Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı bitkilerin tüketim açısından güvenilirliğini sağlamak için her yıl negatif veya pozitif bir bitki listesi yayınlıyor. “Bitki Listesi” ve “Zehirli ve Zararlı Oldukları İçin Gıda Amaçlı Kullanımlarda Yasaklanması Gereken Bitkiler Listesi” olarak adlandırılan bu listelerde bitkiler/bitki kısımları veya bunlardan elde edilen bitkisel preparatların (ekstre, uçucu yağ vb.) gıdalarda kullanılıp kullanılamayacağı belirleniyor.
Bitkilerin gıda amaçlı olarak değerlendirilmesine ilk olarak 2005 yılında oluşturulan Bitki Değerlendirme Komisyonu ile başlayan Bakanlık, ilk bitki listesini 2006 yılının Ocak ayında oluşturdu. 2011 yılında ise bu listeler Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü bünyesinde Risk Değerlendirme Daire Başkanlığının oluşturulması ile birlikte “Gıda Olarak Kullanılabilecek Bitkiler Komisyonu” tarafından yapılmaya başlandı.
Gıda Olarak Kullanılabilecek Bitkiler Komisyonu farmasötik botanik, farmakognozi, toksikoloji, tıbbi ve aromatik bitkiler alanlarında çalışan konusunda uzman bilim insanlarından oluşuyor. Komisyon hem Bakanlığa ulaşan yeni başvuruları değerlendirirken hem de Bitki Listesi ve Zehirli Bitkiler Listesinde yer alan bitkilerin güvenilirlik değerlendirmesini yeni bilimsel veriler ışığında yeniden yapıyor. Listelerin gözden geçirilmesi kapsamında yapılan değerlendirmeler sonucunda her bir bitki için ayrıntılı bilimsel görüş bir anlamda bitki monografi oluşturuluyor. Ayrıca bu listeler Gıda ve Kontrol Genel Genel Müdürlüğünün https://www.tarim. gov.tr/GKGM/Menu/2/Faaliyetlerimiz web adresinde yer alıyor.
BİTKİ LİSTESİ TAKVİYE EDİCİ GIDALARI VE BİTKİ ÇAYLARINI KAPSIYOR
Oluşturulan bitki listesi, başta takviye edici gıdalar ve bitki çayları olmak üzere gıda olarak kullanılmak istenen bitki, bitki kısımları (meyve, yaprak, tohum vb.) veya bitkisel preparatları (ekstre, ekstrakt, uçucu yağ vb.) kapsıyor. Günlük beslenmede yaygın olarak tüketilen bitki ve bitki kısımları ile bunlardan elde edilen ve günlük beslenmede yaygın olarak tüketilen bitkisel preparatlar bitki listesi kapsamında değerlendirilmiyor. Ancak, günlük beslenmede yaygın olarak kullanılmasına karşın “takviye edici gıda olarak” kullanılmak istenen bir bitki söz konusu olduğunda bu durum Komisyon tarafından değerlendirilmeye alınıyor.
Ayrıca ülkemize ithal edilmek istenen her türlü gıdanın içeriğinde yer alan bitki, bitki kısımları ve veya bitkisel preparatların da yaygın kullanımı yoksa bu listede yer alması gerekiyor. “Zehirli ve Zararlı Oldukları İçin Gıda Amaçlı Kullanımlarda Yasaklanması Gereken Bitkiler Listesi”nde ise hiçbir şekilde kullanımına izin verilmeyen bitkiler/bitki kısımları/bitkisel preparatlar yer alıyor.
Gıda olarak kullanılması istenen bir bitki hakkında güvenilirlik değerlendirmesi yapılırken; o bitkinin kimyasal yapısı, dünyadaki kullanım alanları (tıbbi olarak ve özellikle gıda amaçlı olarak), tarihsel geçmişi, insan fizyolojine olumlu ve olumsuz etkileri ile bitkinin toksikolojisine yönelik veriler, varsa bitkinin başka maddelerle olan etkileşimi, bitkinin kullanımı ile ilgili kısıtlamalar ve uyarılar, diğer ülkelerdeki gıda amaçlı olarak kullanım durumu, varsa bitki hakkında daha önceden yapılmış ulusal veya uluslararası güvenilirlik değerlendirmeleri; bitkinin önerilen kullanım şekli ve miktarı gibi birçok husus dikkate alınıyor.
Yapılan değerlendirme sonunda gıda olarak kullanılabilmesinin önünde herhangi bir endişe verici bilgiye rastlanmamışsa bitki, bitki listesinde “pozitif” olarak, eğer ki o bitki hakkında önemli toksikolojik veya yan etkiler tespit edilmişse; bitkinin gıda olarak kullanıldığına yönelik yeterli bilimsel çalışma bulunmuyorsa veya bitkinin gıda olarak kullanımı diğer ülkelerin çoğunda negatif olarak değerlendirilmişse, bitki genellikle “negatif” olarak sınıflandırılıyor.
Bitki listesine bitkiler başvuru sahibinin talebi ve sunmuş olduğu bilimsel dokümanlardaki içerik doğrultusunda bütün haliyle değerlendirildiği gibi, meyve, tohum, yaprak, çiçek, gövde kabuğu gibi kısımlar halinde veya ekstre, ekstrakt, uçucu yağ gibi bitkisel preparatlar olarak da değerlendirilebiliyor. Örneğin, bitki listesine pırasa (Allium porrum) bütün bitki olarak incelenmiş ve pozitif olarak sınıflandırılmışken, çayın (Camellia sinensis) sadece yaprağı, keçiboynuzunun (Ceratonia siliqua) ise sadece meyvesi incelenerek pozitif olarak sınıflandırılabiliyor.
POZİTİF BİTKİLER GIDA AMAÇLI KULLANILABİLİYOR
Bitki listesinde bir bitkinin pozitif olarak sınıflandırılmış olması listede belirtilen kısımlarının ülkemizde gıda amaçlı olarak kullanımına izin verildiği, negatif olarak sınıflandırılmış olması ise gıda amaçlı kullanımına izin verilmediği anlamına geliyor. Bitki listesinde yer alan bitkilerin kullanım durumunda yeni bilimsel veriler ışığında güncelleme de yapılabiliyor. Zehirli Bitkiler Listesinde yer alan bitkilerin kullanımına ise hiçbir şekilde izin verilmiyor ve bu listede, pozitife alma yönünde herhangi bir değişiklik yapılamıyor.
BUGÜNE KADAR 602 BİTKİ DEĞERLENDİRİLDİ
Bugüne kadar bitki listesinde toplam 602 adet bitki, bitki kısmı veya bitkisel preparatın gıda amaçlı kullanımları değerlendirildi. Bunlardan 530’u pozitif 72’si ise negatif olarak sınıflandırıldı. Bu bitkilere ek olarak 83 bitki türü ise “Zehirli ve Zararlı Oldukları için Gıda Amaçlı Kullanımlarda Yasaklanması Gereken Bitkiler Listesi”nde zehirli olarak sınıflandırıldı.