OCAK-ŞUBAT 2023 / DÜNYADA KOOPERATİFÇİLİK
Kooperatiflerden başarılı bir iş birliği örneği
Dünyadan başarılı kooperatif hikâyelerini anlattığımız bu köşede, Avrupa’da tarımsal üretim koşulları bize benzeyen bir Akdeniz ülkesi olan İspanya’ya gidiyoruz. Tarımın birçok alanında Avrupa piyasalarında rakip olmaya çalıştığımız İspanya’nın üretimde bizden daha geride olmasına rağmen ihracatta nasıl çok daha başarılı olduğunu anlatan bu hikâye birçok açıdan ibretlik örnekler içeriyor. Bize bir kooperatifin diğer kooperatifler ile nasıl iş birliği içine girebileceğini ve bu şekilde nasıl başarılı olabileceğini gösteriyor. Bu birleşimlerde en dikkat çekici husus ise sadece kendi türünde ve üretim alanındaki kooperatiflerle değil, bölgesindeki lojistik, dış ticaret gibi diğer bütün kooperatiflerle de birlikte olunabileceği ve katma değerin böylelikle çok daha fazla büyütülebileceğini gösteriyor.
Ülkemizde örgütlenme ile ilgili problemlerimizin temelinin kendimize getirdiğimiz kısıtlardan kaynaklandığını söyleyebiliriz. Hâlbuki örgütlenerek güç birliği oluşturmanın hiçbir sınırının olmaması gerekir. Çiftçi nasıl tek başına bir şey başarılı olmakta zorlanacağı için kooperatif kurması gerekiyorsa, aynı şekilde bu kooperatifin de bir süre sonra piyasada karşılaşacağı sorunlara karşı tek başına kalması beklenemez. Bu nedenle bir yandan kendi faaliyet alanına benzer işlerle iştigal eden diğer örgütlerle bölgesel dikey örgütlenme yaparken, diğer yandan da bölgesindeki işlemeden depolamaya, nakliyeden dış ticarete kadar diğer paydaşlara ait örgütlerle de yeni üst örgütlenmeler kurabilmelidir. Böylelikle her aşamada gücün sınırına gelindikçe yeni güçlerle birleşerek sınırlar yükseltilebilir.
İşte bu açıdan İspanya’nın özerk Endülüs bölgesinde tarımın çok geliştiği Almería’dan çok güzel bir örnek veriyoruz. Bölge İspanya’nın en fakir yeriyken yaklaşık 40 yılda Tarım Kredi Kooperatifi sayesinde milyarlarca avroya varan düzeyde inanılmaz zenginleşiyor. Cajamar adlı bu çok ünlü kooperatif bankasının herkesi kucaklayan genişleyici yaklaşımı sayesinde Avrupa’nın her açıdan en üst düzeyde gelişmişliğe sahip tarımsal bölgesine dönüşüme şahit oluyoruz. Sadece kazanç açısından değil, biyolojik mücadele ve araştırma geliştirme faaliyetleri ile sürdürülebilirlik bakımından da çok alanda gelişmeler yaşanıyor ve Avrupa’ya örnek oluyor.
Ülkemizde örgütlenme ile ilgili problemlerimizin temelinin kendimize getirdiğimiz kısıtlardan kaynaklandığını söyleyebiliriz. Hâlbuki örgütlenerek güç birliği oluşturmanın hiçbir sınırının olmaması gerekir. Çiftçi nasıl tek başına bir şey başarılı olmakta zorlanacağı için kooperatif kurması gerekiyorsa, aynı şekilde bu kooperatifin de bir süre sonra piyasada karşılaşacağı sorunlara karşı tek başına kalması beklenemez. Bu nedenle bir yandan kendi faaliyet alanına benzer işlerle iştigal eden diğer örgütlerle bölgesel dikey örgütlenme yaparken, diğer yandan da bölgesindeki işlemeden depolamaya, nakliyeden dış ticarete kadar diğer paydaşlara ait örgütlerle de yeni üst örgütlenmeler kurabilmelidir. Böylelikle her aşamada gücün sınırına gelindikçe yeni güçlerle birleşerek sınırlar yükseltilebilir.
İşte bu açıdan İspanya’nın özerk Endülüs bölgesinde tarımın çok geliştiği Almería’dan çok güzel bir örnek veriyoruz. Bölge İspanya’nın en fakir yeriyken yaklaşık 40 yılda Tarım Kredi Kooperatifi sayesinde milyarlarca avroya varan düzeyde inanılmaz zenginleşiyor. Cajamar adlı bu çok ünlü kooperatif bankasının herkesi kucaklayan genişleyici yaklaşımı sayesinde Avrupa’nın her açıdan en üst düzeyde gelişmişliğe sahip tarımsal bölgesine dönüşüme şahit oluyoruz. Sadece kazanç açısından değil, biyolojik mücadele ve araştırma geliştirme faaliyetleri ile sürdürülebilirlik bakımından da çok alanda gelişmeler yaşanıyor ve Avrupa’ya örnek oluyor.
