KASIM-ARALIK 2024 / RÖPORTAJ
Arazi sahipleri arazi toplulaştırmasının her aşamasında var
Son yıllarda tüm dünyada tarımsal üretimin artırılması öncelikli hedefler arasında yer alıyor. Tarım arazilerinin etkin kullanılması, verimin ve üretimin artırılması için yapılan çalışmaların en önemlilerinden biri de arazi toplulaştırma çalışmaları. Ülkemizde arazi toplulaştırma süreci nasıl işliyor, üreticiler bu sürecin neresinde, anlaşmazlık durumlarında nereye başvurabilirler ve arazi toplulaştırmanın faydaları neler gibi sorularımızı Tarım ve Orman Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Arazi Toplulaştırma ve Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri Daire Başkanı Sinan Demirbaş cevapladı.
Arazi toplulaştırması nedir? Genel olarak toplulaştırma ne amaçla yapılıyor?
Arazi toplulaştırmasını; çeşitli nedenlerle ekonomik olarak tarımsal faaliyetleri yapmaya imkân vermeyecek biçimde parçalanmış, dağılmış, bozuk şekilli arazilerin modern tarım işletmeciliği esaslarına göre en uygun biçimde birleştirilmesi, şekillendirilmesi ve yeniden düzenlenmesi şeklinde tanımlıyoruz. Burada devletin amacı çiftçinin zamandan, iş gücünden, maliyetlerden tasarruf sağlayarak gelirini artırmak. Başka bir deyişle tarım işletmelerinin verimliliğini ve üretimi artırarak kırsal kesimdeki nüfusun hayat standartlarını yükseltmek, kısaca kırsal kalkınmayı sağlamak. Aslında şehirde imar ne ise kırsalda da arazi toplulaştırması o demek. Avrupa’da birinci toplulaştırma yıllar önce bitmiş; ikinci, üçüncü toplulaştırma çalışmaları yapılıyor. Biz birincisini büyük oranda bitirdik, tamamlamak için çalışıyoruz.
Toplulaştırma sürecinin aşamalarını anlatır mısınız? Hangi kriterlere göre kim karar veriyor?
Toplulaştırma projeleri muhtarın ve arazi sahiplerinin başvurusuyla ya da sulama projemiz varsa DSİ’nin gerekli görmesiyle başlıyor. Proje hazırlığı sürecin ilk aşaması. Bu aşamada bir alanın toplulaştırmaya uygun olup olmadığını muhtar, aza ve arazi sahiplerinden oluşan komisyon ile birlikte belirliyoruz. Arazi sahipleri ile ön görüşme yaparak toplulaştırma hakkında bilgilendirme yapıyoruz. O köydeki hayvan sayısı, cami, çeşme, okul vb. yapıları tespit ediyor ve fotoğraflarını çekiyoruz. Sonra arazilerin parçalılık durumu, hisselilik durumu, hazine ve mera arazisi alanları ile toplulaştırmaya uygunluk durumu nedir, görebilmek için kadastrodan verileri alıyoruz. Ardından bu bölgede planladıkları bir proje var mı, bizim çalışmalarımızı etkiler mi diye öğrenmek için Ulaştırma Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğüne bildiriyoruz. Eğer kamu adına yapılacak bir proje varsa belirli kriterlere uyarak kamulaştırma bedeli ödemeden yer açılmasını sağlıyoruz.
Verilerin tamamı bize ulaştıktan sonra çalışmamızı yapıp toplulaştırma projesi etüt raporunu hazırlıyoruz. Etüt çalışması yapılan 10 köyden 9’u için toplulaştırma yapılması gerekli ise kamu yararını gözeterek çoğunluğun durumuna uygun karar alıyor ve Cumhurbaşkanlığı Kararı almak üzere makama gönderiyoruz. Karar çıkışını takiben proje yatırım programında ise ihale sürecini başlatıyor, sonucunda yüklenici firmaya yer teslimini yapıyor ve gerekli evrakları veriyoruz. Yani bizim oluşturduğumuz etüt raporuna göre firmalar aracılığıyla toplulaştırmayı gerçekleştiriyoruz.
