MART-NİSAN 2021 / KAPAK KONUSU
Basınçlı sulama hem verimli hem de tasarruflu
Su kaynaklarının en fazla kullanıldığı alan hiç şüphesiz tarım sektörü. Suyun hem verimli hem tasarruflu kullanılabilmesini sağlayan basınçlı sulama sistemleri tarımsal sulamada büyük önem taşıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı basınçlı sulama konusunda çiftçinin bilinç düzeyini yükseltirken bir yandan da verdiği faizsiz krediler ve hibe destekleriyle çiftçinin maliyet yükünü azaltıyor. Biz de basınçlı sulama sistemleriyle ilgili detayları, Türkiye’nin tarımsal sulamada kullandığı diğer sistemleri ve tarımsal sulamadaki su tasarrufu konusunda alınan önlemleri Tarım Reformu Genel Müdür Yardımcısı Dr. Metin Türker ile konuştuk.
Suyun en fazla kullanıldığı alan hiç şüphesiz tarımsal faaliyetler. Bu kapsamda Tarım ve Orman Bakanlığı, bölgelerde su varlığına göre ürün desenini belirleme, bazı bölgelerde kuru tarımı teşvik etme, çiftçiye su ihtiyacı fazla olan ürünler yerine alternatif ürünler sunma gibi uygulamaları hayata geçirecek mi?
Bakanlığımız, ürünlerin en uygun bölgelerde yetiştirilmesini sağlamak amacıyla toprak, topoğrafya, bitki, su ve iklim gibi pek çok kriteri baz alarak hazırlanan havza bazlı destekleme modeli ile ürün planlaması yapmaktadır. Ayrıca 2016 yılından beri iklim değişikliğine de bağlı olarak azalan su kaynaklarımızın korunması ve suyun daha etkin kullanımı için Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ), Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) ve Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü (BÜGEM) koordinasyonunda belirlenen su kısıtı olan bölgelerde suyu az tüketen ürünlere ilave destekler verilmektedir.
Özellikle aşırı yer altı suyu çekimlerinin olduğu ve su kısıtının bulunduğu bölgeler (10 il 47 ilçe) DSİ tarafından haritalanmış ve su kısıtına göre desteklemelerin yürütülmesi istenmiştir. Su kısıtının bulunduğu ilçelerde yonca (1000 mm), pamuk (820 mm), şeker pancarı (780 mm), ayçiçeği (670 mm), dane mısır (650 mm), patates (645 mm) gibi çok su tüketen ürünlerin salma sulama ile sulanması yasaklanmış ve çok su tüketen bu ürünler yerine kanola (440 mm) nohut veya mercimek (450 mm), k. fasulye (545 mm), buğday (550mm) ve soya (630 mm) gibi stratejik ürünlerin ekilmesi durumunda Bakanlığımız tarafından yüzde 50 ilave destek verilmektedir.
BASINÇLI SULAMA İLE KAYIPLAR EN AZA İNİYOR
Sulamada suyun aşırı kullanılması durumlarında (vahşi sulama) ürün yetiştirme açısından ortaya çıkan zararlar neler? Basınçlı sulama sistemlerinin avantajları nelerdir?
Sulamada amaç, bitkinin vejetasyon döneminde ihtiyacı olan suyun, zaman, miktar olarak en uygun sistem ile bitki kök bölgesine ulaştırmaktır. Bitkinin ihtiyacından daha az su verilmesi verim kayıplarına yol açarken, gereğinden fazla su da arazi bozulumu ve bitki hastalıklarına yol açmaktadır.
Öncelikle, vahşi sulama deyimi abartılıdır. Sulama yöntemleri cazibeli ve basınçlı sulamalar olarak gruplandırılırken, bunlardan cazibeli sulama genelde vahşi sulama olarak adlandırılmaktadır. Cazibeli sulama da tekniğine uygun yapıldığında, büyük sorun yoktur. Örneğin tava uzunluklarının, karık alanlarının toprağa ve verilen suyun debisine uygun olarak verilmesi ile büyük bir olumsuzlukla karşılaşılmamaktadır. Fakat tarımda en fazla su kayıpları maalesef cazibeli sulama alanlarında yaşanmaktadır.
Haber Görseli
Dr. Metin TÜRKER
Tarım Reformu Genel Müdür Yardımcısı
Aşırı sulama; fazladan su kullanılmasına, taban suyunun yükselmesi ile birlikte oluşan drenaj sorununa, çoraklaşmaya, toprağın bozunumuna yol açmaktadır. Fazladan kullanılan su ile daha fazla alan sulanabilir, daha fazla sulu zirai üretim gerçekleştirilebilir.
