EYLÜL-EKİM 2023 / KAPAK KONUSU
Bir değişimin hikâyesi: Atatürk Orman Çiftliği
Cumhuriyetin ilanından sonra ülkede bir dönüşüm başlamıştı. Ülkemizde önemli ölçüde tarıma bağlı bir ekonomi mevcuttu. Bu nedenle hem çiftçi kesimine hem de tarımla ilgili devlet kuruluşlarına örnek olmak üzere Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle Ankara’da bir çiftlik kuruldu. Atatürk Orman Çiftliğinin tarihi, Türk tarımına katkıları, öncü rolü, şu anki durumuna dair sorularımızı Atatürk Orman Çiftliği Müdürü Yener Yıldırım dergimiz okuyucuları için cevaplandırdı.
Atatürk Orman Çiftliğinin kuruluş hikâyesi ve 100 yıla yaklaşan tarihinden bahsedebilir misiniz?
Cumhuriyetin ilan edilmesinden iki yıl sonra, 1925 yılı Mayıs ayında Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün genç Cumhuriyetin verimli arazilerini işlemek, Türk çiftçisine azim ve kararlılıkla neler yapılabileceğini göstermek gayesiyle, Ankara’da çorak ve verimsiz arazide bir çiftliğin kurulması çalışmaları başlıyor.
Gazi Mustafa Kemal Paşa, siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun, ekonomik başarılar ile desteklenmedikçe kazanılan zaferlerin "payidar" olmayacağına dair inancıyla Ankara’nın yanı başında büyük bir çiftlik kurmak için yer bulunması talimatını veriyor.
Paşa'nın talimatı üzerine, yerli yabancı birçok tarım uzmanı araştırma yapıyor. Uzmanlar, Ankara’nın tabiat hususiyetleri ve kıraç bir bozkır olması nedeniyle çiftlik kurmaya elverişli olmadığını rapor ediyor. Tetkiklerin sonucu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e arz ediliyor. Atatürk, elleriyle bugünkü çiftliğin olduğu yeri işaret ederek soruyor; “Burayı gezdiniz mi?”
Atatürk’e buranın çiftlik kurulması için gerekli vasıfları taşımadığına dair yeni raporlar sunuyorlar. Raporda “Bu öyle bir teşebbüstür ki, elverişsiz toprak ve iklim koşulları altında burada ya sabır tükenir yahut ta para” demelerine rağmen Gazi Mustafa Kemal bu tespitler karşısında; “İstediğim yer böyle bir yer olmalıdır. Ankara’nın kenarında hem batak hem çorak hem de fena bir yer. Bunu biz ıslah etmezsek kim gelip ıslah edecektir.” diyerek çiftliğin kurulma çalışmalarını başlatıyor.
Tarla ziraatı ile başlayan ileri tarım teknikleri meyvecilik, sebzecilik, hayvancılık, arıcılık gibi faaliyet kollarına da uygulanarak tarım ve hayvancılıkta modernleşmenin ilk tohumları bu alanda atılıyor. Çiftlikte üretilen ürünlerin işlenerek mamul hâle dönüştürülmesi ve daha fazla katma değer elde edilmesi hedefleniyor. Bu amaçla, 1930 yılında pastörize süt ve yoğurt imalathanesi, 1931 yılında şarap, 1934 yılında bira, soda, gazoz ve buz fabrikaları ile değirmen ve fırın kuruluyor. İşletmelerden elde edilen ürünlerin doğrudan tüketicilere ulaştırılması için Ankara (Yenişehir, Hacıbayram, Samanpazarı) ve İstanbul (Beyoğlu, Kadıköy) illerinde satış mağazaları açılarak çiftlik ürünlerinin satışı gerçekleştiriliyor. Halkın dinleneceği ve hoşça zaman geçireceği eğlence alanları, parklar, havuzlar, çiftlik lokantası, lunapark, hayvanat bahçesi ve müze yapılıyor.
Haber Görseli
Yener Yıldırım Atatürk Orman Çiftliği Müdürü
1937 YILINDA ATATÜRK TARAFINDAN HAZİNEYE DEVREDİLDİ
Kurulduğu yıllardaki adı Gazi Orman Çiftliği olan Atatürk Orman Çiftliği, 1937 yılında Atatürk tarafından feragat mektubuyla hazineye devredildi. 1938 yılında Devlet Ziraat İşletmesi Kurumuna bağlandı. 1950 tarihine kadar 12 yıl bu statüde işletilen Çiftlik, Atatürk’ün feragat mektubu doğrultusunda 24.03.1950 tarihinde çıkarılan 5659 sayılı Kanun’la günümüzdeki hüviyetine kavuştu.
