OCAK-ŞUBAT 2023 / NESLİ TEHLİKE ALTINDAKİ TÜRLER
Çiftçi dostu toy kuşu
Toygiller (Otididae) familyasının alt türü olan Toy (Otis tarda), nesli dünya ölçeğinde ve ülkemizde tehlike altında bulunan ve "hassas" kategorisinde sınıflandırılmış bir tür. Toygiller familyasında oldukça ürkek bir kuş olan toy, Türkiye’nin uçan kuşlar arasında en büyük kuş türü olarak bilinirken, dünyanın birçok değişik noktasında da en büyük kuş türü olarak öne çıkıyor.
Toy kuşu birçok özelliği ile beraber dünyanın en nadide hayvanlarından biri. Toyların uzun boyunları, uzun ve güçlü bacakları ve kısa gagaları bulunuyor. Renkleri sayesinde çok iyi kamufle olurlar. Yaşayan kuşlar arasında en büyük eşeysel dimorfizmi (boyutsal farklılık) gösteren kuş türüdür. Erkekleri dişilerinden her zaman daha iridir. Erkekler, dişilerin ortalama 2,5 katı kadar daha ağır ve vücut ölçüsü olarak da yaklaşık 1,18-1,30 katıdır. Avrupa’daki en ağır kuş türü olup erkekler 5,8 - 15 kilogram civarındayken, dişiler 3 - 5,5 kilogram geliyor. Kanat açıklığı 170-240 cm, boyları 75 - 105 cm civarında. Yaşam süreleri 20 - 25 yıl arasında değişiyor.
TÜR KORUMA EYLEM PLANI HAZIRLANDI
Toylar; ağaçsız, geniş ve düz olan tarım arazilerinde, doğal ve yarı doğal bozkır ve çayırlarda, meralarda yaşamlarını sürdürürler. Etraflarını rahatça görebilecekleri ve hareket edebilecekleri bir araziye ihtiyaç duyarlar. Çoğunlukla tahıl ekilen tarım alanlarında yuva yaparlar. Sürdürülebilir tarım uygulamalarında oldukça faydalıdırlar. Özellikle genç bireyler tarım arazilerini zararlı böceklerden arındırırken, yetişkinler hasattan sonraki tohumlar ile beslenir. Tarlanın temizliğini yaparak çiftçilerin en yakın dostu olurlar. Avrupa’da Toy dostu projeler uygulanırken, ülkemizde de buna benzer projeler Tarım ve Orman Bakanlığınca uygulanmaktadır. Ayrıca Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından, 2017-2021 yıllarını kapsayan “Toy Tür Eylem Planı”nın 2. uygulama dönemi için hazırlık çalışmaları da devam etmektedir. Türün popülasyonunun korunması ve geliştirilmesi maksadıyla Kütahya Merkez Altıntaş yaban hayatı geliştirme sahası ilan edilmiştir. Sahanın yönetim planı yapılarak uygulanmasına devam edilmektedir.
Toylar, ağırlıklı olarak bitkilerle, mevsimsel olarak böcekçil, az miktarda da küçük omurgalılarla beslenmeyi tercih ederler. Türün yavruları daha çok omurgasızlarla beslenirken, büyüdüklerinde bitki ağırlıklı beslendikleri gözlemlenir. Aynı zamanda toy kuşları beslenmelerini yürürken gerçekleştirir.
Hafif engebeli ve açıklık alanları kur yapma alanı olarak seçen erkekler, ortalama 50 metre aralıklarla dağılıp dişileri etkilemek için kur davranışlarını sergiler. Yaşadıkları yerlere göre popülasyonları değişse de genel olarak ilkbahar ve yaz ortası arası üreme dönemleridir. Toylar çok eşlidir ve çiftleşmeye hak kazanan erkekler birden fazla dişiyle çiftleşir. Dişiler de benzer şekilde birden fazla erkeği ziyaret edip onlarla çiftleşebilir. Balon kur davranışı adı verilen kur davranışı sırasında erkekler kuyruk, omuz ve göğüs tüylerini tamamen kabartır ve boyunlarındaki hava keselerini havayla doldurup bazı boğuk sesler çıkartırlar. Bir sorun olmadığı takdirde yıllarca aynı lek alanını (yuvalama alanı) kullanırlar. Yuvalarını yere yaparlar. Kuluçka süresi 21-26 gün arasında değişir. Toylarda yavru bakımını dişiler üstlenir. Yavruların ölüm oranı ise oldukça yüksektir (Yüzde 90’lar seviyesinde). Dişilerde erişkinliğe ulaşma 3-4 yıl iken, erkeklerde 5-6 yılı bulabilir. Yetişkin erkek toy kuşlarının sakallı olması ayırt edici özelliklerinden biridir. Boyutları ve ağırlıkları nedeniyle de hızlı uçamayan kuş türleri arasında bulunurlar.
550-700 ARASINDA BİREYİN ÜLKEMİZDE YAŞADIĞI TAHMİN EDİLİYOR
Türün dünyadaki çoğu popülasyonu kısmi veya ayrışık göç eder. Batı’da Fas-İspanya’dan, Doğu’da Pasifik Okyanusu, Orta Asya, Kafkasya, Doğu, Orta ve Güneydoğu Avrupa gibi çok geniş bozkırlık ve steplik alanlarda yaşadıkları biliniyor. Ülkemizdeki çoğu popülasyonunun yerli veya kısmi göçmen olduğu düşünülüyor. Toy, bugüne kadar ülkemizdeki tüm coğrafi bölgelerde gözlemlenmiş olsa da türün temel yaşam alanları İç Anadolu ve Doğu Anadolu’daki açık ve bozkır alanlardır. Ülkemizdeki en yaygın popülasyonun Muş-Bulanık ovasında olduğu tahmin ediliyor. Sakarya Havzası, İç Kızılırmak Havzası, Konya Kapalı Havzası ve Yukarı Murat Havzası türün düzenli olarak yaşadığı bölümler. Yuvalama alanları 3 bin metre yükseklikte olabiliyor. Toylar, fazla yağış alan ya da çok kurak bölgelerden kaçınırlar. Kışın geniş nadasa bırakılmış arazilerde yonca ve kolza tarlalarında barınırlar. Soğuğa dayanmakla birlikte, yerin karla örtülü olduğu zamanlarda daha sıcak alanlara düzensiz göç yapabildikleri gözlemlenmektedir.
Son değerlendirmelerde 534-765 birey üreme döneminde, 550-700 birey ise kışlayan toy bireyinin ülkemizde yaşadığı tahmin edilmektedir. Mevsimsel göç hareketleri ise tam olarak bilinmiyor.
Yasa dışı avcılık, tarım ilacı ve diğer kimyasalların aşırı kullanımı, yaşam alanlarının bozulması gibi etkenler türün neslinin tehlikeye girmesine yol açıyor. Toylar, Avrupa ölçeğinde Uluslararası Doğayı Koruma Birliğine (IUCN) göre düşük öncelikli (LC), dünya ölçeğinde ise duyarlı (VU) kategorisinde bulunuyor. Ülkemizin taraf olduğu Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarının Korunması (BERN) Sözleşmesi ve Nesli Tehlike Altındaki Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) kapsamında türün korunması taahhüt ediliyor.