Saz kedisi, avcılık, yaşam alanlarının tahrip edilmesi, bataklıkların tarım alanlarına dönüştürülmesi ve kemirgenlerle mücadele sonucu avlarının azalması gibi nedenlerle tehlike altına girmiş bir türdür. Bu nedenle Saz Kedisi, ülkemizde tehlike altındaki türlerdendir. Diğer yabani kedigiller gibi avlanılması yasaklanmıştır.
AĞAÇLARA TIRMANABİLME YETENEĞİ VAR
Saz kedisi, ince uzun bacaklarıyla yaban kedisinden daha büyük, vaşaktan daha küçük bir kedidir. Renk ve desenleri çok farklılık göstermekle beraber, genellikle boz renklidir. Bacak ve vücudunun her iki yanında, her bir bireye özgü asimetrik desen ve çizgiler bulunur. Bu özellikleri, bireylerin birbirlerinden ayırt edilmelerini sağlar. Kuyruk ucunda koyu renkli halkalar vardır. Kulak arkaları ve bazen sırtı kızılımtraktır. Kulak uçlarında siyah püsküller bulunur. Gözleri sarı veya yeşil renktedir. Saz kedilerinin yatay uzunluğu ortalama 70 cm, dikey uzunluğu ise 35 cm olabilmekte. Ağırlıkları 4-16 kilogram arasındadır. Kuyruğu nispeten kısadır. (25-30 cm) Erkek saz kedileri, dişilerden daha büyüktür. Yaşam süreleri de ortalama 14 yıldır.
Çoğunlukla gece olmak üzere gece ve gündüz aktif bir hayvandır. Deniz, göl, ve nehir sistemlerindeki sazlıklarda, çalılık ve ormanlık alanlarda yaşadıklarından çok iyi yüzücüdürler. Ülkemizde suyu seven ve suda avlanan tek yabani kedi türüdür. Diğer yırtıcı türlerden korunmak ve avlanmak için ağaçlara tırmanabime yetenekleri de vardır.
SAZLIK VE BATAKLIK GİBİ SULAK ALANLARDA YAŞAR
Saz kedisi, genellikle su ve yoğun vejetasyon örtüsü barındıran özellikle sazlık, bataklık, göl kıyıları ile dere/nehir kenarı gibi sulak alanlarla ilişkilendirilir. Su ve sık yer örtüsü, çöllerden çayırlara, çalılık, ağaçlık ve kuru yaprak döken ormanlardan nemli ormanlardaki açık alanlara kadar çeşitli habitatlarda yaşayabilmektedirler. Ayrıca insan faaliyetlerinin düşük yoğunlukta olduğu ve yer yer çalılıkların bulunduğu tarım alanlarını da kullanabilmektedir. Ağaç kovukları, sık çalılıklar veya tilki, porsuk gibi hayvanların terk ettiği yuvaları kendilerine yuva yaparlar.
Saz kedisi evcil kediler gibi Şubat-Mart aylarında çiftleşir. Gebelik süresi ortalama 66 gündür ve 3-5 yavru doğururlar. Özellikle çiftleşme zamanında bireyler arası kavgalar çok çetin geçer. Saz kedilerinin doğada az sayıda olmalarının en büyük nedenlerinin başında popülasyon içindeki mücadeleler ve kavgalar sonucu ölümler gelmektedir. Yavrular çok çelimsiz ve anneye bağımlı olarak geliştiklerinden, diğer yırtıcı memeliler ve kuşlar tarafından; hatta diğer saz kedileri tarafından öldürülmektedir. Bu nedenle, yavruların yaşama şansı oldukça düşüktür. Ortalama 130 gram doğan yavrular 15 hafta kadar süt emerler. 8-9 aylıkken annelerinden ayrılan yavru saz kedileri, 11-18 aylık olduklarında üreyebilmektedirler. Çiftleşme sonrası dişi ve erkek saz kedileri kendi yaşamlarında yalnız yaşamaya devam ederler.
Saz kedisinin koku alma ve görme duyusu oldukça gelişmiştir. Bu yüzden görülmesi çok zordur. Herhangi bir tehlike anında çalılık içine gizlenerek hareketsiz bekler. Tehlike halinde, yavrularını kesik ama yüksek tonda kısa miyavlamalarla uyarır. Üreme döneminde erkek bireyler, yüksek sesle kısa havlama benzeri sesler de çıkarırlar.
GEYİK YAVRULARINI BİLE AVLAYABİLİR
Diğer yabani kediler gibi etçil bir tür olan saz kedisi, büyük kedilerin aksine çömelerek beslenir. Saz kedileri çoğunlukla ağırlığı bir kilogramdan az olan kara hayvanları (fare, kertenkele, kurbağa, kemirgenler gibi) ile beslenmektedirler. Kuşlar beslenme açısından genelde ikinci sırada yer alır. Yabani tavşan, kunduz, yılan, böcek ve balık gibi diğer av türleri ise saz kedisi tarafından avlanabilmektedir. Saz kedileri küçük avlarla beslenseler de, domuz türlerini, erişkin olmayan ceylanları, geyik yavrularını ve çeşitli çiftlik hayvanlarını (oğlak, kuzu vs) öldürebilecek kadar büyük ve kuvvetlidirler.
Saz kedisi dünyada özellikle Hindistan, Pakistan ve Bangladeş’te, yaygın olarak yayılış gösterdiği görülmektedir. Güney Asya, Kafkaslar, Afrika’da Nil deltası, Hazar ve Aral Gölü çevresi, İran, Hindistan, Pakistan, Irak, Suriye, Ürdün, İsrail, Güney Lübnan ve Türkiye'de sulak, bataklık alanlar, yağmur ormanları, sonradan orman haline getirilen alanlar ve sazlıklar genel yaşam alanlarıdır. Saz kedilerinin 2 bin 500 m’ye kadar olan yüksekliklerde de görülebilmektedir; Ancak daha çok ovalarda yaşadıkları bilinmektedir.
Avrupa’da oldukça az bulunurken, Hazar Bölgesi ve Hazar Denizi boyunca Kafkasya’da küçük popülasyonlar halinde görülür. Avrupa popülasyonu 1960’lardan bu yana hızla azalmaktadır.
FOTOKAPANLAR İLE İZLENMEKTELER
Ülkemizde İç Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgelerinde göl, nehir ve çay kenarlarında genellikle de bu alanların sazlık bölgelerinde yaşadığı bilinmektedir. Ülkemizde en fazla birey sayısı Adana Akyatan Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’nda gözlemlenmiştir.
Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğünce Adana İli Saz Kedisi Tür Koruma Eylem Planı (2013) yapılmış olup, proje tür izleme ve arazi çalışmaları devam etmektedir. Proje çalışmaları kapsamında belirlenen alanlar DKMP tarafından fotokapanlar ile izlenerek hem tür koruma, hem de envanter çalışmaları devam etmektedir.