TEMMUZ-AĞUSTOS 2023 / BİTKİSEL ÜRETİM
Dünyanın en kaliteli mercimeği Türkiye’de yetişiyor
Dünya mercimek üretiminde 4’üncü sırada bulunan ülkemizde en az kimyasalla en kaliteli ürünler elde ediliyor. Ekim alanları artmasa da yapılan çalışmalarla verimlilik artışları yaşanıyor. Türkiye mercimek üretimi, ıslah çalışmaları, ithâlât ve ihracata ilişkin konuları baklagil konusunda önemli çalışmalara imza atmış Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsünden Yemeklik Tane Baklagil Islah Bölümü Başkanı Dr. Abdulkadir Aydoğan ve Ziraat Yüksek Mühendisi Havva Vildan Kılınç dergimize anlattı.
2023 yılı kırmızı ve yeşil mercimek hasadı hakkında bilgi verir misiniz? Mercimek üretiminde ne durumdayız?
Ülkemizde kırmızı mercimeğin tamamının Temmuz başı itibarıyla hasadı bitirildi. Yeşil mercimekte ise hasat işlemleri devam ediyor. Kırmızı mercimek ekim alanları geçen seneye göre azalmasına karşılık verimin artması nedeniyle üretim miktarının aynı kalacağı öngörülüyor. Yeşil mercimekte de bir miktar ekimin fazla olmasına karşın aşırı yağış ve serin hava verimi düşürdü. Üretim miktarının geçen seneki gibi kırmızıda 400 bin ton, yeşilde de 45 bin ton civarında olacağı tahmin ediliyor.
FAO istatistik verileri mercimeği ülkemiz gibi kırmızı/yeşil ayrımı yapmıyor. Bu yüzden biz de mercimek üretimini kırmızı ve yeşil diye değil toplamını mercimek değerleri olarak vereceğiz. FAO 2021 verilerine göre dünya toplam mercimek üretimi 5,6 milyon ton. Dünya mercimek üretiminin yaklaşık yüzde 5’lik kısmı ülkemiz tarafından üretiliyor. Ülkemiz bu mercimek üretimi ile dünyada Kanada, Hindistan ve Avustralya’dan sonra dördüncü sırada bulunuyor.
Türkiye mercimek üretim-tüketim rakamları ile ihracat ve ithâlât rakamları hakkında bilgi verir misiniz?
TÜİK verilerine göre ülkemizde; 2021/2022 döneminde 596 bin ton kırmızı mercimek, 79 bin ton ise yeşil mercimek kullanılmış. Kullanılan kırmızı mercimeğin 374 bin tonu, yeşil mercimeğin de 45 bin tonu ithâlât ile karşılanmış. 343 bin ton kırmızı mercimek 59 bin ton yeşil mercimek insan tüketiminde kullanılmış. Bu dönemde 314 bin ton kırmızı mercimek ihracatına karşılık yaklaşık 22 bin ton yeşil mercimek ihracatı gerçekleşmiş. Aynı dönemde kişi başı kırmızı mercimek tüketimi 4,1, yeşil mercimek tüketimi ise 0,7 kg olarak gerçekleşmiş. Kırmızı ve yeşil mercimekte yeterlilik oranı sırası ile yüzde 57 ve yüzde 50,9 olduğu görülüyor. Kırmızı mercimekte ithâlât, genelde re-export (yeniden ihracat) için yeşil mercimekte ise iç tüketim için yapılmakta.
Haber Görseli
Dr. Abdülkadir AYDOĞAN Yemeklik Tane Baklagil Islah Bölümü Başkanı, Havva Vildan Kılınç Ziraat Yüksek Mühendisi
Ülkemizdeki ne kadarlık bir alanda mercimek tarımı yapılıyor; verimi artırmak için yapılan çalışmalar nelerdir?
Ülkemizde 2022 yılı TÜİK rakamlarına göre yaklaşık 300 bin ha kırmızı, 43 bin ha ise yeşil mercimek ekilmektedir. Bu alanlardan 400 bin ton kırmızı, 45 bin ton ise yeşil mercimek üretimi gerçekleşmekte olup kırmızı mercimek verimi 133 kg/da, yeşil mercimek verimi ise 101 kg/da olarak gerçekleşmekte. Ülkemizde mercimek konusunda Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı araştırma enstitüleri, üniversiteler ve tohum şirketleri araştırmalarını sürdürmekte. Kamu araştırma enstitüleri içerisinde kırmız mercimekte 3 enstitü (Ankara, Diyarbakır ve Şanlıurfa) yeşil mercimekte ise sadece bir enstitü (Ankara) çalışıyor. Enstitüler ve tohum şirketleri daha çok çeşit geliştirme çalışmaları yürütüyor, üniversiteler ise genelde yüksek lisans ve doktora çalışmaları ile agronomi konusunda çalışıyorlar. Ülkemizde yürütülen ıslah çalışmalarında verimli, kaliteli (renk, irilik ve içerik) biotik ve abiotik stres faktörlerine dayanıklı çeşit geliştirme çalışmaları yapılıyor. Ayrıca, bitki besleme, herbisite dayanıklılık, mercimeğin mikro element içeriklerinin arttırılması konusunda çalışmalar da yürütülmekte.