Firmalar da tapu ve kadastro verileriyle birlikte sahanın adeta röntgenini çekerek meyve bahçeleri, sabit tesisler, yollar, konut, ahır, çeşme vs. ne varsa tespit ediyor ve ilgili köyde ilan ediyorlar. İtirazı olan varsa, örneğin ahırı eksik yazılmışsa bu süre içinde itiraz edebiliyor. Çünkü sabit binanın bulunduğu arazi, yine sahibinde kalacak şekilde parselasyon planı yapılıyor. Aksi takdirde bir vatandaşın evini ya da ahırını bir başkasına vermiş oluruz. Toplulaştırma çalışması başladıktan sonra yeni bir bina yapılırsa biz bunu dikkate almıyoruz. Ardından toprak etüt ve derecelendirme işlemine geçiliyor. Derecelendirmede toprak özellikleri 60 puan, yola yakınlık 15 puan, yerleşim yerine yakınlık 10 puan, komisyon puanı 15 olarak kabul ediliyor. Derecelendirme sonuçları da köyde bir ay süreyle ilan ediliyor. İtirazı olan vatandaşlar Bölge Müdürlüklerimize ve Genel Müdürlüğümüze itiraz edebiliyorlar. Burada iyi bir toprak etüdü yapılması çok önemli, çünkü derecelendirme sonuçlarına göre tarla bloklarının planlaması yapılıyor. Tabii biz verim açısından derecelendirme yapıyoruz. Verim azaldıkça verilen arazi miktarı artıyor, verim arttıkça arazi azalıyor.
Haber Görseli
Sinan Demirbaş DSİ Genel Müdürlüğü Arazi Toplulaştırma ve Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri Daire Başkanı
PARSELASYONU ÇİFTÇİ TERCİHLERİNİ ALARAK YAPIYORUZ
Süreç vatandaşla birebir mülakat yapılmasıyla devam ediyor. Arazilerin yerlerini belirterek mülakatta vatandaştan kamera kaydı altında imzalı 3 farklı tercih alıyoruz. Tüm mülakatlar bittiği zaman birinci parselasyon planını hazırlıyor ve ilan ediyoruz. İtirazlar dâhil bir ay askıda kalıyor. İtirazlara göre ikinci parselasyon planı hazırlanıp yine bir ay ilan ediliyor. Gerek varsa üçüncü plan yapılıyor. Çok zorunlu raporla belgelenmiş durumlarda dördüncü plan söz konusu olabiliyor. Gerek yoksa tescile esas parselasyon işlemine geçiliyor. Artık bu aşamada itiraz almıyoruz. Son parselasyon planını bilgilendirme için ilgili köylere ve mera onayı almak için Bakanlık Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğüne gönderiyoruz. Mera kontrolünden sonra Tapu ve Kadastro Müdürlüğü tescil işlemini yapıyor. Devamında arazi sahiplerine yerlerini teslim ediyoruz. Tescil ve tapu işleminden sonra yapılacak itirazlar için arazi sahiplerinin mahkemeye başvurmaları gerekiyor.
Projeyi tarla içi yollar, yüzey tahliye, yol geçitleri, drenaj, tesviye ve tarla sınırlarındaki taşların toplanması gibi tarla içi geliştirme hizmetleri dediğimiz çalışmaları da yaparak kapatıyoruz.
TOPLULAŞTIRMANIN TÜM SAFHALARI İÇİN YARGI YOLU AÇIK
İtirazı olanların nereye başvurması gerekiyor? Bu kararlara yargı yolu açık mı?
Genel itibarıyla proje uygulanan sahada şikâyeti olan arazi malikleri, parsellerin yer değiştirmesi sonucu hak kaybına uğradıklarını düşünüyorlar. Bazıları benim tarlam istemediğim birinin yanına getirilmiş diyor. Genelde mülakata gelmeyen ve askıda takip etmeyenlerin şikâyetlerini duyuyoruz. Çiftçilerimiz sadece toplulaştırma mahallinde değil artık e-Devlet’ten ve DSİ Bölge Müdürlüklerinden askıda olan parselasyon planını görebilirler. Arazi toplulaştırmasından yaklaşık 4 milyon kişi etkileniyor, 150-200 kişi memnun olmuyor ya da farklı yerlerde şikâyetini dile getiriyor. Bütün itirazları için DSİ Genel Müdürlüğüne veya Bölge Müdürlüklerine dilekçe ile başvurabilecekleri gibi işlemlerin tüm safhaları için yargı yolu da açık.