Taban suyunun yükselmesi ile bitki köklerinin suda boğulması, havasız kalması, yeterince beslenememesi gibi nedenlerle ürün kaybı oluşur. Taban suyu yükselen alanlarda, buharlaşma ile yüzeye yakın toprakta tuzluluk ve çoraklaşma (alkalilik) problemi ortaya çıkmaktadır.
Basınçlı sulamanın en önemli faydası: kayıpların en az olması ve sulamanın kontrollü yapılabilmesidir. Teknik olarak tarlaya verilen suyun: salma sulamada yüzde 40’ı, yağmurlama sulamada yüzde 70’i, damla sulamada ise yüzde 90-95’i bitki için yararlı olabilmektedir. Yağmurlama sulamada, salma sulamaya göre yüzde 30-40; damla sulamada, salma sulamaya göre yüzde 50-55, yağmurlama sulamaya göre yüzde 20-25 daha fazla tasarruf sağlanabilmektedir.
Diğer bir durum, basınçlı sulamadaki enerji giderinin yüksekliği ister istemez çiftçilerimizi suyu tasarruflu kullanmaya itmektedir. Sulama şebekelerimizde suyun işletme ve bakım ücretine olan katkı paylarını hacim bazlı yaparak, su kullanımını kontrol altında tutmak, çiftçinin fazladan su kullanımını önlemek mümkün olabilmektedir. Yeni tesis edilen sulama şebekelerinde su alım noktaları hidrantlı (debi kontrollü) ve sayaçlı olmakta, hatta eski şebekelerdeki su alım vanalarına da sayaç takılmaktadır.
ÇİFTÇİLERİMİZ BASINÇLI SULAMANIN FAYDASININ BİLİNCİNDE
Aşırı sulama ile ilgili elinizde bir istatistik var mı? Hangi oranda çiftçi aşırı sulamaya yöneliyor?
2019 yılı DSİ verilerine göre: DSİ tarafından inşa edilerek işletmeye açılan sulama alanlarında sulanan alan bazında yüzde 21,5’i yağmurlama, yüzde 16,9’u damla olmak üzere basınçlı sistemlerle sulanan alan oranı yüzde 38,4’tür. Cazibeli sulama alanı yüzde 61,6’dır. Bunu Türkiye geneli olarak düşünmek mümkündür.
Çiftçilerimiz, basınçlı sulamanın her yönüyle faydasının bilincindedirler. Bu konuda yapılan çiftçi eğitim, yayım çalışmalarımız devam etmektedir. Çiftçilerimiz için sulama işçiliği çok pahalıya mal olmaktadır. Basınçlı sulamalar ilk yatırım maliyetli yüksek olsa da çiftçilerimiz uygun şartlarda destekleme ve/veya kredi imkânları bulabilmektedirler.
Su kaynaklarımız konum olarak, sulanacak alanlara göre fazla veya az olabilmektedir. Fazla olan yerlerdeki artan suyun diğer alanlara transferi zor ve pahalıdır. Suyun az, suya olan talebin fazla olduğu alanlarda başta kapalı sulama şebekesi ile arazi toplulaştırması ve su tasarrufu sağlayan modern sulama sistemleri çok daha önemli hale gelmektedir.
ÇELTİKTE BİLE DAMLA SULAMA MÜMKÜN
Basınçlı sulamaya geçişle ilgili neler yapılıyor? Bu çalışma Türkiye’de ne zamandır devam ediyor? Basınçlı sistemler tüm ürünler ve ülkemiz arazisi için uygun mudur?
Basınçlı sulamaya geçişte en önemli gösterge, suyun iletildiği ve dağıtıldığı kanalların borulu sistemlere dönüşmesidir. Bu amaçla yürütülen çalışmaları iki grupta özetleyebiliriz. Sulama şebekelerinin açık kanaldan borulu sulama şebekelerine politika değişikliği ile tarla içi modern sulama sistemlerinin devlet destekleri kapsamına alınmasıdır.
2004 yılında DSİ tarafından inşa edilen sulama tesislerinin inşaatında açık kanal yerine kapalı sistem olarak inşa edilmesi kararı alınmış ve uygulanmaya başlanmıştır. Bugün sulamalarımızda kullandığımız tüm borular yerlidir, yani ülkemizde üretilmektedir. Bu durum gurur vericidir. Boru fiyatlarının ucuzlaması, kalitesinin artması ve temininin kolaylaşması basınçlı sulama yöntemlerinin kullanılmasını da beraberinde getirmektedir. Ülkemizde son 30 yıldır yoğunlukta olmak üzere, beton, çelik, galvaniz, künk, asbest, PVC, PE, HDPE ve ÇTP borular kullanılmıştır. Son zamanlarda sulama iletim hatlarında CTP ve HDPE borular, su dağıtım hatlarında da PE ve PVC borular kullanılmaktadır.
