KASIM-ARALIK 2024 / ÖZEL HABER
Ülkemiz maden suyu zengini
Tarım ve Orman Bakanlığı Eğitim ve Yayın Dairesi Ziraat Yüksek Mühendisi Gönül Ünal’ın Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erdoğan Güneş danışmanlığında tamamladığı “Türkiye’de Maden Suyu Üretimi ve Tüketici Davranışlarının Değerlendirilmesi” isimli çalışma maden suyuyla ilgili aklınıza gelebilecek birçok soruya cevap bulabileceğiniz nitelikte. Ayrıca çalışma MASUDER tarafından düzenlenen Bir Ömür Maden Suyu temalı 3. Uluslararası Maden Suyu Kongresi’nde bilimsel çıktı olarak katılımcılarla buluştu. Biz de bu araştırma hakkında bilgi almak üzere çalışma arkadaşımız Gönül Ünal ile bir araya geldik.
Öncelikle maden suyu nedir ve soda ile aralarında fark var mıdır?
İnsanlar ilk çağlardan beri suyun şifalı gücü olduğuna inanmışlar ve bazı hastalıkları su ile tedavi etme yöntemlerini kullanmışlardır. Bazı suların şifalı sular olarak anılmasının sebepleri arasında suyun içinde bulunan minerallerin vücudu iyileştirme özelliğine sahip olması gösterilebilir. Türkiye, şifalı su potansiyelinin yüksek olduğu özel coğrafyalardan biri. Maden suları insanlara doğrudan mineral desteği sağlayan şifalı sular grubunda yer alıyor. Ülke topraklarımızdan doğan ve nesilden nesile aktarılan sular, tarih boyunca insanlar için şifa kaynağı olmuştur.
25657 sayılı Resmî Gazete’de “Yer kabuğunun çeşitli derinliklerinde uygun jeolojik şartlarda doğal olarak oluşan, bir veya daha fazla kaynaktan yeryüzüne kendiliğinden çıkan veya teknik usullerle çıkartılan, mineral içeriği, kalıntı elementleri ve diğer bileşenleri ile tanımlanan, her türlü kirlenme riskine karşı korunmuş, mikrobiyolojik yönden uygun yönetmelikte belirtilen kimyasal parametrelere uygun su.’’ olarak tanımlanan maden suları insanlara doğrudan mineral desteği sağlayan şifalı sular grubunda yer almaktadır.
Haber Görseli
Gönül ÜNAL Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı Ziraat Yüksek Mühendisi
MADEN SUYU ÇOK SAYIDA MİNERAL İÇERİR, SODA İÇERMEZ
Tüketiciler çoğu zaman maden suyu ve sodanın birbiriyle aynı olduğunu düşünüyor. Fakat bu iki içecek ile ilgili yapılan araştırmalar incelendiğinde bu içeceklerin yapı ve içerik olarak tamamen birbirinden farklı olduğu sonucuna ulaşılır. Bu konuda bugüne kadar yapılan araştırmalardan elde edilen ortak sonuçlara göre bu iki içecek arasındaki farklılıkları şöyle sıralayabiliriz:
“Maden suyu, zengin içeriğe sahip doğal bir suyken soda işlenmiş sudur.
Maden suyuna dışarıdan müdahale edilemez. Soda ise dışarıdan müdahale ile yapısı değiştirilen yapay içecektir.
Maden suyu yeraltında oluşur ve yeryüzüne kendiliğinden çıkar, çözünmüş karbondioksit içerir. Soda ise işlenmiş suya, sodyum bikarbonat ve karbondioksit gazı katılarak üretilir.
Maden suyu toprakta bulunan bir takım element ve maddeleri çözünmüş hâlde içeren mineralli sulardır. Soda ise mineral içermez.”
Ülkemizdeki maden suyu üretim ve tüketimi hakkında bilgi verir misiniz?
Türkiye, şifalı ve mineralli sular bakımından en zengin ülkeler arasında yer alıyor. Bunun sebebi ise Türkiye’nin dünyanın en önemli jeotermal kuşaklarından olan Alp-Himalaya hattında yer almasıdır. Türkiye'de 1300 mineralli su kaynağı içinden tespit edilen maden suyu kaynağı 225 adet. Türkiye Maden Suyu Üreticileri Derneği (MESUDER) verilerine göre maden sularının bölgelere göre dağılımında ilk sırayı Kuzey Anadolu Bölgesi alıyor. Bu bölgeyi Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Ege Bölgesi takip ediyor. Kuzey Anadolu Bölgesi’nin fay hattı güzergâhının yoğun olduğu bölgede yer almasından dolayı en fazla maden suyu kaynağı bu bölgede yer alıyor.
ÜRETİMİMİZ İHTİYACIMIZI KARŞILAYACAK DÜZEYDE
Dünya ile kıyaslandığında maden suyu üretiminde hangi noktadayız?