Atatürk Orman Çiftliği, hazineye bağışlandığında yaklaşık 55 bin 538 dekar araziye sahipken; yaklaşık 22 bin 239 dekar arazi varlığı 1939-1983 yılları arasında çıkarılan yasalarla ve Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu Yönetim Kurulu Kararları ile Millî Savunma Bakanlığı, Hazine ile çeşitli kurum ve kuruluşlara satıldı veya devredildi.
Atatürk Orman Çiftliği arazilerinin satışı veya devri ile ilgili 1983 yılından günümüze kadar kanun çıkarılmamış olup günümüzde mevcut arazi varlığı 33 bin 110 dekardır.
Atatürk Orman Çiftliği gıda, tarım, çevre, eğitim ve kültürel alanlarda faaliyetini sürdürmektedir.
Atatürk Orman Çiftliği, bilimin ve tekniğin tarımda kullanılmasının ilk örneklerini gördüğümüz kurumların başında gelmekte. AOÇ’nin tarım ve hayvancılığa katkıları ve öncü rolü noktasında neler söylersiniz?
Çiftlikte fidanlıklar kurularak buradan elde edilen üretim materyalleri ile bir yandan çiftlik arazilerinin ağaçlandırılması ve bataklıkların kurutulması gerçekleştirilirken öte yandan Ankara ve Ankara dışındaki illerde meyve bahçelerin kurulması için ihtiyaç duyulan fidanlar üretildi. Yüksek kalitede meyvecilik için halkın ihtiyaç duyduğu fidan ihtiyacı karşılandı. Tarla tarımında kullanılan alet, donanım ve üretim için son teknolojik gelişmeler yakından takip edildi. Et ve süt verimi yüksek büyükbaş ve küçükbaş ırk ıslahı ve modern üretim teknikleri geliştirildi. Çiftlik, Türkiye’nin farklı bölgelerindeki yetiştiricilerin üretmiş olduğu bitkisel ve hayvansal ürünlerin katma değerinin artırılması amacıyla bitkisel ve hayvansal ürün işleme tesislerinin kurulması ve modern cihazlarla desteklenmesinin ilk örneklerini oluşturdu ve yenilerinin kurulması yönünde referans ve ilham kaynağı oldu. Kısaca, tarım ve hayvancılıkta modern yetiştiricilik ve yetiştiricilikten elde edilen ürünlerin katma değerinin artırılması kültürünün yerleşmesine önemli katkı sağladı.
Ülkemiz için kentsel tarımın bir örneği kabul edilebilecek Atatürk Orman Çiftliği arazilerinde geçmişteki fonksiyonunun korunması, aktif kullanımının sağlanması için hangi çalışmalar yürütülmekte?
Atatürk Orman Çiftliği, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün feragat mektubunda da belirtildiği üzere “ … çiftliklerin, yerine göre araziyi ıslah ve tanzim etmek, muhitlerini güzelleştirmek, halka gezecek, eğlenecek ve dinlenecek sıhhi yerler, hiylesiz ve nefis gıda maddeleri temin eylemek… ” amacından yola çıkarak, arazilerinin büyük çoğunluğu şehir merkezi içerisinde kalan Atatürk Orman Çiftliğinde son 20 yılda, Ankara’ya nefes olabilmek amacıyla özellikle ağaçlandırma, arazi ıslahı ve park alanlarının yapımı çalışmalarına yoğunlaşıldı.
Bitkisel alanda standart sertifikalı meyve fidanı ile çeşitli iç ve dış mekân süs bitkisi üretimi yapılarak halkımızın ihtiyacı karşılanırken, arazilerin bir kısmında buğday, ayçiçeği gibi tarımsal faaliyetler sürdürülüyor.
23 BİN DEKAR ARAZİ AĞAÇLANDIRILDI
Atatürk Orman Çiftliği arazilerinin koruma statüsü 1’nci derece olarak tescil edilmiş. Bu alanlarda tarım ve hayvancılık dışında hangi faaliyetler gerçekleştiriliyor?
Ağaçlandırma çalışmaları ile park ve bahçeler oluşturma faaliyetlerine ağırlık veren Atatürk Orman Çiftliğinin 2000 yıllarının başında halka açık 3 adet parkı bulunmakta iken günümüze kadar yürütülen yoğun çalışmalar neticesinde park sayısı 10’a çıkarıldı; toplam 30 bin metrekarelik 3 adet lavanta bahçesinin tesisi tamamlandı. Yine 2000’li yılların başında 4 bin 500 dekar olan ve arazi varlığının yüzde 13’üne tekabül eden ağaçlandırılmış alan miktarı günümüze geldiğimizde yaklaşık 23 bin dekara çıkarılarak arazi varlığının yüzde 70’inin ağaçlandırılması tamamlandı.
