KASIM-ARALIK 2022 / BİTKİSEL ÜRETİM
Çeltik üretiminde birim alanda aldığımız verim dünya ortalamasının iki katı
İç ve dış ticaretimizde önemli bir yere sahip olan çeltiğin 2022 üretim rakamlarının 960 bin ton dolaylarında olması bekleniyor. 94 adet olan millî çeltik çeşitlerimize yapılan çalışmalarla her geçen yıl yenileri ekleniyor. Trakya Tarımsal Araştırmalar Enstitü Müdürü Doç. Dr. Adnan Tülek ile ülkemizdeki pirinç üretimini, tohum çeşitliliğini, çeltik yetiştirmenin detaylarını konuştuğumuz bir röportaj gerçekleştirdik.
Türkiye çeltik üretiminde hangi noktada? Dünya ile kıyasladığımızda üretim kapasitesi açısından hangi durumdayız? Ticareti hakkında bilgi verir misiniz?
Ülkemiz 2022 yılı çeltik üretimi 960 bin ton (pirinç karşılığı 576 bin ton) olarak tahmin edilmektedir. Türkiye’de bölgelere göre çeltik üretimi değerlendirildiğinde 2022 yılı üretim tahminlerine göre %70,9 ile Marmara Bölgesi başta gelmekte, %22,9 ile Karadeniz Bölgesi, %3,9 ile İç Anadolu Bölgesi ve %2,3 ile de diğer bölgeler sıralanmaktadır. 2022 yılında 27 ilde çeltik tarımı yapılmış olup üretim tahminleri dikkate alındığında, Edirne toplam üretimin %41’ini gerçekleştirirken ikinci sırada Samsun (%14,9), üçüncü sırada Balıkesir (%14,1) gelmektedir. Bu illeri, sırasıyla Çanakkale (%10,7), Çorum (%4,8), Çankırı (%3,0), Tekirdağ (%2,2), Sinop (%2,1), Bursa (%1,9) ve Kırklareli (%1,6) takip etmektedir.
Uluslararası Tahıl Konseyi (IGC), 2021/22 sezonunda küresel pirinç üretimini 516 milyon ton; dünya pirinç ticaretini de 52 milyon ton olarak revize etmiştir. Ülkemizde çeltik ticareti dikkate alındığında 2021 yılında çeltik ithalatı 73,121 ton ve ihracat 173 ton olarak gerçekleşmiştir. 2022 yılı Ocak-Ekim döneminde çeltik ithalatı 11 bin 555 ton, ihracat ise 462 ton olarak gerçekleşmiştir.
PİRİNÇTE YETERLİLİĞİMİZ YÜZDE 80
Çeltik, ülkemiz için üretimin tüketimi karşıladığı bir ürün mü? İthalata ihtiyaç duyuyor muyuz?
Ülkemizde pirinç tüketimi de yıllar itibarıyla artış göstermiş ve son yıllarda 700 bin tonun üzerine çıkmıştır. Ülkemizde pirinçte kendine yeterlilik oranı % 80 civarındadır. Son yıllarda çeltik tarımında yaşanan teknolojik gelişmelerle birlikte birim alandan alınan verim ülkemizde 782 kg/da olup dünya ortalamasının (460 kg/da) iki katına yaklaşmıştır. Ülkemiz birim alandan elde edilen verim bakımından yıllara göre değişmekle birlikte ilk 5 içerisinde yer almaktadır. Ülkemizde çeltik tarımını ve üretimini etkileyen en önemli unsur su kaynaklarının yetersizliğidir. Yapılan çalışmalarda çeltik tarımına uygun alanların haritası oluşturulmuş ve potansiyel alanlar belirlenmiştir. Ülke ihtiyacını karşılayacak çeltik üretimine yeterli ve elverişli alan olmakla birlikte yukarıda da belirtildiği üzere sulama suyu sınırlayıcı faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Su kaynaklarının daha etkin kullanımı için damla sulama yöntemi ile çeltik yetiştiriciliği üzerine araştırmalar yürütülmektedir. Çiftçilerimiz tarafından bu yöntemle üretim yapılmaya başlanmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır. Damla sulama uygulamasında sulama suyunun daha az kullanılması nedeni ile tava sulama yöntemine göre daha avantajlıdır. Bununla birlikte damla sulama yönteminde yabancı ot kontrolü daha güçtür.