Dünyada üretilen bütün şişelenmiş sular birbirinin aynı gibi görünseler de aslında hepsinin kendine has özellikleri ve birbirinden farklı tadı vardır. Tüketici tercihleri, suların mineral içeriğine, kimyasal özelliklerine, içinde gaz bulundurup bulundurmamalarına göre değişiyor. Avrupa Şişelenmiş Sular Federasyonu (EFBW), Avrupa mevzuatı ve ulusal mevzuata göre suları; doğal maden suyu, kaynak suyu ve şişelenmiş içme suyu olarak üç kategoride değerlendiriyor. Yine EFBW verilerine göre Avrupa'da satılan tüm şişelenmiş suların %83’ü doğal maden suyundan, %14’ü kaynak suyundan, %3’ü ise şişelenmiş içme suyundan oluşuyor.
Dünya ambalajlı su pazarı yaklaşık 256 milyar litre büyüklüğünde. Maden suları içecek sektörü alanında ambalajlı su sektörü içinde değerlendiriliyor. TÜİK’in 2021 verilerine göre maden sularının ambalajlı su pazarındaki payı %16. Türkiye’de maden suyu kaynaklarından günlük boşalım (debi) 63.331.000 lt/gün. Bu rakam üretim bazında düşünüldüğünde yıllık 100 milyar şişe maden suyu üretimi bekleniyor. Ancak ulaşılan rakamlara göre potansiyelimizin sadece %10’unu değerlendirmekte olduğumuz görülüyor. Buna rağmen Türkiye Gıda ve İçecek Sanayii Dernekleri Federasyonundan (TGDF) edinilen 2024 dış ticaret verilerine göre tabii mineralli içme suları (aromalı) ve tabii mineralli içme suları 2024 yılı 4 aylık ihracat değeri toplamı 75 milyon 552 bin 714 dolar, ithalat değeri toplamı ise 63 milyon 296 bin 77 dolar olmuştur. TÜİK’in 2024 yılı ithalat verilerine bakıldığında ithal edilen tabii mineralli içme sularının 2024 yılında toplamda 636 ton (62 milyon 751 bin 632 dolar), tabii mineralli içme suları (aromalı) 40 bin 634 ton (544 bin 445 dolar) olduğu sonucuna ulaşılıyor. Bu durum bize tabii mineralli içme sularında ihtiyacı karşılayacak düzeyde üretimin yapıldığını göstermektedir.
Dünyada ve Türkiye’de maden suyu tüketim miktarları hakkında bilgi verir misiniz?
Dünyada yıllık toplam maden suyu tüketimi 2008 yılında 340 milyon litre iken 2009 yılında krize rağmen bu miktar %5 oranında artarak 360 milyon litreye ulaşmış, 2019 yılında ise tüketim miktarı 830 milyon litre olmuştur.
2021 TÜİK verilerine göre dünya maden suyu tüketiminde %75 pay ile Avrupa ilk sırada yer alıyor. İtalya, bu bölgede en büyük ambalajlı su pazarı olarak göze çarpıyor. Kişi başına yıllık ambalajlı su tüketiminin 205 litre olduğu İtalya’da kişi başı 35 litrelik tüketimle bu ambalajlı suyun %17’sini maden suyu oluşturuyor. İkinci büyük ambalajlı su pazarı ise Almanya’da ve Almanya’nın ambalajlı su tüketiminin %57’sini maden suyu oluşturuyor. İspanya’da yıllık kişi başı tüketimi 77, Belçika’da 90, Türkiye’de ise yalnızca 13,5 litredir.
SADE MADEN SULARI DAHA ÇOK MİNERAL İÇERİYOR
Son yıllarda birçok firma çeşitli aromalarda meyve suları üretiyor. Bu meyve suları zararlı mı?
Temmuz 2002’den sonra doğal mineralli maden sularının içine limon, elma, çilek, karpuz, mandalina vb. meyve aroması veya meyve katkısı ilave edilerek tüketicilere hem maden suyu hem de meşrubat lezzetini tattırmak amacıyla “Meyveli Doğal Mineralli Gazlı İçecek” veya “Aromalı Doğal Mineralli Gazlı İçecek” etiketleriyle tüketiciye sunulmaya başlandı. Meyve aromalı ve meyve katkılı ürünler özellikle çocuk ve genç tüketiciler tarafından maden suyuna olan ilginin artmasını sağlamıştır. Yağmur Oruç ve arkadaşlarının araştırmasına göre bu ürünler sade maden suları ölçüsünde minerale sahip değildir. Meyve katkılı maden sularının anyon katyon değerleri bakımından sade maden sularına göre ilave edilen meyve ham maddesinden dolayı %5-10 daha az minerale sahip olduğu görülmüştür. Yine de elde edilen meyve katkılı maden sularındaki mineral değerlerinin, meyveden gelen mineraller son ürüne etki ettiği için diğer gazlı içeceklere oranla daha yüksek olduğu görülmektedir.
Maden suyunun günlük beslenmemizdeki yeri ne olmalı, faydalarından da söz eder misiniz?