Ülkemizde 2006 yılından itibaren tarla içi sulama sistemlerinde basınçlı sulama malzemeleri kullanımı, Kırsal Kalkınma Yatırımlarını Destekleme Programı ile yüzde 50 oranında hibe olarak desteklenmektedir. Bu program Tarım Reformu Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
Ayrıca, 2008 yılından itibaren modern sulama sistemleri Bakanlığımız Tarım Kredi Kooperatifleri ve Ziraat Bankası aracılığı ile desteklenen sübvansiyonlu kredilerle de desteklenmektedir. Başka bir ifade ile çiftçilerimiz buralardan basınçlı sulama projeleri için sıfır faizle uygun ödeme koşullarında kredi kullanabilmektedirler.
Basınçlı sulama yöntemleri ülkemizde yetişen tüm bitkiler için uygundur. Burada çeltik yetiştiriciliği için tereddüt oluşabilir. Bugünlerde TAGEM bünyesinde gerçekleştirilen ulusal projelerde de görülmüştür ki çeltikte damla sulama, hatta toprak altı damla sulama başarı ile uygulanabilmektedir.
ÇİFTÇİYE BASINÇLI SULAMA EĞİTİMLERİ VERİLİYOR
Çiftçi basınçlı sulama konusunda yeterince bilgi sahibi mi? Çiftçinin bilinçlendirilmesi adına atılan adımlardan bahseder misiniz?
Çiftçilerimiz basınçlı sulamayı ve faydasını bilmektedirler. Her geçen gün artan su kısıtı ve ucuzlayan sulama malzemeleri fiyatları ile bu daha da yaygınlaşmaktadır. Bakanlığımız merkez, il ve ilçe düzeyinde teşkilatlanmıştır. Modern sulama konuları da dâhil her konuda çiftçilerimiz bilinçlendirilmektedir.
Adana ve Aydın’ın Söke ilçesinde Bakanlığımıza bağlı sulama eğitim merkezlerinde hem sulama yayımcısı kursları açılarak “sulama yayımcısı” yetiştirilmekte hem de sulama birlikleri ve sulama kooperatifleri yöneticileri ve çalışanları ile çiftçilerimize yönelik kurslar düzenlenmekte, sulama sistemleri ve sulama etkinliğini artırıcı çalışmalar yürütülmektedir.
Ayrıca basınçlı sulama sistemleri, drenaj, toprak-bitki-su ilişkileri, toprak numunesi alma, küresel ısınma, iklim değişikliği ve sulama, yağmurlama sulama sistemlerinin bakımı konularının işlendiği yayım materyalleri (liflet, broşür,afiş) faaliyetlere katılan çiftçilere ve diğer yararlanıcılara dağıtılmaktadır.
TÜRKİYE’DE BASINÇLI SİSTEMLERLE SULANAN ALAN YÜZDE 38
Türkiye’de basınçlı sulama kullanım oranı nedir? Dünyada bu sistem nasıl kullanılıyor?
2019 DSİ verilerine göre basınçlı sistemlerle sulanan alan oranı yüzde 38,4’tür. ICID verilerine göre İsrail’in sulu tarım alanlarının tamamı, Brezilya’nın yüzde 77’si, İspanya’nın yüzde 74’ü ve ABD’nin yüzde 57’si damla sulama yöntemini içerisine alan basınçlı sulama yöntemleri ile sulanmaktadır.
Gelişmiş ülkelerde suyun ve su kullanımının disipline edilmesi için gerekli aşamalar çoktan geçilmiş, kısıntılı sulama, otomasyonlu sulama gibi ileri teknolojilerin kullanıldığı, sulamalar yapılmaktadır. Örneğin İsrail’de tüm alanlarda basınçlı sulama yapılmakta, sulama zamanlamasını planlayarak ürünün, çiçeklenme, döllenme zamanlarını geciktirerek ürünün daha iyi şartlarda pazarlanabileceği sulama yöntemleri kullanımı ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır.
Karamsarlığa kapılmamıza gerek yoktur. Suyun etkin kullanılmasında önder ülkelerdeniz, daha iyiye daha yeniye ulaşmak için çalışmamız devam etmektedir.
BASINÇLI SULAMAYA GEÇİŞ İÇİN ÇİFTÇİYE YÜZDE 50 HİBE VE FAİZSİZ KREDİ İMKÂNI
Çiftçiye basınçlı sulamanın teşviki konusunda verilen destekler neler? Dünyada buna benzer destek örnekleri var mı? Basınçlı sulama sistemlerinin kurulumu büyük maliyetler getiriyor mu? Maliyetler hakkında bilgi verebilir misiniz?
