Murat ÖZKAN     İbrahim BAĞCI 

Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) hakkında bilgi verebilir misiniz?

Kurumumuz 2007’de kurulmuş olup, Avrupa Birliği, katılım öncesi AB’ye aday ve potansiyel aday ülkelere sağladığı mali yardımları “Kırsal Kalkınma Aracı Kırsal Kalkınma Programı” (IPARD) kapsamında kullandırıyor.

TKDK, 2011 yılında AB Komisyonu tarafından akreditasyonunu başarıyla tamamlayarak IPARD hibelerini yatırımcılara sunmaya başladı. Toplam 42 ilimizde kırsal kalkınma yatırımlarını destekliyoruz.

IPARD programının amacı ülkemizdeki tarım ve hayvancılık işletmelerinin modernize edilmesi, teknoloji seviyelerinin yükseltilmesi ve AB Standartlarına ulaştırılmasıdır. TKDK bu kapsamda yatırımcılara destek sağlayarak ülkemizdeki işletmelerin daha modern seviyeye getirilmesine, kırsalda yatırımların ve istihdamın artmasına kaynak sağlıyor. IPARD kapsamında sağlanan bütçenin yüzde 75’i AB, yüzde 25’i ulusal kaynaklardan karşılanıyor. IPARD-I 2016 yılında başarıyla tamamlanmış ve IPARD-II uygulaması başlamıştır.

4 MİLYAR LİRALIK HİBE ÖDEMESİ YAPILDI

Bugüne kadar IPARD kapsamında kaç projeye ne kadar hibe ödendi?

Bugüne kadar toplamda 14 binden fazla projeye 4 milyar TL hibe ödedik. Bu hibeler sayesinde kırsalda yaklaşık 10 milyar TL’lik yatırım ülke ekonomisine kazandırıldı. Bu yatırımlar sayesinde 60 bin yeni istihdam oluşturuldu.

IPARD yatırımları bazı vergilerden muaf olduğu için, ödenen hibelere ek olarak 1,5 milyar TL’lik dolaylı bir katkıdan da söz edebiliriz. Bu çalışmalarla ülkemize modern, AB standartlarında yatırımlar kazandırıyoruz, mevcut işletmelerin de bu standartlara yükselmesine olanak sunuyoruz.

Hangi sektörlere hibe veriyorsunuz? Hibe oranları ne kadar? Hangi yatırım kalemleri destek alıyor?

IPARD kapsamında genel olarak 3 ana başlık altında 16 yatırım sektörüne destek veriyoruz. İlk başlığımız hayvancılık yatırımlarıdır. Besi ve süt çiftliklerinin yeni kurulumu ve modernizasyonu, kanatlı eti yatımlarının modernizasyonuna ve yumurta tavukçuluğuna destek veriyoruz.

İkinci başlığımız işleme ve pazarlama konusundaki yatırımlardır. Burada süt ve et ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanması, kesimhane, süt toplama merkezleri, meyve-sebze ürünlerinin paketlenmesi ve depolanması ile su ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanması yatırımlarını destekliyoruz.

Üçüncü grubumuz daha çok kırsalda küçük işletmelerin desteklendiği bir başlık. Bu başlıkta: tıbbi-aromatik bitkiler ve süs bitkileri yatırımları, fide-fidan üretim tesisleri, arıcılık, el sanatları ve yöresel gıda ürünleri, kırsal turizm, kültür balıkçılığı, makine parkları ve yenilebilir enerji yatırımlarını destekliyoruz. Ayrıca, son 1 yıl içinde AB’ye aday ülkelerde ilk defa Türkiye’de uygulanmaya başlayan 2 yeni tedbir de IPARD-II kapsamına dahil oldu. Bunlar; Tarım Çevre – İklim - Organik Tarım tedbiri ve Yerel Kalkınma Stratejilerinin Uygulanması-LEADER Yaklaşımıdır.

SEKTÖRE GÖRE HİBE ORANLARI DEĞİŞİYOR

Hibe oranları sektöre göre yüzde 40 ila yüzde 70 arasında değişiyor. Örneğin besi ve süt çiftliği için yeni işletme kurulumunda yüzde 40, mevcut işletmenin modernizasyonunda yüzde 50, süt çiftliklerinde hayvan sayısı 50 başın altında olanların modernizasyonunda yüzde 60 hibe veriliyor. Hayvancılık yatırımında başvuru sahibi 40 yaşın altında ise yani genç ise ilave yüzde 5 hibe, yatırımını dağlık alanda yapıyorsa ilave yüzde 5 hibe daha veriyoruz.

Desteklenecek uygun harcama miktarı da sektörlere göre değişiyor. Örneğin hayvancılıkta yatırımın 500 bin avroya kadar kısmına, süt ve et işleme sektöründe 3 milyon avroya, meyve-sebze sektöründe 1 milyon 250 bin avroya, arıcılık, süs bitkileri, kırsal turizm gibi sektörlerde ise yatırımın 500 bin avroya kadar olan kısmına belirlenen hibe oranında destek veriyoruz.