Maden suyu hem ekonomik hem kolay erişilebilen hem de insan vücuduna sayısız faydası olan bir içecek. İçeriğinde bulunan vücuda faydalı mineraller sebebiyle özellikle büyüme ve gelişme çağında olan çocuklar, sporla uğraşanlar, diyet yapmak isteyenler, hamilelik durumu olan anne adayları, emziren anneler, kadınlar, yaşlı bireyler tarafından tüketilmesi gereken içecekler arasında yer alıyor.
Maden suyu insan vücudunda sentezlenemeyen ve dışardan alınması gereken yararlı mineralleri yüksek oranda bünyesinde bulunduran doğal bir gıda ürünü. Maden suyunda zengin olarak magnezyum, sodyum, bikarbonat, potasyum, kalsiyum, selenyum, iyot mineralleri bulunuyor. Bu mineraller cilt hücrelerimizi yenilemekten kalp ve damar sağlığımızı korumaya, sindirim sistemi düzenimizi sağlamaktan tiroit bezlerimizin fonksiyonunu düzenlenmeye ve ödem atmamıza yardımcı olmaya kadar vücudumuza çeşitli faydalar sağlıyor.
MADEN SUYU AKŞAM TERCİH EDİLİYOR
Çalışmamızda 5 maden suyu firması ve bu firmalar etrafında ikamet eden 384 tüketiciye uygulanan anketlerden elde edilen verilerin SPSS 26 programına aktarılmasına dayanan analizlerden yararlanıldı. Araştırmadan ulaştığımız bazı sonuçlara göre üretici firmaların geneli HACCP, İSO 9000 ve ISO 22000 kalite standartları belgelerine sahip. Ham madde yetersizliği, üretimde iş gücü maliyetlerinin yüksekliği, enflasyon ve döviz kuru değişimleri, nakliye sorunları üretici firmaların başlıca üretim ve pazarlama sorunları arasında yer alıyor. Araştırmaya katılan tüketicilerin yüzde 82,8’i yemeklerden sonra sindirime yardımcı olduğu için maden suyu tüketiyor.
Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre tüketiciler tarafından en fazla tercih edilen içecek yüzde 51,6’lık oranla çay. Sabah kahvaltılarında genellikle çay tüketen bir ülke olduğumuz için araştırma sonuçları da bu anlayışı destekler nitelik taşıyor. Çaydan sonra en fazla tüketilen içecek yüzde 35,7’lik bir oranla kahve. Kahve tüketiciler tarafından yüzde 41,8’lik oranla en fazla öğle saatlerinde tüketiliyor. Maden suyu ise çay ve kahveden sonra yüzde 32,53’lük payla üçüncü sırada yer alıyor. Elde edilen araştırma sonuçlarına göre katılımcıların yüzde 70,9’u maden suyunu akşam ve daha sonraki saatlerde tüketmeyi tercih ediyor. Bu sonuç maden suyunun tüketiciler tarafından genellikle yemeklerden sonra sindirime iyi geldiği ve hazmı kolaylaştırdığı için tercih edilen bir içecek olduğu sonucunu destekliyor.
Maden suyunun faydalarının neler olduğu ne yazık ki tüketiciler tarafından yeterince bilinmiyor ve sektörel tanıtım yeterince yapılmıyor. Bu da kaynak açısından zengin olan ülkemizde maden suyu tüketiminin beklenen düzeyde olmamasına neden oluyor. Tüketicilerin yüzde 53,1’i maden suyu tüketiminin sağlığa olan faydaları konusunda televizyon ve sosyal medyadan yeterli bilgilendirmelerin yapılmadığını, yüzde 68,2’si ise gerekli farkındalık çalışmaları yapılırsa tüketimin artacağını düşünüyor.
TÜKETİMDE AŞIRIYA KAÇILMAMALI
Ancak maden suyu tüketiminde aşırıya kaçılmamalı, uzmanların tüketim miktarı ile ilgili önerileri dikkate alınmalı. Uzmanlar fizyolojik beden fonksiyonları ve sağlıklı bir günlük yaşantı için vücuda günlük alınması gereken su miktarının genellikle 2,5-3 litre kadar olması gerektiği konusunda tavsiyede bulunuyorlar. Günlük tüketilmesi gereken bu miktarın da en az 1 litresinin maden suyu gibi doğal ve yararlı bir “sıvı” ile karşılanması öneriliyor. Maden sularının her birinin özelliği birbirinden farklı. Hepsi çıktığı farklı bölgelerin birbirinden farklı özelliklerini bünyesinde taşır. Birinde karbonat oranı yüksekken, diğerinde sodyum oranı, bir başkasında kalsiyum veya magnezyum oranı fazla ya da az olabiliyor. Bu oranlar piyasadaki bütün maden sularının etiketinde mevcut. Dolayısıyla maden sularından fayda sağlayabilmek için tüketimimizi vücudumuzun ihtiyaç duyduğu mineral ve vitamin varlığına göre belirlemeliyiz. Böbrek rahatsızlığı, tansiyon, kalp hastalıkları gibi bazı rahatsızlıkları bulunanların maden suyu tüketmeden önce kesinlikle doktor tavsiyesine başvurmaları bu kişilerin sağlıkları açısından önem arz ediyor.