Bakanlığımız 2006 yılından beri Kırsal Kalkınma Yatırımlarını Destekleme Programı (KKYDP) kapsamında basınçlı sulama sistemlerinin kurulmasını desteklemektedir. Bireysel projelere yüzde 50 hibe desteği verilmektedir. Hatta 2011 yılına kadar ki süreçte toplu sulama sistemlerinin modernizasyonuna da yüzde 75 oranında hibe desteği verilmiştir.
Bakanlığımız KKYD Hibe Programı: damla sulama sistemi, yağmurlama sulama sistemi, mikro yağmurlama sulama sistemi, lineer sistem, Center Pivot sistem veya tamburlu sistem, güneş enerjili sulama sistemlerini kapsamaktadır.
2018 yılında bağ ve dikili tesisleri için toprak altı damla sulama sistemleri de yüzde 50 hibe destek programına alınmıştır. KKYDP yüzde 50 hibe programı ile 2019 yılı sonuna kadar 35 bin 082 projeye, 623 milyon TL hibe desteği verilmiş ve yaklaşık 300 bin hektar alan modern sulama sistemine kavuşmuştur.
1 MİLYON 60 BİN HEKTAR ALANDA BASINÇLI SULAMA SİSTEMİ KURULDU
Düşük faizli kredi desteği kapsamında 2019 yılı sonuna kadar toplam 288 bin 528 üreticiye yaklaşık 3,5 milyar TL kredi verilerek 761 bin 275 hektar alanda basınçlı sulama sistemi kurulumu sağlanmıştır. Hibe ve kredi desteği sağlanarak 2019 yılı sonu itibarıyla yaklaşık 323 bin üretici desteklenerek toplam 1 milyon 60 bin hektar alanda basınçlı sulama sistemi kurulumu sağlanmıştır. Basınçlı sulama tesislerinin yatırım maliyetleri projenin cinsi ve niteliklerine göre değişmekle birlikte ortalama maliyetler şöyledir: yağmurlama sulama tesisleri dekara 500-700 TL, damla sulama tesisleri 1000-1500 TL, pivot sulama sistemleri dekara 1500-2000 TL, tamburlu sulama sistemleri 1000-1500 TL maliyetlere mal olmaktadır.
SULAMADA YENİ TEKNOLOJİLER DEVREDE
Ülkemizde basınçlı sulamaya dönüşüm ile ilgili projeksiyon nasıldır?
Kuraklığa bağlı olarak modern sulama sistemlerine olan talep de artmaktadır. Ülkemizde üretilen ve sulamada kullanılan malzemelerin gün geçtikçe yaygınlaşması ve ucuzlaması ile çiftçilerimiz daha kolay modernize olabileceklerdir. Her sektörde olduğu gibi sulamaya da teknolojinin girmesi ile daha verimli sulamalar yapılabilecektir.
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de dijitalleşme ve akıllı sulama sistemlerinin hızla yaygınlaştığı bir dönemi yaşıyoruz. Tarımda olduğu gibi sulamada da dijital dönüşüm ve akıllı sulama sistemleri hızla artmaktadır. Otomatik vanalar, kontrol sistemleri ile otomasyonlu sulamalar, yeni yazılımlar ile akıllı sulamalar yapılabilmektedir. Çiftçilerimiz internet erişimi ile iklim bilgilerine ulaşabilmekte, akıllı telefonları ile vanaları açıp kapayabilmekte, dronlarla ürünlerin gelişimlerini ve su ihtiyaçları olup olmadığını izleyebilmekte, akıllı sulama sistemleri, yapay zekâ ve karar destek sistemleri ile etkili ürün, bitki sağlığı ve sulama yönetimini gerçekleştirebilmektedir.
Su, diğer sektörlerde olduğu kadar tarım için de kıymet ölçüsüdür. Sulu parsel, suyu olan parsel veya su kullanım hakkı olan parsel daha da kıymetlenmektedir. Sadece sulama ile verimi kuru tarıma göre 3 kat artırmak mümkün iken, kaliteli tohum ve gübre kullanımı ile de verimi 5-7 kat artırmak mümkündür.
Damla sulamada verilen suyun % 90-95’i bitki için yararlı
Teknik olarak tarlaya verilen suyun: salma sulamada yüzde 40’ı, yağmurlama sulamada yüzde 70’i, damla sulamada ise yüzde 90-95’i bitki için yararlı olabilmektedir. Yağmurlama sulamada, salma sulamaya göre yüzde 30-40; damla sulamada, salma sulamaya göre yüzde 50-55, yağmurlama sulamaya göre yüzde 20-25 daha fazla tasarruf sağlanabilmektedir.