YABANCI OT MÜCADELESİ ÇOK ÖNEMLİ
Mercimek tarımı yapan çiftçiler üretim aşamalarında nelere dikkat etmeli?
Mercimek üretimi yapacak çiftçilerimiz başta nereye ekeceklerine karar vermelidirler. Mercimek ekimi yapılacak yer seçerken, taban tarlayı, kireç ve ağır bünyeli toprakları seçmemeleri gerekiyor. Taban tarla çok ot getirmektedir. Mercimeğin yabancı ota karşı duyarlılığı çok fazladır. Önemli verim kayıplarına yol açmaktadır. Ayrıca kireçli ve ağır bünyeli topraklarda ise mercimek tek dal ve çok az bakla yaparak verimin düşmesine neden olmaktadır. Başta da söylediğimiz gibi mercimekte yabancı ot ile mücadele çok önemli. Bu yüzden bu otla mücadeleye işin başında başlamak gerekiyor. Tarla hazırlanırken yağmur ve otlanma süreci takip edilip öyle sürülmeli. Toprak hazırlığı iyi yapılmalı. Kullanılan tohumluk sertifikalı ve temiz olmalı. Kışlıklarda ekim, kasım, yazlıklarda ise mart ayı içerisinde ekim gerçekleşmelidir. Ekimler mutlaka makine ile yapılmalıdır. Ekimden hemen sonra hasadın kolay yapılması için mutlaka merdane geçirilmesini öneriyoruz. Ayrıca ekimin hemen sonrası için herbisit kullanımı yapılmalıdır. Ekim ne sık ne de seyrek olmalı, küçük tanelilerde 12 kg/da, iri tanelilerde ise 15-16 kg/da tohum kullanılmalı ve dekara 10-12 kg DAP gübresi kullanılmalıdır. Ekimden sonra mutlaka yabancı otla mücadele edilmelidir. Bunun için yabancı ot ilacı kullanılmalı ve kullanılacak ilaçlar bol su ile atılmalı ve geç kalınmamalıdır. Ayrıca tohum böceği ile mücadeleyi çiftçilerimiz önemsemelidirler. Bunun için iki kez kimyasal kullanmaları gerekmektedir.
Mercimeğin beslenmedeki önemi ve besin değerleri ile ilgili de bilgi verir misiniz?
Mercimeğin besin özellikleri açısından bakıldığında 100 g kuru mercimeğin içeriğinde çeşide bağlı olarak değişmekle birlikte ortalama; 1638 kilojul enerji, 28,3 gram protein, 67,1 gram karbonhidrat, 2,5 gram yağ, 12,2 gram toplam lif bulunmaktadır. Mercimek mineral maddece de zengin bir besindir. 100 gramda; kalsiyum 42-165 gram, magnezyum 13-167 miligram, Fosfor 240-1287 miligram, potasyum 38-1360 miligram, demir 3,1-13,3 miligram, çinko 2,3-10,2 miligram, selenyum 0,009-0,012 miligram bulunur. Mercimek vitamince de zengindir. 200 gram pişmiş mercimekte C vitamini 3,0 miligram, B3 2,12 miligram, B6 0,36 miligram, A vitamini 16 g, vitamin K 3,40 g bulunmaktadır. Mercimek proteininin sindirilebilirlik oranı yüzde 81’dir ve çok yüksektir. Bu yüzden özellikle çocuk ve yaşlılar için önemli bir besin kaynağıdır. Saplarında bulunan yüksek protein içeriğinden dolayı ayrıca iyi bir hayvan yemidir ve Anadolu'da bu yeme "kes" denir. Bazı yıllar mercimek tanesi ile sapı aynı fiyattan satılabilmektedir.
YERLİ MERCİMEK TERCİH EDİLMELİ
Tüketiciler mercimek satın alırken nelere dikkat etmeli?
Piyasada satışa sunulan mercimeklerden menşei Türkiye olan ürünler tercih edilmelidir. Çünkü mercimeğin ana vatanı Türkiye’dir. Dünyanın en kaliteli mercimekleri Türkiye’de yetişmektedir. Renk aroma ve tat açısından eşsizdir. Türk mercimeği renk açısından daha canlıdır. Mercimeğe lezzeti veren güneştir. Bu da ülkemizde mercimeğin yetiştirildiği yerlerde bolca bulunur. Ayrıca yürüttüğüm bir çalışmada Türk mercimeği Kanada mercimeğine göre daha fazla (yüzde 40) demir içermektedir. Bunun yanında ülkemizde genelde mercimek tarımında fazla kimyasal kullanılmaz. Kimyasal kalıntı yoktur. Yurt dışında yetiştirilen mercimeklerde ise kimyasal kullanımı mecburidir ve kalıntı çoktur. Ayrıca tüketicilerimiz mercimek alırken kabuk renginin canlı ve parlak olmasına, temiz olmasına bakmalıdırlar. Bunun yanında mercimek tanesinin böceksiz ve böcek larvasız olmamasına dikkat etmelidirler.