İSPANYOL TARIM KOOPERATİFİ MODELİ
İspanya’nın güneydoğusunda Endülüs eyaletindeki, Almería şehri, 1955’te altyapısı zayıf, kuraklığın hüküm sürdüğü ve kişi başına düşen GSYİH ulusal ortalamanın yarısından bile az olan bir bölgeydi. Daha iyi fırsatlar aramak için henüz bölgeden kaçmamış olan yöre sakinlerinin çoğu sadece geçimlerini sağlayabilecek kadar gelire sahiptiler. Bugün, gelinen noktada İspanya’nın en iyi meyve ve sebze yetiştirme bölgesi olarak kişi başına düşen GSYİH’de İspanyol eyaletler arasında en zengin üçüncü gelirine sahip şehirdir. Bölgede başka devasa bir endüstrinin olmadığı düşünülürse tarım kooperatifi sayesinde yoksul bir ilden “sanayi bölgesi”ne veya “kümelenme”ye dönüşüm benzersiz bir başarıdır. Almería’daki 13.500 küçük ölçekli aile çiftçisine ait tarım arazisi hâlâ ortalama 1,5 hektar (kabaca iki futbol sahası) büyüklüğündedir ve bunların çoğu seracılıkta kullanılmaktadır. Almería’nın hızlı yükselişi, birbiriyle bağlantılı iki kooperatif kurumunun kooperatif bankasının ve kooperatifin altında çiftçilerin ve ilgili diğer kuruluşlarının örgütlenmesinin hikâyesidir.
Franco’nun diktatörlük rejimi, 1950’lerde ve 60’larda elektrik getirme planı yer altı suyunu kullanan su pompaları kurmasına fırsat verdi. Böylelikle ilkel bir tarım sistemine sahip çiftçilerin ilgileri çekilerek kalkınma çabalarının başlatılması ve bölgede tarımsal üretimin artırılması hedefleniyordu. Ancak, bu yaklaşım istismarcı ve çevresel olarak sürdürülemez bir düzenlemeye dönüştü. Aslında çiftçilerin sadece geçinebilmelerine yetecek kadar gelir almaları ve diğer varlıklı işletmeler için ucuz iş gücü olmaları ile ilgili süregelen durumun devam etmesini sağlamak için tasarlanmıştı. Bu arada dışarıdan gelen alıcılar çiftçilere ürünleri için kabul edilemez fiyatlar teklif ediyorlardı. Kısa sürede fiyatları sabitleyebilmek için müzayede evleri türedi. Çiftçiler kredi almakta son derece zorlanıyordu. İşte tam böyle bir dönemde; şeffaflık eksikliğinden ve büyüme fırsatlarının engellenmesinden bıkan birkaç Almería yerlisi, 1963’te şimdiki adı “Cajamar” olan Almería İli Kırsal Bankası (Caja Rural Provincial de Almería) adı altında bir kredi kooperatifi kurdu.
Cajamar Kredi Kooperatifinin sadece bir finansman sağlamasından daha da önemli olan yoksul çiftçilerin emeklerini değerli bir şeye dönüştürebilecekleri araçları sağlayarak örgütsel gücün oluşturulmasında katalizör görevi gördü. Başlangıçta kooperatif bankası teminatsız krediler teklif etti. Böylelikle tarım kooperatiflerinin faaliyetlerinin finanse edilmeye değer olmasını sağlamada çok önemli bir etki yaramış oldu. Doğrudan ürün ihraç etmek için kanalların eksikliği nedeniyle, çiftçilere dış pazarlara erişim sağlamak için Cajamar’ın desteğiyle 1977’de COEXPHAL adında kooperatifler ve üretici örgütleri üst birliği kuruldu.
Cajamar ve kooperatiflerin başlangıçtaki katalizör rolü zamanla stratejik sektör düzeyinde yenilikçi girişimler yani inovasyon şeklinde gelişti. 1970’lerde iyileştirilmiş sera tasarımı ve yeni sulama teknikleri gibi yeni tarım teknolojilerinin test edilmesi, geliştirilmesi ve sonuçlarının paylaşılması için deneysel çiftlikler kuruldu. Böylelikle inovasyonun uygulanmasından kaynaklanacak finansal risk çiftçiden kredi kooperatifine aktarıldı. Almería kooperatifleri, sürdürülebilir seralar, biyolojik mahsul kontrolü, genom araştırması, daha kısa tedarik zincirleri ve yenilenebilir enerji gibi konularda “AR-GE+inovasyon” formülüyle daha fazla yatırım yaparak küreselleşmenin getirdiği yeni zorluklara karşı başarılar sağladı.
Farklı kooperatif kurumlarının bir araya gelmesiyle oluşan sinerji, Almería’nın tarım ve kredi kooperatiflerinin Avrupa çapında birçok alanda gelişmesine olanak sağlamıştır. Örneğin, Cajamar Kredi Kooperatifi şu anda İspanya’nın en büyük kooperatif bankasıdır. Ayrıca hâlen Avrupa’nın en büyük kooperatif sebze yetiştirme alanına sahiptir. Bu geniş alanlarda birim kooperatiflerin çoğunluğu biyolojik haşere kontrolü yapmaktadır.
Kooperatifin 2,5 milyon ton tarımsal üretimi ve 1,8 milyar avroluk cirosu etkileyici olmakla birlikte; en dikkat çekici olan, bölgede üretilen zenginliğin adil dağılımı ile 40.000’den fazla işçiye sağlanan doğrudan istihdamdır. Bu arada toplam 1,500 milyar avrodan fazla ciro ile hem kooperatif hem de yatırımcıların sahip olduğu 250’den fazla tamamlayıcı veya yardımcı işletme kurulmuştur.
Bu hikâye, Cynthia Giagnocavo, David Uclés Aguilera ve Luis Fernández-Revuelta Pérez tarafından hazırlanan “Yerel kalkınmada proaktif kooperatif bankalarının durumu: inovasyon, büyüme ve Almería, İspanya’da topluluk oluşturma” adlı ayrıntılı bilimsel makaleye dayanılarak yazılmıştır.