EYLÜL-EKİM 2021 / ÖZEL HABER
13 bin yıllık Kavılca buğdayı ekimi yaygınlaştırılıyor
Tahıl ambarı olarak bilinen Anadolu topraklarında bereketin simgesi olan buğday yüzyıllardır kültürün de bir parçası olmuştur. Ülkemiz sadece buğday üretimi açısından değil genetik kaynaklar açısından da dünyada önemli bir yere sahiptir. Anadolu, 20’den fazla yabani, 400’den fazla da ıslah edilmiş buğday çeşidine ev sahipliği yapmaktadır. Son yıllarda önemi artan Kavılca Buğdayı da önemli genetik kaynaklarımızdan birisidir.
Ülkemizde genetiği değişmemiş olarak bilinen iki buğday türünden biri Kavılca buğdayı, diğeri ise Siyez buğdayıdır. Antik buğday grubu olarak adlandırılan bu buğdaylardan Kavılca buğdayı, 13 bin yıllık geçmişi ile kendine has özelliklerini muhafaza etmiştir. Kavılca buğdayı, 20. yüzyıl başlarına kadar Avrupa da dâhil ülkemizde üretilip tüketilmekteydi. Diğer buğday unlarının üretimi ve tüketiminin artması ile birlikte Kavılca buğdayı daha kısıtlı bölgelerde ve az miktarda üretilmeye devam etti.
Kars’ın yerli buğdaylarından Kavılca (kabulca, kablıca, gernik de deniyor) emmer grubu buğdaylar içinde değerlendirilmektedir. 2n=28 kromozom yapısına sahiptir. Türkçe’de Kavılca, İngilizce’de "Spelt", İtalyanca’da "Farro" veya "Emer" ve Almanca’da da “Dinkel” olarak bilinen bu özel buğday, neolitik çağlardan beri Anadolu’da insanlar tarafından tarımı yapılan tahıl çeşitlerinden biridir. Kavılca (Latince’de, Triticum dicoccum) diğer buğdaylardan farklı olarak tek değil çift tanelidir ve kavuz denilen kalın bir dış kabukla kaplıdır. Bu yüzden Kars ve Ardahan gibi soğuk iklimlerde yetiştirilebilmektedir.
İçermiş olduğu yüksek besin değeriyle birçok gıda maddesinde kullanılmaktadır. İçeriğinde yüzde 62-67 karbonhidrat, yüzde 14,7-17 protein, yüzde 5,7-9,1 lif, yüzde 2,1-2,7 yağ, mineraller, vitaminler içermektedir. İnsan bünyesinin ihtiyacı olan vitamin, mineral, protein ve yağ asitleri açısından günümüz ticari buğday çeşitlerine oranla 1,5 kat daha zengindir. Önemli özelliklerinden birisi de buğdayın kavuzdan çıkmış hali ile hiçbir işleme tabi tutulmadan bulgur olarak kullanılmasıdır.
Kavılca yüksek protein, demir, magnezyum ve fosfor içeriği açısından diğer buğday çeşitlerinden oldukça zengindir. İçeriğinde yer alan yüksek protein ve lif sayesinde ekmek yapımında ve diğer unlu mamuller için önemli bir besin kaynağı olmuştur. Gluten değeri diğer buğdaylardan düşük olduğu için glisemik indeks değeri de düşüktür ve bu sayede kan şekeri seviyesini dengelemektedir.
Türkiye’de morfolojik özelliklerini muhafaza etmiş buğday türlerinden biri olan Kavılca buğdayı soğuk iklime uyum sağlamak için hem tohumu çevreleyen kabuk sayısını artırmış, hem başağındaki çatallarını daha da kalınlaştırmıştır. Bu nedenle bu buğday türü geçmişten günümüze kadar insanlık tarihi için en önemli gıda kaynağıdır. Tarla tarımı içerisinde ekonomik olarak ve sosyal ve kültürel yönden de en önemli stratejik üründür.
KAVILCA BUĞDAYININ GENETİĞİ HİÇBİR ŞEKİLDE DEĞİŞMEMİŞTİR
Buğday, “Bereketin simgesi ve israf edilmemesi gereken kutsal bir değerdir”. Geçmişten günümüze kadar gelen ata tohum “Kavılca buğdayı”nın genetiği hiçbir şekilde değişmemiştir. Son yıllarda insanların bilinçlenmesiyle birlikte sağlıklı gıdaya yönelimin artması Kavılca buğdayına talebi de artırmıştır. Kars ve Ardahan illerinin toprak yapısı ve iklim şartları göz önüne alındığında buğday çeşitleri arasında kavılca buğdayının en iyi adaptasyon sağladığı tespit edilmiştir.
Ardahan ili, Çıldır ilçesinde Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) destekleriyle kurulan Kavılca İşleme ve Paketleme Tesisi, kavılca ürününün işlenmesi bakımından önemli bir değere ve konuma sahiptir.
Son zamanlarda dünyada ve ülkemizde besin değeri yüksek köy çeşitlerine duyulan ilginin daha fazla artması ile toprağın, suyun ve erişilebilir temiz gıdanın ne kadar önemli olduğu bir kez daha anlaşılmıştır. Bu doğrultuda Bakanlığın; "Ata Tohumları, Bu Topraklardaki Geçmişimiz ve Geleceğimizdir" sloganı ile yerel tohumlara verdiği önem ortadadır.
ARDAHAN VE KARS İLİ ATA TOHUM KAVILCA ÜRETİMİNİN YAYGINLAŞTIRILMASI PROJESİ BAŞLATILDI
Bakanlıkça ata tohuma sahip çıkılmaya devam ediliyor. 2021 yılı içerisinde “Tarım Arazilerinin Kullanımının Etkinleştirilmesi” projesi ile ülke genelinde arz açığı olan ve stratejik öneme sahip ürünlerde artış sağlanacak olup Ardahan ili özelinde ise “Ardahan ve Kars İli Ata Tohum Kavılca Üretiminin Yaygınlaştırılması Projesi” desteklenerek üretimde artış hedeflenmektedir.
Proje özelinde Ardahan ili Çıldır ve Kars İl’i Arpaçay İlçelerinde 160 üreticimize toplam 56 ton ata tohum Kavılca tohumu yüzde 75 hibe ile teslim edilmiş olup 2 bin 500 dekar alanda Kavılca buğdayı üretimi hedeflenmiştir. Proje kapsamında 100 çiftçimiz bin 250 dekar alanda yetiştiriciliğini yaptığı ürünü pazarlamak amacıyla sözleşmelerini DİTAP sistemi üzerinden imzalamıştır. Proje ile çevreye duyarlı, doğal kaynakları koruyarak üretimin gerçekleşmesine önem veren İyi Tarım uygulamaları kapsamında üretim gerçekleştirilecektir. Ayrıca bu projemizin önemli çıktılarından biri de Bakanlığımız DİTAP sisteminin üreticilerimize tanıtılmasıdır.
Bakanlıkça verilen desteklerin etkin kullanımı ve özel sektörün alım isteği ile Ata Tohum Kavılca Buğday üretiminde artış yaşanması öngörülmektedir. Bu sayede, tarihten bugüne kadar genetiği değiştirilmemiş olan Kavılca buğdayına sahip çıkılırken, katma değeri yüksek nihai ürün ile üreticilerimizin kazançlarına destek olunmaktadır.