MART-NİSAN 2023 / HAYVANCILIK
Türkiye yumurta ve et tavukçuluğunda dünyada ön sıralarda
Yumurta ve etlik piliç üretimi ülkemizde ve dünyada önemli ekonomik girdilerin başında geliyor. Bu konuda dünyanın öncü ülkelerinden olan Türkiye’de modern tesislerde yumurta ve etlik piliç üretimi yapılıyor. Ekonomik getirisi yüksek olan tavuk üretiminin detaylarını Türk Tarım Orman dergisi okurları için Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Aygün ve Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Doğan Narinç ile konuştuk.
Tavukçuluk üretiminde bir işletme kurulurken öncelik verilmesi gereken konular hangileri?
Tavukçuluk işletmesi kurulurken kümeslerin planlanmasında bazı temel etmenlere dikkat etmek gerekir. Tavukçuluk üretimindeki üretim hedefleri doğru belirlenmeli; üretim hacmi, üretim türü, kümes tipleri, pazarlama stratejisi ve hedef kitle ön plana alınmalıdır. Tavuk yetiştiriciliği için bitkisel üretime elverişli olmayan kira veya satın alma bedelinin düşük olduğu arazilerin seçilmesi gerekir. İşletmeler yerleşim birimlerine uzak olmalı fakat ulaşım yönünden dezavantaj oluşturmayacak bölgeler tercih edilmelidir. Yem ham maddesi temini, işletme personelinin servis imkânı gibi zorunluluklar dikkate alınarak işletme yeri belirlenmelidir. Tavukçuluk işletmeleri için gerekli izinlerin tarım il veya ilçe müdürlükleri ile irtibata geçilerek alınması gerekir. İşletme için yeterli ve hayvanların verimini olumsuz yönde etkilemeyen su kaynaklarının bulunduğu bölgeler tercih edilmelidir.
ETLİK VE YUMURTALIK CİVCİV KRİTERLERİ BENZER
Civciv alırken nelere dikkat edilmeli? Genotip seçimi hangi kriterlere göre yapılmalı?
Etlik piliç civciv ve yumurta tavuğu civcivi kalitesini belirlemek hemen hemen benzerdir. Civcivler hareketli olmalı, durgun olmamalı, gözleri açık ve canlı bakabilmeli, sakat ve deforme olmamalı, göbek tam kapanmış olmalı, tüylerinin üzerinde yumurta kabuğu vb. yabancı maddeler yapışık olmamalı ve ıslak olmamalıdır.
Civcivler yumurtadan çıktıktan sonra ilk üç gün yem ve su verilmeden yaşayabilseler de civcivlerin en kısa zamanda yem ve suya ulaşmaları sağlanmalıdır. Bunun için civciv çıkış saatinin bilinmesi önemlidir.
Civciv satışı yapan işletmelerden civciv taşıma şartlarının nasıl olduğu ve günlük aşılarının yapılıp yapılmadığı öğrenilmeli, civcivin hangi genotipinin olduğu sorulmalı ve buna göre alım yapılmalıdır.
Civcivlerin cinsiyetinin bilinmesi önemlidir. Etlik piliç yetiştiriciliğinde erkek civcivlerin daha hızlı canlı ağırlık kazandıkları ve kesim ağırlıklarının daha yüksek olduğu bilinmektedir. Etlik piliçlerde erkek veya dişi civcivler tercih edilebilir. Yumurtacı civcivlerin günlük cinsiyet ayrımının yapılıp yapılmadığı sorulmalı ona göre satın alınmalıdır. Cinsiyet tayininde başarı önemlidir. Aksi taktirde dişi civcivlerin belirli bir miktarının erkek çıkma olasılığı olduğundan civciv maliyeti artacaktır. Bunun yanında yumurta tavukçuluğunda civciv büyütmek yerine yarka (büyük piliç) satın alınması daha ekonomik olabilmektedir. Yumurtacı civcivlerin büyütme dönemindeki yemleme, aydınlatma ve aşılama gibi işlemleri çok önem arz etmekte ve bu da yumurta performansını doğrudan etkilemektedir.
Etlik piliç üretiminde tüm dünyada genellikle iki genotip kullanılmaktadır. Bunlar “ross” ve “cobb” genotipleridir. Bunların yanında serbest dolaşımlı yetiştiricilik için daha uygun yavaş gelişen “sasso” isimli bir genotip de bulunmaktadır. Küçük aile işletmeleri üretim tiplerine bağlı olarak bu hibritlerden herhangi birini kullanabilir. Etlik piliç yetiştiriciliğinde genel olarak sözleşmeli yetiştiricilik yapıldığından genotip seçme imkânı sınırlı olmaktadır.
Yumurta tavukçuluğunda genel olarak beyaz yumurtacılar ve kahverengi yumurtacılar kullanılmaktadır. Son yıllarda alternatif sistemler için geliştirilen “tinted” olarak adlandırılan krem renkli yumurta üreten genotipler geliştirilmiştir. Beyaz yumurtacılar kahverengi yumurtacılara göre daha az yem tüketmekte, yaşama gücü daha yüksek olmakta, dönemsel olarak biraz daha fazla yumurta vermektedir.