Vatandaşlarımız şunu bilsinler; uygulanacak bir projeyi DSİ onaylıyor, kadastro onaylıyor, en son yaptıklarını bölgede kontrol mühendisi ve merkezde biz kontrol ediyoruz. Yani üç aşamalı bir kontrol söz konusu.
Toplulaştırma kapsamına alınan tarım arazisiyle ilgili bir kısıt var mı? Satışı ya da üzerine herhangi bir bina, ahır vs. yapılması mümkün mü?
Arazi toplulaştırma sahası ilan edilen yerlerle ilgili Cumhurbaşkanı Kararı Resmî Gazete’de yayımlandıktan sonra, bu alanlarda arazi toplulaştırmasına konu arazilerin mülkiyet ve zilyetliğinin devir, temlik, ipotek ve satış vaadi işlemleri proje sonuçlanıncaya kadar DSİ’nin ve proje idaresinin iznine bağlı.
Alım satım yapılmasıyla ilgili arazi toplulaştırma şartlarını kabul etmek koşulu ile tescil aşamasına kadar bir kısıt yok. Toplulaştırma alanı ilan edildikten sonra arazi üzerine herhangi bir sabit tesis yapılması için izin alınması ve noter tasdikli taahhütname verilmesi gerekiyor. Bu aşamada sadece yatırım amaçlı TKDK ve IPARD gibi projelere izin veriyoruz.
Arazi toplulaştırması yapılırken nelere dikkat ediliyor? Vatandaşın bilmesi gereken temel ilkeler var mı?
Arazi sahiplerinin katılımcılığının olması ve diğer kamu kurumları ile eş güdümlü çalışmalar yapılmasına dikkat ediyoruz. İklim, topoğrafya ve sosyal yapıya göre yapılan etütler çerçevesinde ve her projenin kendine has ihtiyaçları doğrultusunda projelendirme yaparak uygulamaya geçiyoruz. Toplulaştırma çalışmaları köy, belde veya havza esas alınarak o yerin kadastral sınırları içerisindeki gerçek ve tüzel kişilere ekili ve dikili tüm arazileri kapsar. Daha önce köy bazlı yapılan toplulaştırma işlemini, DSİ devraldığından beri havza bazlı 15-20 köyü kapsayacak şekilde yapıyoruz.
Toplulaştırma çalışmaları sırasında asfalt kenarı, yerleşim yeri, dere vb. önem arz eden araziler farklı bir talep yoksa kendi içinde mevcut konumlarını koruyacak şekilde planlanıyor. Toplulaştırma projelerinde sulu ve kuru nitelikli araziler ayrı ayrı değerlendirilir. Sulu arazi kuruda kuru arazi suluda planlanmaz. Tek parsel olsa dahi her malikin parsel büyüklüğüne bakılmaksızın proje kapsamında değerlendirilir. Her parselin yola ve su kanalına ulaşımı olacak şekilde dikdörtgen şeklinde bloklar planlıyoruz.
Hisseli parselleri toplulaştırmada hisseleri oranında ayrıştırarak çiftçi talepleri doğrultusunda müstakil parsellere dönüştürebiliyor ya da diğer parselinin yanına taşıyabiliyoruz. Toplulaştırma projesi kapsamında, yapılan imalat ve yer değişimleri hasat sonlarında yapıldığından ekimi engellemiyoruz.
Toplulaştırma ilanından teslimine kadar proje süremiz 3 yıl ancak itirazlar ve davalar nedeniyle özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 7-8 yıl süren projeler var.