Atatürk Orman Çiftliği arazileri 1992 yılında doğal ve tarihi sit alanı ilan edildi ve 1998 yılında da koruma statüsü 1’nci derece olarak değiştirildi. Gerek spor, gerekse halka açık olan kafe, restoranlar hizmet vermeye devam ediyor. Sit alanı içinde bulunan taşınmazların kiraya verilebilmesi işi Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu ile Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun kararı doğrultusunda izinler alınarak yapılıyor.
ÇİFTLİK ÜRÜNLERİNİN HİÇBİRİNDE KATKI MADDESİ KULLANILMIYOR
Atatürk Orman Çiftliğinin bugünkü durumu ve üretim konusunda bilgi verebilir misiniz?
Günümüzde Atatürk Orman Çiftliği; gıda, tarım, çevre, eğitim ve kültürel alanlarda faaliyetini sürdürmekte. Bitkisel üretim faaliyetlerimiz kapsamında 10 türde 24 çeşit standart sertifikalı meyve fidanı üretimi ile çeşitli iç ve dış mekân süs bitkileri ve çiçek toprağı satışı yapılıyor. Ayrıca Ankara mevsim şartları ve dünyada gelişen gıda arzı sıkıntısı gözlemlenerek arazilerimizin belli alanlarında münavebeli olarak hububat ve yağlık ayçiçeği üretimi yapılıyor.
Süt Fabrikası ile Meyve Suyu ve Bal Fabrikası olmak üzere iki adet gıda üretim fabrikamız bulunuyor. Bu fabrikalarda kullanılan ham maddeler üretici, birlik ve kooperatiflerden temin edilerek fabrikalarımızda ürüne dönüştürülüyor. Süt fabrikasında; pastörize içme sütü, dondurma, tereyağı, beyaz peynir, kaşar peyniri, kefir, ayran ve yoğurt üretimi gerçekleştiriliyor. Meyve Suyu ve Bal Fabrikasında; meyve suyu, bal, salça ve turşu üretiliyor. Gıda üretimi kapsamında toplam 87 ürün üretiliyor.
Kurucumuz Atatürk’ün vasiyetinde olduğu gibi “hilesiz ve nefis gıda maddeleri temin eylemek” düsturu ile çalışmalarını sürdüren Atatürk Orman Çiftliği gıda ürünlerinin hiçbirinde raf ömrünü uzatıcı katkı maddesi ve diğer maddeler kullanmıyor.
Yaklaşık 100 yıllık bir marka değeri olan Atatürk Orman Çiftliği, tarımsal kalkınma kooperatifleri, üretici birlikleri, kamu tüzel kişiliği iştirakleri tarafından Atatürk Orman Çiftliği markasının kullanılmasını sağlayarak onların üretmiş oldukları tarımsal ürünlerin piyasaya aracısız değerinde satılmasına destek olmaktadır.
Atatürk Orman Çiftliği, son yıllarda etkin olan ticari faaliyetleri kapsamında yurt dışında da bilinirliğini sağlamak ve satış hacmini genişletmek için Almanya, Belçika ve Hollanda’ya ihracat yapmaya başladı. İlk ihracat 2021 yılında yapılmaya başlandı.
Gelecekle ilgili hedefleriniz ve çalışmalar hakkında da bilgi verebilir misiniz?
Atatürk Orman Çiftliği olarak vizyonumuz; çevrenin güzelleştirilmesi ve korunmasına katkı sağlamak, sürdürülebilir kaliteli güvenilir ürünler üretmek, marka değerini korumak, yaygınlaştırmak, ürünlerimizin yurt içi ve yurt dışı bilinirliğini artırmaktır.
Bu vizyon doğrultusunda; halkın yararlanacağı yeşil alanlar oluşturma ve iyileştirme çalışmaları ile ağaçlandırma ve peyzaj yapılmış alanların düzenli olarak bakımı gerçekleştiriliyor. Bu yıl içinde halkımızın kullanımı için Çankaya ilçesinde 1 ve Yenimahalle ilçesinde 2 yeni park alanı oluşturuldu.
Tüketicilerimize, Atatürk Orman Çiftliği markası altında kaliteli güvenilir ürünler sunmak ve bu ürünleri ülke genelinde yaygınlaştırmak için çalışmalarımız devam ediyor. Bu amaçla, kontrolümüz ve kurallarımız altında marka hakkı kullanımı çalışmaları yürütülüyor. Ürünlerde pazar payını artırmak, geniş tüketici kesimlerine ulaşmak ve sürdürülebilirliği sağlamak için paydaşlar belirleme ve bu paydaşlarla sinerji oluşturma çabalarımız bulunuyor.
Ayrıca başta kadın kooperatiflerimiz olmak üzere, üretici ve birlikleri desteklemek için üretmiş oldukları ürünlerin Atatürk Orman Çiftliği eliyle daha fazla kitleye ulaşması kapsamında çalışmalarımız hızla devam ediyor.