Yatırımların 4 ana kalemine hibe veriyoruz. Bunlar; yapım işleri (inşaat), makine ekipman alımı, danışmanlık ve proje çizim hizmeti ve AB katkısının anlatıldığı görünürlük harcamalarıdır. Bu kalemler aslında yatırımın da büyük bir bölümünü oluşturuyor. Burada şunu vurgulamak istiyorum, canlı hayvan alımı, ikinci el makine-ekipman alımı, arazi kiralama veya satın alımı gibi bazı konular destek kapsamında değildir.

YATIRIMIN 5 YIL MUHAFAZA EDİLMESİ GEREKİYOR

Proje başvurusu yapabilmek için genel şartlar nelerdir? TKDK hibelerinden faydalanmak isteyen girişimciler için süreç nasıl işliyor?

Başvuru sahiplerinin yerine getirmesi gereken koşullar her sektör için farklılık gösteriyor. Ancak,  tüm sektörleri kapsayan ortak kriterler mevcut. Bunlara değinecek olursak, başvuru sahipleri vergi sistemine kayıtlı olmalı. Ayrıca başvuru sahiplerinin devlete ödenmemiş vergi ve sosyal güvenlik borçlarının bulunmaması gerekiyor.

Başvuru sahipleri, TKDK tarafından son ödemenin yapılmasından sonra 5 yıl süre ile yatırımın muhafaza edilmesini ve önemli bir değişikliğe maruz kalmamasını temin etmek zorundadırlar. Başvuru sahipleri gerçek kişi olması durumunda kendisi, tüzel kişiliklerde ise tüzel kişiliği temsil ve imzalamaya yetkili olan kişi başvurunun sunulduğu tarihte 18 yaşını doldurmuş olmalı ve 65 yaşından büyük olmamalı.

Kiralanmış bir mülk üzerinde yapılacak yatırımlar uygun yatırımlardır. Kiralama süresi yatırımın tamamlandığı tarihten itibaren en az 5 yılı kapsamalı. Yatırım döneminin sonunda, desteklenen yatırımlar, yatırımın kapsamı ile ilgili olan hayvan refahı ve çevre koruma konularındaki ilgili AB standartları ile uyum sağlamalıdır.

Her bir sektörde belirlenmiş bu başvuru kriterleri Kurumun resmi internet sitesinde (www.tkdk.gov.tr) yayınlanıyor ve başvuru döneminde tanıtım faaliyetleri ile yatırımcılara duyuruluyor. Ayrıca, 444 8535 no’lu TKDK Yardım Masası hattı da aktif olarak hizmet veriyor. Başvuru sahipleri bu iletişim kanalları aracılığıyla her türlü sorularına yanıt alabiliyor.  Bunlara ek olarak, 42 il koordinatörlüğümüz kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları gibi tüm hedef kitlelere yönelik sahada etkin bilgilendirme çalışmaları yapıyor. Yatırımcılar, bu süreçte il koordinatörlüklerimizi ziyaret ederek uzman personelimiz tarafından yatırım yapmayı planladıkları sektöre ilişkin bilgilendiriliyor.

HİBEYİ YATIRIM TAMAMLANDIKTAN SONRA ÖDÜYORUZ

Girişimci, projesini netleştirdikten sonra hazırlıyor ve bize projeye başvuru süresi içerisinde sunuyor. Tüm projeleri detaylı kontrol edip, uygun olanları belirliyoruz. Nihai projeler “Proje Seçim ve Değerlendirme Komisyonu” tarafından onaylanıyor ve Kurumumuz resmi internet sitesinden kamuoyu ile paylaşılıyor.

Hibe almaya hak kazanan yatırımcılar, sözleşme imzalandıktan sonra yatırımlarına başlıyorlar. Yatırımlarını tamamladıktan sonra hibelerini ödüyoruz. Projelerin 5 yıl sürdürülme zorunluluğu bulunuyor. Projeleri 5 yıl boyunca belli periyotlarla yerinde kontrol işlemleri yaparak denetliyoruz.

Kadın ve genç yatırımcılara ne gibi ayrıcalıklar sağlıyorsunuz?

IPARD kapsamında kadın ve gençlere pozitif ayrımcılık yapıyoruz. IPARD kapsamında sağlanan desteklerde genç ve kadın yatırımcılara ilave puan ve ekstra hibe verilerek projelerinin öne çıkması sağlanıyor. Kadın yatırımcılara ilave puan vererek projesinin sıralamada öne çıkmasını sağlıyoruz. 40 yaş altında genç yatırımcılara hayvancılık tedbirinde ilave yüzde 5 hibe veriyoruz. Ayrıca bazı sektörlerde ilave puan vererek projesinin öne çıkmasını sağlıyoruz.

Bugüne kadar destek sağladığımız her iki projeden biri kadın ve gençlere aittir.  Bu, çok büyük bir başarıdır ve kırsal alanlarda göçün önlenmesi için çok önemli bir katkıdır. Önemli olan genç nüfusa iş imkanı sağlayarak onları üretimin merkezi olan kırsalda tutabilmektir.
 