ÜRETİCİYE HİÇBİR MALİYETİ YOK
Toplulaştırma çalışmalarının arazi maliklerine maliyeti var mı? Proje alanında kalan ekili araziler için nasıl çözüm üretilmektedir?
Toplulaştırma çalışmaları arazi sahiplerine bir külfet getirmez. Tüm maliyetler devlet tarafından karşılanıyor. Ortak kullanım alanları için maliklerin parsellerinden yol, sulama hattı vb. için yüzde 10’a kadar arazi kesintisi yapma yetkimiz var. Ancak düzenleme ortak payı dediğimiz bu rakamın Türkiye ortalaması yüzde 4-5 civarında.
Toplulaştırma projesi kapsamında, tarımsal faaliyetlerde herhangi bir mağduriyet ve aksama olmaması için çalışmaları ve yer teslimlerini ekim dönemine göre planlıyoruz. Yer tesliminden önce sulama hatları döşenecekse devletimiz üreticiye ilk yıl zarar ziyan, sonraki yıllar gelir kaybı ödüyor.
Mevcut durum değerlendirilmesi yapıldığında toplulaştırma çalışmaları ile ne tür kazanımlar elde edildi?
Mevcut toplulaştırma işlemi ile uygulama alanlarındaki parsel sayıları azaltılarak, parsel büyüklükleri artırılmış ve her parsel için yol planlanmış oldu. Ayrıca mevcut sınırlar kaldırılarak taş, çalı, ağaç vs. gibi arazinin kullanım alanını küçülten unsurlar giderilerek tarıma kazandırdı. Sınırların ya da buradaki ağaçların kaldırılması ya da azaltılmasıyla toplam tarım arazisi miktarında yaklaşık ortalama yüzde 2’lik bir kazanım sağlandı ve sağlanıyor.
Arazi toplulaştırmasının çiftçilere kazanımlarını şöyle sıralayabiliriz; parçalanmış veya hisseli araziler kullanılabilir duruma geliyor, sulama oranı artıyor, sulama işletmeciliği kolaylaşıyor, her parsel yola ve sulama kanalına kavuşuyor ve mekanizasyona uygun hâle geliyor. Yine fiilen tarım yapılan arazi miktarı ve arazi değerleri artıyor, köy merkezi ile parseller arası yol mesafesi, harcanan zaman, yakıt ve masraflar azalıyor. Bunun yanında çiftçiler arasındaki yol ve su geçit hakkı problemleri önlenirken bölgenin sosyolojik durumu göz önüne alınarak miras, kan davası ve anlaşmazlıklardan kaynaklanan sorunlar gideriliyor. Hektar başına ortalama 50 litre tarla ulaşım ve sürümünden dolayı yakıt tasarrufu sağlanıyor.
Toplulaştırmanın çiftçiler kadar kamuya da faydaları var. Bu yolla tapu ve kadastro kayıtları güncelleniyor, köye gelişme alanları ve sosyal alanlar kazandırılıyor, sulama şebekesi ve ulaştırma bedellerinde yaklaşık yüzde 40 oranında tasarruf sağlanıyor. Proje sahasında devlet yatırımları için gerekli arazilerin kamulaştırma maliyetleri azalıyor, mera ve hazine arazileri işgalden kurtarılıyor. Tarımda kullanılan enerjinin azaltılmasından dolayı sera gazı salımı azalıyor. Birer cümle ile ifade ettiğimiz bu konuların etkisi geniş ve derin. Tarım arazilerinin korunması ve verimin artırılması açısından çok önemli.
İçinde bulunduğumuz yıl itibarıyla toplulaştırma hedeflerini anlatır mısınız?
Ülkemizde toplulaştırma yapılmaya uygun alan 14 milyon 300 bin hektar. Bu alanın 7 milyon 362 bin 726 hektarı toplulaştırma işlemi biten tescilli alan. 2 milyon 229 bin 942 hektar alanda ise toplulaştırma çalışmaları devam ediyor. Geriye kalan 4 milyon 806 bin 493 hektarlık alanın da 2028 yılı sonuna kadar toplulaştırma çalışmalarını bitirmeyi hedefliyoruz.