Kahverengi yumurtacılar hastalıklara daha duyarlı olması bu genotiplerin dezavantajlı olmasına rağmen yumurta ağırlığının daha yüksek olması ve kabuk renginin tüketiciler tarafından daha fazla tercih edilmesi kahverengi yumurtacıları avantajlı duruma getirmektedir. Tinted tipi alternatif yumurtacı hibritlerin yem tüketiminin beyaz ve kahverengi yumurtacılar arasında olması, kabuk renginin ilgi çekici renklerde olması ve serbest yetiştirme sistemlerinde daha fazla kullanılması avantajlı yönleridir. Ülkemizde arka bahçe ya da küçük aile tipi gibi yetiştiricilik yapan işletmelerde yerli yumurtacı genotipimiz olan “ATAK-S” genotipi kullanılması daha uygundur. ATAK-S genotipi yumurta üretimi ve yumurta kalitesi kahverengi ve beyaz yumurtacı genotiplere göre daha olumsuz olmasına rağmen, dış alanlardaki bitki vb. kaynaklardan daha fazla yararlanabildikleri için bu tip yetiştirme sistemlerinde kullanılması onları avantajlı hâle getirmektedir.
ET TAVUKÇULUĞUNDA ÜRÜNÜ PARAYA ÇEVİRME SÜRESİ DAHA KISA
Tavuk üretim çiftliği kurmak isteyen bir üretici yumurta tavukçuluğuna mı, et tavukçuluğuna mı yönelmeli?
Üreticilerin yumurta üretimi mi yoksa beyaz et üretimi mi yapacağı, üreticilerin hedeflerine, sahip oldukları kaynaklara ve piyasanın taleplerine bağlıdır. Yumurta tavukçuluğunda etlik piliç yetiştiriciliğine göre ürünü paraya çevirme süresi daha uzundur. Etlik piliçler 35-42 günde pazara sunulurken yumurta tavukçuluğunda ilk ürün yaklaşık 22-25 haftalık yaşlarda elde edilmektedir. Bir kilogram yumurta ya da etlik piliç ağırlığı için tüketilen yem yaklaşık 1,6 -1,8 kilogram arasında değişmekle birlikte önemli bir farklılık bulunmamaktadır. Her iki yetiştiricilik için gerekli olan ham maddelerden soya fasulyesi küspesinin tamamının yurt dışından temin edilmesi, dane mısırın ise belirli bir miktarının ithal ediliyor olması yetiştiricilik açısından dezavantajlardır. Tavukçuluktaki gelişmelere bağlı olarak üretim modelleri oldukça modern sistemlerde yapıldığı için verim problemleri sınırlı olmaktadır. Yeterli sayı ve kalitede eleman varlığından dolayı problemlerin çözümü çok hızlıdır. Tavukçuluk ürünlerinin depolanması ve raf ömrüne bakılacak olursa yumurtanın depolama ve market raf ömrünün beyaz ete göre daha uzun olması satışta daha avantajlı olabilmektedir. Kalite bakımından Tarım ve Orman Bakanlığı yetkisi olan üretim işletmelerinden elde edilen ürünlerin kalitesi oldukça yüksektir.
2022’DE TÜRKİYE’DE 20 MİLYAR ADET YUMURTA VE 2,5 MİLYON TON BEYAZ ET ÜRETİLDİ
Türkiye’deki tavuk üretiminin durumu nedir? Yumurta ya da et tavuğu üretimi açısından hangisinin ülke ekonomisine katkısı daha fazladır?
Her iki alanda da Türkiye dünya pazarında hem üretim hacmi hem de kullanılan teknoloji bakımından ön sıralarda yer almaktadır. TÜİK’in 2022 verilerine göre ülkemizde 110 milyon adet yumurta tavuğu mevcut olup toplamda 20 milyar adet tavuk yumurtası üretimi gerçekleşmiştir. Yine TÜİK’in 2022 yılı verilerine göre yaklaşık 1,4 milyar tavuk kesilmiş ve 2,5 milyon ton beyaz et üretimi gerçekleşmiştir. BESD-BİR (Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği) 2021 verilerine göre kanatlı eti ihracatından yaklaşık 894 milyon ABD doları gelir elde edilmiştir. YUM-BİR (Yumurta Üreticileri Merkez Birliği) 2021 verilerine göre sofralık yumurta ihracatından yaklaşık 213 milyon ABD doları gelir elde edilmiştir. Bu veriler değerlendirildiğinde her iki üretim tipinin de ülke ekonomisine oldukça fazla katkı sağladığını söylemek mümkündür.
Etlik piliç yetiştiriciliğinde kesim çağı nedir?
Etlik piliç üretiminde yem tüketimi ile canlı ağırlık kazancı arasında zamana bağlı olarak çok hassas ilişkiler bulunmaktadır. Kesim yaşı arttıkça yemden yararlanma kötüleşecek ve üretim maliyeti artacaktır, bunun tersi kesim yaşı erken haftalarda olursa yem tüketimi az olacaktır fakat elde edilen karkas ağırlığı da oldukça düşük olacaktır. Etlik piliçler bütün olarak satılacaklarsa 35-42 günlük yaşta 2-3 kilogram canlı ağırlıktayken kesilmeleri en uygun üretim maliyetini yakalamak için önemlidir. Yemek fabrikaları ya da çevirme piliç olarak satılacaklarsa 21 günlük yaşta 1200 g canlı ağırlıktayken kesilebilirler. Eğer ürüne işlenecekse ya da parça olarak yaz aylarında yüksek bedel ile satılabilme olanakları varsa kesim yaşı 56-63 günlük yaşlara kadar uzatılabilmektedir.