülkemizi su yatırımları şantiyesine çevirmek öncelikli hedefimizdir.
110 bin hektarlık Aşağı Seyhan Yedigöze İmamoğlu Projesi, 52 bin hektar Çumra 3. Merhale Projesi, 235 bin hektar Silvan Projesi, 134 bin hektar Aşağı Fırat 2. Merhale Projesi bunlardan sadece birkaçı.
Ayrıca Dünya Bankası Finansmanı ile Sulama Modernizasyonu Projesi kapsamında su tasarrufu sağlamak ve suyun daha ekonomik kullanılması amacıyla sulamalarda kapalı sistem rehabilitasyonu çalışmalarını başlattık. Toplam 50 bin 781 hektar alana sahip olan bu projeler: Isparta Atabey, Manisa Alaşehir, Konya Ereğli İvriz Sol Sahil ve Yozgat Boğazlıyan Uzunlu Sulamalarıdır.
GAP VE KOP EKONOMİYE 8,3 MİLYAR DOLAR KATKI SAĞLAYACAK
GAP’ın toplam sulama alanı 1 milyon 58 bin hektar olup sulamaya açılan alan oranı yüzde 55’e yükseltildi. GAP’ta sulama projelerinin en önemli bölümü olan ana kanalların büyük bir kısmı tamamlandı. İnşa edilen kanallardan Şanlıurfa-Mardin Ana Kanalı adeta suni bir nehir gibi. 221 km uzunluğundaki ana kanalın debisi 200 m3/s olup Kızılırmak Nehri’nin mart ayı debisine eşittir. GAP tamamlandığında, sulama-enerji ve içme suyu faydası olmak üzere milli ekonomiye yıllık toplam 6,7 milyar dolar katkı sağlanacak.
KOP ise GAP’tan sonra en büyük sulama yatırımı olma özelliği taşıyan ve Konya’nın su rüyasını gerçekleştirmek için uygulamaya konulan bir proje. Projenin kilit tesisi olan Mavi Tünel Projesi’nden ovaya su aktarılmaya başlandı. KOP tamamlandığında milli ekonomiye yıllık toplam 1,6 milyar dolar katkı sağlanacak. 2020 yılı ülkemizde kurak bir yıl olarak geçmesine rağmen sulamalarda çok ciddi bir sıkıntı yaşanmadı ve birliklerin başarılı çalışmaları sayesinde sulama sezonları başarıyla tamamlandı.
Sulamada modern şebekeye geçerek büyük tasarruf sağladık. Hizmete açılan alanlarda, borulu şebekeyle sulanan arazimizi yüzde 6’dan yüzde 30’lara çıkardık. İnşa halindeki yeni projelerde ise bu oran yüzde 94’tür.
Ülkemiz genelinde sulama yatırımlarıyla beraber eş zamanlı yürüttüğümüz arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetleri projelerinde 2020 yılı itibarıyla toplamda yaklaşık 4,5 milyon hektar alanda toplulaştırma tescil çalışmaları tamamlandı.
İçme suyu yatırımlarımız kapsamında 81 ilimiz için hazırladığımız İçme Suyu Eylem Planları ile illerimizin 2040, 2050 ve 2071 yıllarına kadar içme suyu ihtiyaçlarının karşılanması hedeflerimiz doğrultusunda şehirlerimize memba kalitesinde içme suyu temin çalışmalarımız devam ediyor. Bitirilen tesislerle 45 milyon kişiye yıllık 4,5 milyar metreküp içme kullanma suyu temin edildi. 2023 yılı sonuna kadar bu miktarın yılda 5 milyar metreküpe ulaşması planlanıyor.
ANKARA’DA 2050’YE KADAR SU SIKINTISI YAŞANMAYACAK
Ankara’nın asırlık rüyası olan ve 31,5 kilometre ile Türkiye'nin en uzun içme suyu tünelini içinde barındıran Gerede Sistemi’ni tamamladık. Yaklaşık 1 milyar 273 milyon lira bedelli bu proje ile Ankara’ya 6 ayda 166 milyon metreküp içme suyu taşınarak ekonomiye yaklaşık 553 milyon liralık katkı sağlandı. Gerede Sistemi sayesinde Başkentimiz Ankara’ya yıllık 226 milyon metreküp su aktarılacak ve 2050'ye kadar su problemi yaşanmayacaktır.
Kilis Yukarı Afrin Barajı, Gaziantep Düzbağ ve Konya Mavi Tünel İçme suyu Projeleri ise hizmete aldığımız diğer projelerden bazıları.
Ayrıca: Samsun 19 Mayıs, Denizli, Trabzon, Çanakkale, Nazilli, Milas ve İzmir Karaburun İçme suyu, Çorum Koçhisar 2. Merhale, Hakkâri-Yüksekova ve daha birçok yerde içme suyu yatırım çalışmalarımız devam ediyor.
Ayrıca öncelikli olarak içme suyu temin edilen veya edilmesi planlanan havzalarda genellikle baraj, gölet gibi depolamaların membaındaki kirlilik tehdidi oluşturan atık suların toplanması, arıtılarak yeniden kullanıma kazandırılması ve kontrollü deşarjı ile ilgili çalışmalar kapsamında inşa edilen atık su tesisleri ile günlük 236 bin metreküp atık su arıtılarak tarımsal sulamada kullanılabilecek şekilde yeniden kullanıma sunuluyor.