ÇELTİK MİLLÎ ÇEŞİT LİSTESİNDE 94 ÇEŞİT YER ALIYOR
En çok nerelerde üretim yapılıyor? Kaç çeşit çeltik yetiştiriliyor? Türkiye’de en çok öne çıkan çeşitler hangileri?
Çeltik tarımının en fazla yoğunlaştığı ve üretildiği ilçeler dikkate alındığında 2021 yılında; İpsala’da 164 bin ton, Bafra’da 100 bin ton, Biga’da 78 bin ton, Gönen’de 74 bin ton, Meriç’te 70 bin ton, Uzunköprü’de 63 bin ton üretim gerçekleşmiştir. Ülkesel çeltik ıslah çalışmaları koordinatörlüğü Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü (TTAE) tarafından yürütülmektedir. Islah çalışmaları kapsamında TTAE tarafından 80 adet çeltik çeşidi geliştirilerek tescil ettirilmiştir. Bakanlığımız Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü bünyesinde Millî Çeşit Listesi’nde 94 adet çeltik çeşidi yer almaktadır. Bunlardan 67 tanesi Bakanlığımız bünyesinde bulunan Araştırma Enstitüleri (62 çeşit TTAE; 5 çeşit diğer Enstitüler) tarafından ve 27 tanesi de özel sektör tarafından geliştirilip tescil ettirilmiştir. Enstitüler tarafından geliştirilen ve üretimi yapılan çeltik çeşitlerine Osmancık-97, Yatkın, Gönen, Efe, Gemici, Ülfet, Rekor CL, Ormanlı CL, İskender CL, Reis CL örnek verilebilir. Özel sektör tarafından geliştirilen ve üretilen çeşitlere ise Keşhan, Cammeo, Casanova, Alba örnek verilebilir. Ülkemizde 2021 yılında toplam 11 bin 607 ton sertifikalı çeltik tohumluk üretimi yapılmıştır.
Haber Görseli
Doç. Dr. Adnan Tülek Trakya Tarımsal Araştırmalar Enstitü Müdürü
ÜLKEMİZDE İLK SİYAH PİRİNÇ ÇEŞİDİ 2015’DE TESCİL EDİLDİ
Uzak Doğu’da uzun yıllardır üretimi yapılan, son yıllarda ise besleyici özelliği sebebiyle tüm dünyada popüler olan siyah pirinç üretimi ülkemizde yapılıyor mu? Yapılıyorsa üretim miktarı ve nerelerde yapıldığı ile ilgili bilgi verir misiniz?
Siyah pirincin geçmişi Asya ülkelerinde çok eskilere dayanmaktadır. Asya'da Çin başta olmak üzere diğer Asya ülkelerinde üretilip tüketilmektedir. Besin içeriği, beyaz pirince göre daha zengindir. Tüketicilerimizin taleplerine cevap verebilmek amacıyla, 2010 yılında Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünde, siyah pirinç konusunda çeşit geliştirme çalışmalarına başlanmıştır. Bunun sonucu, ülkemizde ilk siyah pirinç çeşidi, 2015 yılında Siyah-1 ismi altında tescil edilmiştir.
Siyah-1 çeltik çeşidinde bitki boyu ortalama 75-80 cm’dir. Yaprakları yarı düşük ve koyu yeşil renkli, salkımlar düşük yapıdadır. 100-115 gün arasında olgunlaşır. Dekara verim potansiyeli 700 kg civarında olup kargo pirinç randımanı %80 civarındadır. Kargo pirinç tanesi ince uzun ve siyah renktedir. Kargo pirinç bin tane ağırlığı 21-22 gr’dır. Kargo pirinç tane uzunluğu 7.1 mm ve genişliği ise 2,1 mm’dir. Kargo pirinç olarak tüketilir. Kavuzları soyulmuş ancak pirince işlenmemiş ve parlatma işlemi görmemiş taneye kargo ya da kahverengi pirinç adı verilmektedir. Patalojik özellikleri bakımından, Siyah-1 çeltik çeşidi çeltik yanıklık hastalığına toleranslıdır.
