Türkiye’de üretilen sütün ne kadarı peynir üretiminde kullanılıyor? Ülkemizde yıllık üretilen peynir miktarı nedir?
Ülkemizde üretilen peynirlerin yüzde 96,5’i inek sütünden elde edilmektedir. Türkiye’deki toplam peynir üretimi, 2020 yılında 767 bin ton, 2021 yılında ise 763 bin ton seviyesinde olmuştur. Ülkemizde 180 ile 200 civarında peynir çeşidi bulunmaktadır.
2020 yılında üretilen peynirin 739 bin 774 tonu inek sütünden, 27 bin 173 tonu ise koyun, keçi, manda veya karışık sütlerden elde edilmiştir. 2021 yılında üretilen peynirin ise 735 bin 733 tonu inek sütünden, 27 bin 533 tonu ise koyun, keçi, manda veya karışık sütlerden elde edilmiştir.
PEYNİR İHRACATIMIZ GENEL OLARAK ARTIŞ SEYRİNDE
Peynirin dış ticarette edindiği yer nedir?
Ülkemiz peynir ihracatı, yıllar itibari ile dalgalı bir seyir gösterse de genel olarak artış trendindedir. Son 10 yılda peynir ihracatımızdaki artış oranı yüzde 33’dür. Üretim miktarının en üst seviyede olduğu 2020 yılına kıyasla yüzde 62 oranında artış göstermiştir. Yıllara göre peynir ihracatımız; 2011 yılında 114,2 milyon dolar, 2012’de 129 milyon dolar, 2013’de 160,8 milyon dolar, 2014’de 179 milyon dolar, 2015’de 169,7 milyon dolar, 2016’da 163,8 milyon dolar, 2017’de 165,5 milyon dolar, 2018’de 182,1 milyon dolar, 2019’da 174,9 milyon dolar, 2020’de 185,2 milyon dolar, 2021’de ise 152 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
Türkiye peynir üretiminde dünyada kaçıncı sırada? Dünyada peynir üretiminde hangi ülkeler lider konumda?
IDF (Uluslararası Sütçülük Federasyonu) tarafından dünya toplam peynir üretiminin 24 milyon ton üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Dünyada istatistiklere konu olan peynir üretimin yüzde 90’ı inek sütünden elde edilirken kalan miktarda manda, keçi ve koyun sütünden elde edilen peynirlerden oluşmaktadır.
TÜRKİYE PEYNİR ÜRETİMİNDE DÜNYADA 4. SIRADA
Dünyada toplam peynir üretimi 2020 yılında yüzde 2 oranında artmıştır. Dünyanın en büyük peynir üreticisi konumundaki Avrupa Birliği, toplam 9,9 milyon ton üretimi ile dünya peynir üretiminde lider konumda yer alırken AB’yi 6 milyon ton üretimiyle ABD takip etmektedir. AB ülkelerinden Almanya (+%2,5) ve İtalya (+%1,2) 2020 yılında peynir üretimlerini artıran ülkeler arasında yer alırken Fransa’da üretim aynı yıl üretim düşmüştür (-%1,5). Avrupa Birliği genelinde ise 2020 yılında COVID-19 pandemisine rağmen toplam peynir üretimi yüzde 1,9 oranında artmıştır. Türkiye ise 4.sırada yer almaktadır.
Ülkemizde en çok hangi tür peynirler üretiliyor? Üretimi en çok yapılan peynirler dış piyasada mı iç piyasada mı daha çok alıcı buluyor?
Peynir ihracatımızı daha çok labne, mozarella, kaşar peyniri gibi peynirler oluşturmaktadır. İç pazarda ise beyaz peynir, kaşar peyniri, tulum peyniri gibi peynirler tüketilmektedir. Geleneksel peynirimizin tüketim ve ihracatı ise nispeten daha azdır.
EN YÜKSEK PAZAR PAYI BEYAZ PEYNİRİN
Türkiye’de en yoğun olarak tüketilen süt ürünlerinden biridir peynir. Yıllar itibariyle üretimine paralel olarak tüketiminde de artış olan ve en yüksek pazar payına sahip peynir çeşidi beyaz peynirdir. 2018 yılı itibariyle 756 bin ton olarak hesaplanan toplam peynir üretim miktarımız, toplamda 10 milyon tonun üzerinde olan entegre süt işletmeleri tarafından toplanan inek, koyun, keçi ve manda sütü haricindeki süt üretim miktarı ile peynir ithalat ve ihracatımızın da dahil edildiği bir hesaplama ile 2019 yılı kişi başına düşen yıllık peynir tüketim miktarımızın 17,5 kg olduğu tahmin edilmektedir.
Peynir deyince akla ilk Fransa, Hollanda gibi Avrupa ülkeleri geliyor. Onların geleneksel peynirleri tüm dünyada tanınıyor. Bizim geleneksel peynirlerimizin dış piyasada tanınırlığının sağlanması için neler yapılıyor? Biz bu konuda şimdiye kadar neden çok yol kat edemedik?