ÇEVRE VE TAŞKIN KORUMA YATIRIMLARI
Çevre ve taşkın koruma yatırımları da son derece önemli. İklim değişikliğine bağlı şiddetli yağışlarla birlikte daha önce yaşanmamış büyüklükte taşkınlar oluşabiliyor. DSİ ve Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından Erken Uyarı Sistemi geliştirilerek uygulamaya konuldu. Erken Uyarı Sistemi muhtevasında: meteoroloji radarlarının kurulması ve gözlem istasyonlarının sayısının arttırılması, bütün havzalarda mevcut Taşkın Risk Haritalarının meteorolojik veriler çerçevesinde güncellenmesi bulunuyor.
Taşkın afetlerine karşı 2020 yılında yaşanan Adana, Bursa, Rize Çayeli ve Giresun taşkınlarında olduğu gibi makine ve iş gücü imkânlarımızla taşkın öncesi, esnası ve sonrasında gerekli müdahale ve yapısal tedbirleri de içeren taşkın kontrolü ve koruma çalışmalarını gerçekleştiriyoruz. Herhangi bir taşkın afeti meydana geldiğinde hızlı bir koordinasyon içerisinde makinelerimizi yakın bölgelerden anında afet bölgesine ulaştırıyoruz.
Taşkın zararlarını en aza indirmek için ülke genelinde idari imkânlarla sadece 2020 yılında 188 adet toplu makineli çalışma başlattık. 2021 yılında ise 175 adet toplu makineli çalışma yapılmasını planladık. Bunun yanında yukarı havzalarda erozyon kontrol çalışmaları, yukarı havzalarda baraj, gölet, tersip bendi, sel kapanı ve taşkın geciktirme yapıları inşası gibi ihaleli işlerimiz ise hızlı bir şekilde devam ediyor.
100’DEN FAZLA YER ALTI BARAJI YAPACAĞIZ
Hidroelektrik enerjide yapılabilir toplam potansiyelin 105,9 milyar kwh/yıl kısmı işletmeye alınmış durumda. Üretim potansiyelimizin 2020 yılı sonunda 110 milyar kwh/yıla, 2023 yılında 135 milyar kwh/yıla ulaştırılmasını hedefliyoruz.
Suların yer altında depolanması prensibine dayanan “yer altı barajları” inşasına da özel önem vermekteyiz. Cumhuriyetimizin 100. Yılının kutlanacağı 2023 yılına kadar yer üstü barajlarının yapılamadığı coğrafyalarda 100’ün üzerinde yer altı barajı inşa etmeyi hedefliyoruz. 2020 yılı itibarıyla 19 adet yer altı barajını tamamlamış durumdayız.
2020 yılı içinde Kars Barajı, Reyhanlı Barajı, Gaziantep Doğanpınar Barajı ve Tahtaköprü Barajı yükseltmesi, Demirözü ve KOS 1., 2., 3. Sulamaları, Gaziantep Düzbağ İçme suyu İsale Hattı, Hatay İçme suyu Arıtma Tesisi, Davutlar Regülatörü ve Rize-Merkez ve Güneysu İlçeleri Taşlıdere Vadisi Islahı 5. Kısım olmak üzere 5,6 milyar TL tutarındaki 10 tesisin açılışı yapılarak; 18 bin 525 hektar sulamaya açılmış, 1.044 hm3 depolama sağlanmış, yıllık 132 hektometreküp içme suyu temin edilmiş ve 10 adet meskun mahal taşkın hasarlarından korunmuştur. Açılan bu tesislerle ekonomiye yıllık 128 milyon TL katkı ve 17 bin kişiye tarımsal istihdam sağlanmıştır.
2021 YILI HEDEFLERİMİZ
51 adet baraj, 39 adet gölet ve bent daha bitirilerek depolama sayısı bin 617 adede, depolama kapasitesi 180 milyar metreküpe ulaşacak, tamamlanacak 92 adet sulama tesisi ile toplamda biten sulama tesisi 3.313 adede, sulamaya açılan saha 69 milyon dekara ulaşacak, toplulaştırmada 44 proje daha bitirilerek biten proje sayısı 307 adede, tescil edilecek alan 13 milyon da artırılarak 60 milyon dekara ulaşacaktır.
2021 yılında 12 adet daha içme suyu tesisi bitirilerek tesis sayısı 358 adede, temin edilecek içme suyu miktarı yıllık 4,8 milyar metreküpe ulaşacak, 137 adet taşkın tesisi de bitirilerek biten tesis sayısı 10 bin 244 adet olacaktır.
SU ŞûRASI’NA DOĞRU…
17 Mayıs 2019 tarih ve 30777 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tarım Şûrası Yönetmeliği doğrultusunda Bakanlığımızın kısa, orta ve uzun dönem su ile ilgili stratejilerinin belirlenmesi ve geleceğe ışık tutması maksadıyla Bakanlığımız tarafından I. Su Şûrası gerçekleştirilecek.
Şûra kapsamında, iklim değişikliğinden su güvenliğine, su verimliliğinden su hukukuna, su kaynaklarının geliştirilmesinden tarımsal sulamaya kadar birçok başlık altında Bakanlığımız ile birlikte 56 farklı üniversiteden 130’e yakın akademisyen, ilgili kamu kurum/kuruluşlarından, 33 ulusal ve uluslararası sivil toplum kuruluşundan, büyükşehir belediyelerinden ve su kanalizasyon idarelerinden temsilciler ile su kullanıcılarının da dahil olduğu tüm paydaşlarla birlikte çalışılacak.