PROJE ÜCRETSİZ HAZIRLATILABİLİYOR

Küçük ölçekli yatırımcıların en büyük problemlerinden birisi projenin hazırlanma maliyetleri. Bu konuda TKDK’nın sağladığı kolaylıklar var mı?

Sayın Bakanımızın talimatlarıyla yatırımcılarımıza kolaylık sağlamak için önemli bir çalışma başlattık. Girişimcilerin IPARD kırsal kalkınma desteklerinden daha etkin faydalanmaları ve projelerinin daha kolay hazırlanmasını sağlamak amacıyla 7 Üretici Birliği Merkez Teşkilatı, Türkiye Ziraat Odaları Birliği ve TOBB ile ücretsiz proje hazırlanması konusunda iş birliği protokolleri imzaladık.  Böylece yatırımcıya proje hazırlama aşamasında bir alternatif sunduk.

Normalde IPARD kapsamında proje hazırlama faaliyetleri için yatırımcıya  destek sağlıyoruz. Eğer projesi uygun olur destek kapsamına alınırsa bundan faydalanıyor. Ama destek kapsamına alınmazsa bu harcaması cebinden gidiyor. Bu protokoller ile başta küçük yatırımcılar olmak üzere projelerini iş birliği imzaladığımız bu kurumlara ücretsiz hazırlatabilecekler. Meslek kuruluşları tarafından danışmanlık hizmeti verilen projenin, Kurumumuz tarafından onaylanması durumunda yatırımcı danışmanlık ücretini projeyi hazırlayan meslek kuruluşuna ödeyecek. Projenin onaylanmaması durumunda ise vatandaşımızın cebinden para çıkmayacak.

IPARD’TA EN BAŞARILI ÜLKEYİZ

AB, Türkiye’nin IPARD Programı kapsamındaki uygulamalarını nasıl değerlendiriyor?

AB’ye aday ülkeler içerisinde IPARD’da en başarılı ülke Türkiye. Avrupa Komisyonu, hazırladığı raporlarda bunu net olarak ifade ediyor. Bu, ülkemizin uygulama kapasitesi açısından çok önemli bir unsur.

Örneğin, 2019 Eylül itibarıyla toplam bütçesi 13 milyon avro yani 83 milyon TL’lik hibe vereceğimiz Kırsal Ekonominin Gelişmesine Yönelik Faaliyetler Arasındaki Bağlantılar (LEADER) yaklaşımı tedbirini başlattık. LEADER AB’ye aday ülkeler içinde ilk kez Türkiye’de başladı.  LEADER yaklaşımı kapsamında kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının birleşmesiyle oluşturacağı dernek statüsündeki yerel eylem gruplarını destekleyeceğiz. Bu gelişmeler, Türkiye’nin AB’ye hazır olduğunun bir göstergesidir.

IPARD hibelerinin ülkemiz ekonomisine ve kırsalda sağladığı katkılara yönelik bir çalışma yapılıyor mu?

IPARD programının her yıl izlemesi yapılmakta; program tamamlandığında detaylı bir sonuç raporu hazırlanmakta ve AB Komisyonuna iletilmektedir. IPARD-I 2016 yılında tamamlandı. Bu kapsamda IPARD-I uygulamasındaki bazı sonuçları sizlerle paylaşayım. IPARD kapsamında destek alan yatırımcıların yüzde 86’sı işletmelerinin rekabet gücünü artırdıklarını, yüzde 98’i gıda güvenliği gelişiminin sağlandığını, yüzde 97’si bölge ekonomisine katkısı olduğunu, yüzde 95’i teknolojideki değişimlere ayak uydurmayı sağladığını, yüzde 94’ü istihdam artışı olduğunu, yüzde 90’ı işletmelerinin verimliliğini artırdıklarını ifade etmiştir.

Ayrıca, IPARD hibelerinin çarpan etkisi yüksektir. Kırsal kalkınmaya sağladığımız destek sayesinde; yatırım kalemlerinden dolayı inşaat ve makine-ekipman gibi yan sanayilere, proje hazırlama kültüründe yeniliklere, tarım ve hayvancılık işletmelerinde kullanılan teknolojilerin gelişimine de önemli katkılar sağlanmaktadır.

TKDK’nın 2023 hedefleri nelerdir?

Cumhuriyetimizin 100. yılını kutlayacağımız 2023 için IPARD kapsamında hedeflerimizi belirledik. Proje sayısını 10.600’den 20 bine, hibe miktarını 3,2 Milyar TL’den 8 milyar tl’ye, yatırım miktarını 7 milyar tl’den 15 milyar tl’ye, istihdam sayısını ise 60 bin kişiden 100 bin kişiye çıkarmayı hedefliyoruz.

PROJE BAŞVURUSUNDA ARANAN GENEL ŞARTLAR NELER?

• Başvuru sahibi vergi sistemine kayıtlı olmalı.
• Başvuru sahibinin devlete ödenmemiş vergi ve sosyal güvenlik borçları bulunmamalı
• Son ödemenin yapılmasından sonra 5 yıl süre ile yatırım muhafaza edilmeli
• Başvuru sahibi, başvurunun sunulduğu tarihte 18 yaşını doldurmuş olmalı ve 65 yaşından büyük olmamalı.