2022 yılı üretim sezonunda ülkemiz genelinde siyah çeltik ekiliş alanının yaklaşık 180 dekar, üretim miktarının ise 126 ton olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Ekilişlerin 120 dekarının Edirne ilinde 60 dekarının ise Samsun ilinde olduğu bilinmektedir. Genellikle sağlık açısından faydalı olduğu değerlendirilen siyah pirinç tüketiciler tarafından talep edilmeye başlamıştır.
Çeltik yetiştiriciliğinde üreticinin özellikle dikkat etmesi gerekenler neler?
Çeltik bitkisi su içerisinde yetiştirildiği için tarımı diğer tarla bitkilerine nazaran farklılıklar ve zorluklar içermektedir. Bu yüzden özellikle ekim öncesi yapılan toprak hazırlığı aşamasında lazerli tesviye önem arz etmektedir. Diğer önemli konu da doğru çeşit ve tohumluk seçimidir.
Çeltik bitkisi üzerinde; düşük sıcaklığın etkisi; çeşide, düşük sıcaklığın sorun olduğu yetişme devresine, kritik sıcaklığın süresine ve bitkinin fizyolojik yapısına bağlıdır. Minimum su sıcaklığı 120C olmalıdır. Fide döneminde 120C’nin altındaki su sıcaklığına maruz kalan bitkilerde sürenin bir haftanın üzerine çıkması bitki gelişimini olumsuz etkilemektedir. Özellikle barajlardan yapılan sulamalarda baraj suyunun açık kanal sistemi ile belirli bir mesafeden taşınarak tarlaya verilmesi, suyun biraz ısınmasından dolayı, soğuk suyun olumsuz etkisini kısmen azaltmaktadır. Çeltiğin düşük sıcaklığa en hassas olduğu devre, salkım oluşum başlangıcı ve salkım çıkarma devresi arasında geçen süre olup, 15 0C’nin altındaki sıcaklıklar steriliteye sebep olmakta ve verim üzerinde olumsuz etki yapmaktadır.
Çeltik tavalarında su yüksekliği; çimlenme ve fide gelişim döneminde 3-5 cm, kardeşlenme devresinde 5-10 cm ve salkım oluşum devresinin başlamasından itibaren (Ekimden 60 gün sonra) ortalama 15 cm olmalı ve hasattan 15-20 gün önce sulama durdurulmalıdır. Hasat zamanı tanedeki nem oranı dikkate alınarak kırıksız randımanı maksimum seviyelerde elde edebilmek için, en uygun hasat nemi seviyesi %20-22 civarıdır. Depolanabilmesi için hasat edilen çeltik tohumunun rutubeti, %14’ün altına düşürülmelidir.
Çeltik üreticilerimizin karşılaştığı en önemli sorunlardan birisi de kırmızı veya yabani çeltik (Oryza sativa var. sylvatica) ile mücadeledir.
Hasat sonrası tarlada kalan çeltik sap ve anızları kolay ve kısa sürede ayrışmadığı için daha sonra yapılacak tarımsal işlemlere engel olmaktadır. Bu nedenle bazı çiftçiler tarafından çeltik sap ve anızları yakılarak yok edilmekte, bu da toprağı ve çevreyi olumsuz etkilemektedir.
Hasat sonrası çeltik saplarını yok etmek için biçerdöverlere monte edilen, sap kıyıcıların çalıştırılarak sapların ince, küçük parçalar halinde kıyılıp tarla yüzeyine yayılması sağlanmalıdır. Bu ekipmanın biçerdövere takılması ve çalıştırılması, çiftçilerimize ek masraf getirmektedir.