Peynir tüketimi daha çok ülkelerin kültür ve damak zevki ile alakalıdır. Geleneksel peynirlerimizi Türk kültürünü tanıyan ülkelere ve Türklerin yoğun olarak bulunduğu ülkelere bile yeteri kadar ihraç edememekteyiz. İki yüz civarında olan peynir çeşitlerimizden 2001 yılından bu yana 31 tane peynirimiz coğrafi işaret almış bulunmaktadır. Coğrafi işaret alma potansiyeli yüksek peynirlerin çoğu kırsal bölgelerde ihtiyacı karşılayacak miktarlarda geleneksel olarak üretilir. Ezine Peyniri, Kars Kaşarı gibi çeşitlerimiz ülke çapında üne sahip olup katma değere dönüştürülmüştür.
TÜRK PEYNİR ÇEŞİTLERİNİN TANITIMI DAHA ÇOK YAPILMALI
Coğrafi işaret alan peynirlerimizin pek çoğu yurt içi ve yurtdışı pazarda bilinmemektedir. Coğrafi işaret alan peynirlerimizin yurt dışında tanıtılması için daha çok çaba harcanmalı, ülke olarak kaynak ayırılmalıdır. Hepsinin gıda güvenliği koşullarına uygun, standart reçeteleri oluşturulmalı, ihracat için uzun vadeli tanıtım ve ekonomik destek politikaları ortaya konmalıdır. Coğrafi işaretli ürünlerimizin dünya genelinde markalaşmasına yönelik yasal süreçler devreye sokulmalı marka hakları tüm ülkelerde takip edilmelidir.
Türkiye’nin peynir ihraç fiyatı, benzeri peynir ihracatı yapan ülkelerin hepsinin ihraç fiyatından düşüktür. Coğrafi işaretli ürünler satan Güney Kıbrıs, İtalya, İsviçre, Japonya gibi ülkelerin ihraç fiyatları Türkiye ihraç fiyatının 3-4 mislini bulabilmektedir. Türk tipi peynirlerin sadece karın doyurma aracı olmadığı vurgulanmalı, peynir çeşitlerimizin duygulara ve sağlığa hitap eden yönleri akademisyenlerimiz tarafından ortaya konmalıdır. Yine üniversitelerimiz tarafından özellik ve bileşimlerine ait düzenli ve güncellenebilir veri tabanı oluşturulmalıdır. Bu aşamalar tamamlandıktan sonra dünyanın ülkemiz peynirlerine ilgisi ve güveni artacaktır.
Türkiye’de peynir üretimi yapan kaç işletme var? Üreticisi sayısında yıllar içerisinde artış gözlendi mi?
Ülkemizde peynir üretimi, evsel üretimin yanı sıra mandıra dediğimiz küçük işletmelerde ve büyük süt ve süt ürünleri fabrikalarında yapılmaktadır. Üretimler mevsimsel ve yöresel geçicilikler arz göstermektedir. Bu nedenle elimizde kesin veriye dayalı bir rakam bulunmamaktadır.
Sizin eklemek istedikleriniz neler?
Peynir, kahvaltılarımızın vazgeçilmezi, böreklerimizin ve tatlılarımızın lezzetlendiricisi bir temel gıda maddesidir. Bununla birlikte, diğer gıdalarda olduğu gibi peynirde de ilk olarak dikkate alınması gereken unsur, gıda güvenliğidir. Gıda güvenliğinin sağlanmasındaki en temel hedef ise tüketici sağlığının korumasıdır. Bu nedenle tüketicilerin bazı önemli konularda bilgi sahibi olmaları çok önemlidir:
-
Denetimsiz çiğ sütlerden yapılan örneğin açık semt pazarında ambalajsız olarak satın alınan peynirler ölümcül de olabilen çeşitli hastalık etmenleri ve mikropları içerebilir. Açıkta satılan peynirler mikroorganizmalar için çok uygun bir ortamdır, bu nedenle çok kolay bozulur ve sağlığınızı tehdit eder.
-
Batı Avrupa ülkeleri dâhil pek çok gelişmiş ülkede çiğ sütten yapılan peynirler, uzman kişiler denetiminde ve gelişmiş laboratuvarlara sahip işletmelerde üretilmekte ve güvenle tüketilmektedir.
-
Ülkemizde çiğ sütten yapılan peynir tüketimine bağlı olarak ortaya çıkan brusellozis hastalığı çok yaygındır. Bu yüzden çiğ sütten yapılan peynirler salamurada en az üç ay bekletilmelidir.
-
Endüstriyel peynirler, koruyucu veya diğer kimyasal maddeleri içermediklerinden raf ömürleri süresince güvenle tüketilirler.