Ülkemiz yaklaşık 12 bin bitki, 132 memeli, 106 sürüngen, 350 civarı balık türü ile tür zengini bir ülke. Türkiye bu zengin biyoçeşitliliği ile dünyanın şanslı ülkelerinden biri.
Ancak Anadolu coğrafyası bu zengin biyoçeşitliliğin yanında, geçmişte ismi çoğu kimse tarafından dahi bilinmeyen Anadolu Kaplanı, Anadolu Aslanı, Anadolu Parsı, Çizgili Sırtlan, Archelon Deniz Kaplumbağası, Asya Fili, Yabani Sığır, Yaban Eşeği, Çita, Kunduz gibi türlerin de yaşadığı bir merkezdi. Nesli tükenen bu türlerin yanında yaşam alanlarının yok edilmesi, çevre kirliliği, yasa dışı ticaret ve avcılık, yangın gibi sebeplerle birçok yaban hayvanı türünün de nesli yok olma tehlikesi altında. Nesli tehlike altında olan yüzlerce tür arasında vaşak, yaban kedisi, alageyik, kelaynak, kurt, ayı, Anadolu Yaban Koyunu vb. sayılabilir.
Yaban hayatının korunması ve geliştirilmesi, gelecek nesillere aktarılması devletimizin olduğu kadar bizlerin de sorumluluğu. Dergimizin bu sayısından itibaren ülkemizde nesli tehlike altında olan türlerimizi tanıtarak, bu alanda yapılan çalışmaların neler olduğunu ve vatandaşlar olarak neler yapabileceğimizi anlatan yazılar yer alacak. Yaban hayatı köşesi için seçtiğimiz ilk tür ise Anadolu Yaban Koyunu.
1700 METREDEKİ KOYUNLAR
Koyun kelimesi akla yaban sıfatını getirmesede, onlar gerçek anlamıyla yaban. Anadolu’nun ortasındaki bozkırlarda binlerce yıldır yaşıyorlar. Nesli tehlike altında olan Anadolu yaban koyunu ile ilgili ilk çalışmalar 1960’lı yıllarda başladı. Doğal yaşam alanlarına alınan tedbirlerle bu tür kurtarıldı ve alternatif doğal yaşam alanlarında yeniden yerleştirilerek türün neslinin devamı garanti altına alındı. Aslında Anadolu yaban koyunu, Türkiye’nin simgesel bir hayvan türünün yok oluştan kurtarmanın bir öyküsüdür.
Konya il sınırları içinde yer alan Bozdağ’da Anadolu yaban koyunları bozkır ekosistemine sahip 1000-1700 metre yükseklikte taşlık ve kayalı bir arazi yapısında yaşamlarını sürdürüyor. Bu yıl itibariyle Konya Bozdağ’da 3 bin 500 hektarlık üretme istasyonunda 417 birey bulunuyor. Buradan nakledilen bireyler ile Ankara Nallıhan üretme istasyonunda 32 ve Afyonkarahisar Şuhut üretme istasyonunda ise 42 yaban koyunu yetiştirme çalışmaları sürüdürülüyor. Ayrıca üretme istasyonları dışında da 200 civarında yaban koyunu olduğu tahmin ediliyor.
Anadolu yaban koyunu halk dilinde ceren, ceran ya da dağ koyunu gibi adlar veriliyor. Anadolu muflonu olarak da bilinen türün bilimsel adı Ovis gmelinii anatolica. Asya muflonunun alt türlerinden biri olan Anadolu yaban koyunu, Türkiye’nin endemik türleri arasında yer alıyor.
Anadolu yaban koyunu, Türkiye topraklarında görülen iki yaban koyunu türünden biri . Doğu Anadolu Bölgesinde görülen Ovis gmelinii gmelinii türünün Anadolu yaban koyunundan tek farkı dişilerinin de boynuzlu olması. Kış aylarında İran’a göçen bu tür, ilkbaharda yeniden Anadolu’ya geliyor. Anadolu yaban koyunu ise tüm yıl boyunca Anadolu’da yaşamını sürdürüyor.
Anadolu yaban koyunu, evcil akrabalarından farklı bir görünüme sahip. Dişileri 80-90 cm boyunda ve 35-50 kilogram olabiliyorken, erkeklerinin boyu 100-140 cm’e, ağırlıkları ise 45-75 kilograma ulaşabiliyor.
DOĞUM DÖNEMİNDE KOYUNLAR KORUMAYA ALINIYOR
Yaz aylarında bitkilerin yaprak, sürgün ve tohumları ile beslenen yaban koyunları kış aylarında bitkilere ve köklere ulaşmakta zorluk çeker. Sonbahar aylarının sonunda çiftleşme dönemi başlayan koyun ve koçlarda, dişi koyunların yaklaşık beş ay süren hamilelik dönemleri ilkbahar (5 mayıs-15 mayıs) ile sonlanır. Anne adayı yaban koyunlarının doğum döneminde rahatsız edilmemesi için Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü yetkililerince koruma ve kontrol çalışmaları en üst seviyeye çıkarılıyor.
Anadolu yaban koyunu sürülerindeki birey sayısı mevsime göre değişiyor. En kalabalık sürülere kış mevsiminde rastlanıyor. Kışın soğuk günlerinde büyük sürüler oluşturmak, yırtıcılara karşı daha güvenli ortam sağlamasının yanında soğuk gecelerde birbirlerine sokularak vücut ısılarını korumalarına yardımcı oluyor.
Anadolu yaban koyunlarının görme, işitme ve koku alma duyuları son derece keskin olup tüm ot oburlarda olduğu gibi geniş bir görüş açısına sahipler. Ön bacakları arka bacaklarından kısa olan yaban koyunları bu özellikleri sayesinde yokuş yukarı hızla koşabiliyor. En hızlı insan saatte 37 km hızla koşabiliyorken yaban koyunlarının koşma hızı 50 km’yi bulabiliyor. Bozkırda yaz kış fark etmeden yaban koyunlarını bekleyen en büyük tehlike yırtıcılar. Özellikle kurtlar ve Kaya kartalları yaban koyunları için en büyük tehdidi oluşturuyor.
Bir yaban koyununun ortalama yaşam süresi on sekiz yıla kadar çıkabiliyor.