Murat ÖZKAN    

Kedigiller familyasına ait bir tür olan vaşaklar, ormanlık ve kayalık alanlarda yaşar. Ülkemizdeki en büyük kedi türü olan vaşaklar sadece et tüketen bir etoburdur.  Türkiye’deki Anadolu Vaşağı olarak anılmaktadır. Kedigiller ( Felidae) ailesinin alt kesimine bağlı Vaşakların (Lynx) ülkemizde yaşayan alt türü L. Lynxtir.

Normal bir kediden beş kat daha büyük olan  vaşakların, açık kahverengi postunun üzerinde siyah benekleri,  sivri kulakları ve kulakların üzerinde de siyah püskülleri vardır.  Kuyrukları kısadır ve kalın bir kürke sahiptirler. Yetişkinlerinin uzunluğu yaklaşık 15 cm, omuz yüksekliği 75 cm ve ağırlıkları da 10 ile 20 kilogram arasında olan vaşaklar,  patilerinin büyüklüğü sayesinde karda kolayca yürüyebilmektedirler.

İnsanlardan uzakta ormanlık ve kayalık alanlarda yaşayan vaşakların nesli tehlike altındadır. Ülkemizde kesin dağılımı bilinmemekle birlikte Karadeniz, İç Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgelerinde yayılım gösterdiği bilinmektedir. Yayılım gösterdiği alanlar geniş olmasına rağmen görülmesi ve yakalanması en zor hayvanlardan birisidir. Oldukça temkinli olan bu canlıları görmek için çok şanslı olmalısınız. Ormanın gizemli hayvanları bu yüzden ormanların hayaletleri olarak adlandırılmaktadırlar.

Genellikle paslı sarımtırak lekeli grimsi kürke sahiptirler. Üç ana desene sahiptirler, benek, çizgi ağırlıklı ve düzensiz üç katlı desenli. Parlak kırmızı geniş benekli ve çizgili olanları Güney Avrupa, Anadolu ve Kafkaslar Bölgesinde görülmektedir.

AVLANMASI YASAK

Yalnız yaşamayı tercih eden vaşaklar genellikle kış sonu ve ilkbahar başlangıcında çiftleşirler.  Yaklaşık iki buçuk aylık  bir gebeliğin ardından da bir batımda 1 ile 4 yavru doğurabilmektedirler. Yavrular belli bir döneme kadar anneleri ile birlikte yaşarlar. Bu dönemin ardından kendi yaşamlarına tek başlarına devam edecekleri yeni bir alana yerleşirler. Yavruların yüzde 50’ye yakını 1 yaşına gelmeden ölürler. Vaşağın ortalama ömrü 10-12 yıldır. Yaşam alanlarındaki değişim, bölge değişiklikleri  ve yeni yaşam alanları oluşturmaları gibi nedenlerle vaşakların yaşam alanları  yaklaşık 20 kilometrekare ile 2000 kilometrekare  arasında değişebilmektedir. Vaşak geçen yüzyıla kadar batıdan doğuya İspanya’dan Pasifik Okyanusu’na ve kuzeyden güneye Sibirya’dan Kuzey İran’a ve Filistin’e kadar uzanan Avrasya’nın büyük kısmında görülen bir memeliydi. Ancak 19. asırda  vaşakların kürk avcılarının hedefi olmaya başlamasıyla, vaşaklar yok olmaya başlamışlardır.  Ülkemizde ve birçok ülkede nesli tehlike altında olan bu türün avı yasaklanmıştır.

İnsanlardan uzak durma eğilimleri göstermelerinden ötürü çok az tanınan vaşaklar, genellikle sabah erken saatlerde ve geceleri pusu kurarak avlanırlar. Çevik ve çok iyi avcı olan  bu canlılar avladıkları küçük memeliler (fare, tavşan, sincap vs.) ve kuşlarla beslenirler.  Bazen de kendi ağırlığının 5 ile 10 katı ağırlıktaki ceylan, karaca, koyun vb. türleri de avladıkları bilinmektedir.   Vaşakların bugüne kadar insanlara saldırdıkları görülmemiştir.